metropolis m

De uit Tirana afkomstige maar nu in Parijs residerende Anri Sala (1974) is wellicht de meest spraakmakende videokunstenaar van de laatste jaren, omdat hij er keer op keer in lijkt te slagen video’s te maken die wars blijven van het vertellen van symbolische verhaaltjes of inspelen op gemakkelijke visuele effecten.

In het tijdelijke, magnifieke onderkomen Hôtel des Cordeliers van het Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris installeerde Anri Sala vijf recente videowerken in een smetteloze context van in muisgrijze verf beschilderde wanden. De titel ervan, Entre chien et loup, verwijst naar het bijzondere moment tussen dag en nacht in waarop de in schemer gehulde wereld, het oog en de waarneming sterk op de proef stelt. Die sfeer werd in Parijs opgeroepen door de gotische ramen af te dekken met een semi-transparant filter, zodat het spaarzaam invallende licht een obscure sfeer opriep. Twee films werden geprojecteerd op een vrij groot vlak waarbij de ene rechtopstaand bekeken kon worden, terwijl men bij de andere rustig kon blijven zitten. De derde videoprojector was op het grijze tapijt geïnstalleerd en nodigde het publiek uit, languit liggend op het tapijt te genieten van de video Ghostgames. Het projectievlak van de vierde video was heel klein en je moest een koptelefoon gebruiken om het bijgaande geluid te beluisteren. De laatste, meest heftige videofilm is in een geluidswerende cabine vertoond op een aan het plafond bevestigde monitor, geflankeerd door twee krachtige luidsprekers.

Misschien lijkt deze formele beschrijving op het eerste gezicht weinig zinvol, maar voor de ervaring van de tentoonstelling was Anri Sala’s introductie van verschillende presentatietypes van wezenlijk belang. Met name het precies installeren van de video’s maakte de dynamiek en het surplus uit van de tentoonstelling.

Net zoals de obscure sfeer in de tentoonstellingsruimte de waarheid op een afstand houdt, zijn ook de beelden van Anri Sala dubbelzinnig. Ideologie smeult na, maar nooit op een eenzijdige, politieke manier. Anri Sala maakt sterke beelden die het vernis van de werkelijkheid doorprikken. Vanuit zijn perifere, Europese achtergrond probeert hij om de persoonlijke ervaring te toetsen aan een veelal verborgen collectiefideologisch systeem dat het persoonlijke conditioneert. Anri Sala bespiedt de wereld via minimale, repetitieve filmshots. De toeschouwer wordt ruimte en tijd gegund om zelf bij de beelden stil te staan en na te denken.

Daarbij is het dier een belangrijk beeldelement, zoals in Time after Time (Tirana; 2003) en Ghostgames (North Carolina, 2002) is te zien. In Time after Time staat een paard eenzaam en bang langs de weg en wordt af en toe beschenen door de lichten van met een oorverdovend lawaai voorbijrijdende auto’s. De scène lijkt in te spelen op de mythologie rond het paard, maar contrasteert sterk met de onwezenlijke, randstedelijke context van Tirana. In Ghostgames worden krabben het strand opgejaagd. Het spel incorporeert terreur: de krabben worden op de ‘hielen’ gezeten en gepest met fel licht en heen en weer geslingerd tussen de zee en de kustlijn. Op de achtergrond is het kolken van de zee te horen. De beelden baden in een gelig licht tegen een pikzwarte achtergrond wat een picturale kwaliteit geeft aan het videobeeld. Het zijn aangrijpende beelden.

Hierin ligt de beeldende kracht van de productie van Anri Sala: het bij machte zijn om via een beeld een kritisch discours op gang te brengen zonder dat het beeld daar letterlijk de aanleiding toe geeft. Het zijn archetypische beelden die niets te maken hebben met veel hapklare politieke of pamflettaire videokunst van de laatste tijd. De video Mixed Behaviour (Tirana, 2003) speelt zich af op een regenachtige oudejaarsavond. Te zien is een dak met uitzicht over de stad Tirana en een knetterend vuurwerk op de achtergrond. Een eenzame dj staat te draaien onder een beschermend stuk plastic en vertaalt met zijn mixes als het ware het gekletter van het vuurwerk. Het is een beeld waarin de ambiguïteit van het spectaculariseren en mediatiseren van oorlog wordt aangekaart, zonder dat Anri Sala er expliciet met de vinger naar wijst. De harde beats transformeren de geluiddichte cabine tot een soort feesttent met een wrang bijsmaakje.

Waar Mixed Behaviour inspeelt op de toenemende invloed van dj’s in tentoonstellingen, refereert het prachtige In Làkkat (Senegal, 2004) aan het toenemende belang van taal en herinnering in veel recente videokunst. De video verhoogt de bewustwording van taal en weet de schoonheid ervan op een hoger niveau te tillen. Drie zwarte kindjes met het af en toe opduikende, fonkelende wit van hun ogen en nagels, zitten in een met zwak neonlicht verlichte ruimte, met op de achtergrond het knisperende geluid van insecten die tegen een neonlamp aan vliegen. De kinderen worden woorden aangeleerd die verwijzen naar licht en duisternis. Met alle moeite van de wereld en met een nooit gehoorde muzikaliteit, krijgen de kinderen juist die woorden aangeleerd die betrekking hebben op hun leven. Het kleine projectiescherm waarop de video wordt getoond en de koptelefoon doen schools aan en verleent de ruimte de sfeer een taallaboratorium.

In de video Dammi i colori (Tirana, 2003) ten slotte, is te zien hoe de troosteloze stad Tirana zichzelf kleur geeft door gevels en balkons van flats van heldere kleurstroken te voorzien. Het project, bedacht door Sala’s vriend kunstenaar/burgemeester Edi Rama, verandert Tirana in een soort verleidelijke Bauhaus-stad, waarin de ellende niet wordt gemaskeerd, maar waar de massale aanwezigheid van kleur uiting geeft aan de hoop op een betere toekomst. Edi Rama spreekt prachtige woorden over zijn ideeën om Tirana weer kleur te geven. Kleur die hier voorheen nooit een kans kreeg door de onverschilligheid en het eigenbelang van de voormalige communistische dictatuur. De kleuren op de gevels zijn geen maquillage maar ‘organen’ die de stad opnieuw doen herleven door een wolk van grijs stof heen. De uitspraken van Edi Rama zijn zo gevat dat ze beroeren en sympathie oproepen voor een volk dat probeert uit het stof van de politieke onverschilligheden uit het verleden omhoog te krabbelen. Dammi i colori is een meesterwerk dat iets afwijkt van de andere, meer inhoudelijk teruggehouden en algemene videofilms van Anri Sala, omdat het balanceert op de grens van kunstwerk en documentaire.

De artistieke productie van Anri Sala is door en door politiek, waarmee ik wil zeggen dat de inherente, terugkerende grootmenselijke thema’s telkens opnieuw kunnen worden herkend zijn werk. Met de actualiteit heeft het niets te maken. Anri Sala is een grootmeester in het uitzetten van exemplarische videobeelden die de tijd en niet de actualiteit in de greep houden.

Anri Sala, Entre chien et loupHôtel des Cordeliers, Parijs

25 maart tot en met 16 mei 2004