Alexander Kluge
Alexander Kluge
Poetics in between media
De Duitse filmmaker en schrijver Alexander Kluge heeft de voorbije vijftien jaar een volledig originele manier van werken ontwikkeld. Reeds in zijn vroegere films en boeken hanteerde hij vaak een ironisch-afstandelijke reportagestijl waarin hij informatiestromen op een creatieve manier met elkaar verbond. In zijn recente werk heeft hij de collagetechniek echter vervolmaakt en tot epische proporties verheven. Hij doet dat zowel in de literatuur als in de film. Dikke boeken als Chronik der Gefühle (2000) en Die Lücke, die der Teufel lässt (2005) zijn doorwrochte hermontages van zijn eigen vroegere werk met nieuwe teksten en beeldmateriaal. Het is evenwel in de film dat Kluge met deze aanpak de meest indrukwekkende resultaten bereikt. Het mooiste voorbeeld is wel zijn massieve, ruim negen uur durende collagefilm Nachrichten aus der ideologischen Antike (2008) waarin hij met archiefmateriaal, found footage, interviews, ironische ensceneringen en poëtische korte films een archeologische reconstructie onderneemt van Eisensteins nooit gerealiseerde verfilming van Das Kapital (1867) van Marx. In dezelfde lijn maakte hij vervolgens Früchte des Vertrauens (2009) over de internationale crisis. En met Das Labyrinth der zärtlichen Kraft (2009) verbond hij literatuur en film, want dit pakket bestaat uit een boek met korte verhalen vergezeld van een collagefilm van archiefbeelden.
De kern van Kluges werk is verzet, vaak in marxistische trant. Maar als dit allemaal nogal theoretisch en zwaarwichtig klinkt, dan blijkt in de praktijk toch vooral dat Kluge erin slaagt complexe boodschappen helder te formuleren, doorspekt met een zeer fijne en soms brutaal hilarische humor. Dat blijkt ook in de films die door Argos in Brussel werden geselecteerd voor een doorlopend programma. Elk van deze experimenten is een multimediale collage van archiefbeelden, nieuw materiaal en vooral ook ensceneringen die de grens tussen feit en fictie doen vervagen. Zo benadert Kluge de recente geschiedenis en met name de globalisering als een speelveld van verschuifbare betekenissen. De extreem gecondenseerde Minutenfilme (2006) zijn, zoals de naam aangeeft, werkjes van amper een minuut waarin een thema of een motief wordt uitgewerkt. De andere films die worden vertoond duren langer, maar blijven beperkt tot een kwartier of iets meer dan een halfuur. Het gaat daar vooral om vroege experimenten uit de periode 1995-2001, waarin we Kluge zien stoeien met de technieken die hij verder zal ontplooien in zijn latere, meer ambitieuze mammoetfilms.
Het meest toegankelijke werkje in de selectie is ongetwijfeld Der Flexible Unternehmer (2001), een door en door sarcastisch portret van een grootindustrieel die door Kluge wordt geïnterviewd. De man heeft een handel in veevoeder en wordt door Kluge ondervraagd over volksgezondheid, het welzijn van dieren en de nadelen van vleesconsumptie voor de mens. De industrieel probeert zichzelf voor te stellen als een goedhartige altruïst met oog voor het milieu. Hij pleit zowaar voor vegetarisme en beweert dat hij toch zo graag zou overschakelen op de productie van minder schadelijke producten. Maar helaas, de vraag op de markt dwingt hem zijn huidige business draaiend te houden. Het pathetische betoog van de man wordt hilarisch onderbouwd door zijn eigen zwakke gezondheid: door een longaandoening heeft hij een bizar zuurstofmasker op waardoor hij er uitziet als de olifantman. Verder krijgen we een eindeloze litanie te horen over hoe slecht het hem vergaat, van zijn gewrichten tot het hart dat niet meer mee wil. Kluge speelt hier een duivels spel, want aanvankelijk lijkt het hier om een authentiek interview te gaan, maar uiteindelijk blijkt dat Peter Berling de rol van de industrieel speelt. Dezelfde tactiek wordt toegepast in Ich war Hitlers bodyguard (1999) waarin Berling de rol speelt van een voormalige bodyguard van Hitler die nu op Cuba resideert en herinneringen ophaalt aan zijn voormalige werkgever. Deze provocerende manier van filmen, waarbij de intelligente aanslag op actualiteit en geschiedenis wordt getemperd door onweerstaanbare bitterzoete humor, is tegenwoordig zeer populair in het Duitse taalgebied. Kluges films doen ook denken aan de films van de Oostenrijkse provocateur Christoph Schlingensief.
Het probleem met dit soort kunst is dat tentoonstellingsmakers ze doorgaans opstelt tussen andere kunstwerken, waardoor de toeschouwer zich verplicht ziet om de films op niet altijd even comfortabele banken te bekijken met een koptelefoon op het hoofd. Dat is doorgaans een allesbehalve ideale manier om dergelijke videowerken te bekijken. Gelukkig ontwijkt Argos dit euvel door de films te vertonen in de afgesloten ruimte van hun black box, waardoor je als toeschouwer een echte bioscoopervaring krijgt. De films worden in duisternis geprojecteerd, zodat je je volledig kunt concentreren op de films, wat trouwens ook nodig is. Buiten de black box is er bovendien een tentoonstelling opgesteld met werk van Angel Vergara over de Belgische geschiedenis waarin Marx een centrale rol speelt. Net als Kluge stelt Vergara geschiedschrijving in twijfel, waardoor beide projecten mooi op elkaar aansluiten.
Christophe van Eecke, filosoof, criticus en curator, Brugge
Christophe Van Eecke