All I Can See is the Management
All I Can See is the Management
Gasworks, Londen
All I Can See is the Management is een tentoonstelling die reflecteert op de relatie tussen de mens en zijn werkende bestaan. Gasworks heeft er voor gekozen zowel kunstwerken uit de jaren zeventig als meer hedendaagse kunst te tonen. De tentoonstelling bestaat uit foto’s, drukwerk en vooral films, die alle ingaan op het spanningsveld tussen persoonlijke ontwikkeling en beroepsmatige aanpassing. Veel beeldmateriaal is documentair van aard. Directeuren, docenten, computerprogrammeurs en secretaresses worden gefilmd of gefotografeerd tijdens hun werk, om vervolgens door de kunstenaar te worden ingezet bij zijn onderzoek naar de sociale verhoudingen op het werk.
Een van de belangrijkste kenmerken van de postindustriële economie is de nadruk op het individu. Waar fysieke arbeid nog gemeten werd in termen van massa, kunde en snelheid, wordt de kantoorwerker onderworpen aan moeilijk te definiëren criteria als persoonlijkheid en communicatieve vaardigheden. De Franse auteur Christian Salmon schreef in zijn boek Storytelling (2010) dat een goede manager, onder invloed van de Amerikaanse bedrijfscultuur, vooral een goede verhalenverteller is. Werken is communiceren.
Dit wordt geïllustreerd in Rapport (2007) van Filipa César. In deze film zien we hoe een groep leidinggevenden training krijgt in neuro-linguïstisch programmeren (NLP). Césars montage richt zich op de momenten die inzicht geven in hoe de deelnemers over willen komen. De blikken die worden uitgewisseld verraden dat de cursisten zich bewust zijn van elkaars oordeel en ze knikken invoelend wanneer de coach iets uitlegt, in de hoop dat de rest het ziet. Bovendien verraadt hun manier van praten dat ze weten welk gedrag er van hen verwacht wordt. ‘Met welke positieve eigenschappen associeer je jezelf?’ vraagt de NLP-coach aan een deelnemer. ‘Zelfverwezenlijking, zelfbewustzijn, je eigen ding doen,’ zegt ze daarop.
Ook scholen zijn bepalend in de vorming van een professionele identiteit. Dit komt naar voren in zowel Allan Sekula’s School is a Factory (1978-80), een fotoserie met teksten, gemaakt op beroepsopleidingen in Noord-Californië, als Darcy Lange’s Work Studies in Schools (1967-77), een film die laat zien hoe een docent sociale gedragscodes overbrengt op zijn leerlingen.
Het kunstwerk dat de brug slaat tussen de jaren zeventig en nu is Co-operative Explanatory Capabilities in Organizational Design and Personnel Management (2010) van Pil & Galia Kollectiv, gemaakt met archiefbeelden van een computerbedrijf uit de jaren zeventig. Een ingenieuze opeenvolging van foto’s wordt gecombineerd met een documentaireachtige voice-over die het verhaal vertelt van een in het geheim uitgevoerd sociaal experiment, waarbij het gedrag van vijhonderd werknemers tot in het kleinste detail geanalyseerd werd. Pas op het moment dat de verteller begint over de introductie van psychedelische middelen in de bedrijfskantine en het leiden van het bedrijf gebaseerd op de leer van George Gurdjieff, krijgt de kijker in de gaten dat hij te maken heeft met een verzinsel. De spanning tussen fictie en werkelijkheid blijft zo lang in tact omdat veel van de thema’s die in de film tot in het absurde uitvergroot worden, ondertussen gangbare praktijken zijn. Efficiëntie, teambuilding en een management dat van zijn werknemers niet alleen betere arbeiders, maar ook betere mensen wil maken, zien we niet alleen in de film, maar ook in de bedrijfscultuur die zich daadwerkelijk vanaf die tijd ontwikkeld heeft.
Het feit dat de vertelling een lachspiegel vormt van de huidige managementcultuur is niet het enige dat deze film zo interessant maakt. De strategie van de kunstenaars, namelijk het creatieve gebruik van feiten om eigenhandig een narratief te construeren, lijkt verdacht veel op de strategie die managers tegenwoordig inzetten. De urgentie van deze tentoonstelling ligt daarmee niet alleen in het historiseren en analyseren van de verhoudingen tussen mens en werk, maar ook in de vraag: als ze allemaal verhalen vertellen, wat onderscheidt de manager dan van de kunstenaar?
Boukje Cnossen
freelance recensent en schrijver, Londen
Boukje Cnossen