Bericht uit Lagos
Bericht uit Lagos
Sociologie van de wanorde
De afgelopen honderd jaar heeft de moderne kunst in Lagos al meerdere starts gemaakt. Maar telkens weet ze zich teruggeworpen in oude posities. Een veilige haven voor het experiment ontbreekt nog altijd, ondanks tal van particuliere initiatieven van bevlogen kunstenaars.
‘I live and work in Lagos and I am continually astounded by the spirit of my people. Resilient, loud and proud…There are over 13 million inhabitants today in Lagos and it is one of the fastest growing mega cities in the world. Its energy is overpowering and on the surface the chaos and madness seems unbearable. For me the only way to make sense of this madness is to focus more on individuals on the fringe of society.’ Zainab Odunsi
‘Eko for show’ is de populaire slogan voor Lagos en Lagosianen, bekend om hun theatrale vertoon, hun luidruchtigheid en zelfs hun arrogantie. Geen andere stad identificeert zich onbewust zo met de levendige kleur geel als Lagos. De stad is beroemd om zijn duizenden gele minibusjes, molues (lokaal gefabriceerde bussen) en taxi’s die het landschap zonnig kleuren en miljoenen forenzen naar hun dagelijkse werk vervoeren.
Lagos is een megastad met ongeveer vijftien miljoen inwoners, een smeltkroes van mensen met diverse etnische achtergronden in Nigeria. Als commercieel zenuwcentrum is Lagos een bruisende 24-uurs stad waar ‘low life meets high life’, rijk en arm samengaan en moderne buurten overgaan in sloppenwijken. Diep in het binnenste van de stad is een breed geschakeerde culturele scene te vinden, die bestaat uit modeontwerpers, muzikanten, schrijvers en kunstenaars en een booming filmsector onder de populaire benaming Nollywood.
Toeristen worden via buitenlandse websites gewaarschuwd. In weinig diplomatieke taal wordtgesuggereerd dat je ’s avonds beter niet het hotel uit kunt gaan, als dat niet per se moet. Drink het water niet, reis niet in de open lucht, neem geen bus: doe dit niet, doe dat niet. Lagos krijgt veel negatieve publiciteit, waarvan maar een deel terecht is. Het lijkt wel alsof Lagos alleen geschikt is voor de dappere avonturier, een Indiana Jones-achtig type.
Als je een avonturier moet zijn om Lagos te bezoeken, dan is Rem Koolhaas er zeker een. Gefascineerd door het moderne distopia dat Lagos is, trok hij door buurten waar nog geen westerling was geweest. Kunle Tejuoso, oprichter van het lokale culturele magazine Glendora Review, vatte Koolhaas’ interesse samen als een poging om de ‘de manische overlevingsenergie, de intense angsten en recalcitrante veerkracht, waarvan de subcultuur van deze moderne metropool doortrokken is’ te leren begrijpen. Koolhaas’ onderzoek diende als katalysator voor een project van Tejuoso, dat resulteerde in een rijk geïllustreerde publicatie met beeld van zowel gevestigde als opkomende Nigeriaanse fotografen. Lagos, a City at Work is wat de cultuurcriticus Ololade Bamidele het opmerkelijke ‘inzicht in de sociologie van de wanorde’ noemt – de essentie van deze moderne, Afrikaanse stad.
Westerse stijl
Met Aina Onabule begint de geschiedenis van de moderne kunst van Nigeria. Reagerend op de bewering dat geen Afrikaan het creatieve vermogen of de techniek zou bezitten om in westerse stijl te schilderen, begon Aina Onabolu aan het einde van de negentiende eeuw te tekenen naar de verbeelding. Terwijl Europese tegenhangers Afrikaanse vorm en esthetiek incorporeerden in hun werk, voltooide Aina Onabolu in 1906 zijn eerste olieverfschilderij: een portret van Mrs Spencer Savage, lid van de beau monde van Lagos.
Dit vormde het vertrekpunt voor een stilistische breuk met traditionele vormen en kondigde de moderne periode in Nigeriaanse kunst aan. Het was het begin van een periode van strijd die tot op heden voortduurt, tegen raciale vooroordelen en stereotypen en tegen culturele oppressie van de koloniale heerschappij. In de jaren vijftig en zestig beschouwde een groeiend aantal kunstenaars hun kunst als een medium om ten overstaande van een groeiend nationalisme, politieke vrijheid en sociale rechtvaardigheid op te eisen. In de jaren tachtig en negentig, tijdens het wrede, onderdrukkende bewind van de opeenvolgende dictators, werd er strijd gevoerd voor individuele vrijheid en persoonlijke expressie. Het herstel van de democratie in 1999 luidde een nieuw begin in, de wederopbouw van een maatschappelijk weefsel.
Wat betekent dit nieuwe begin voor de beeldende kunst in Lagos? Als hart van de natie profiteert de stad van de dynamiek van de beeldende kunstscene. De kunstacademies, galeries, verzamelaars en het hoge niveau van privé-sponsoring heeft veel jonge kunstenaars naar de stad gelokt op zoek naar mogelijkheden, rijkdom en roem. Maar net als bij de economie van de stad is het beter te kijken achter de façade van de rijke galeries, daar waar meer informeel gewerkt wordt. In de alternatieve ruimtes worden door kunstenaars ongelooflijk veel activiteiten ontwikkeld. Het CORA (Comittee for Relevant Art) organiseert regelmatig bijeenkomsten en fora over belangrijke onderwerpen die relevant zijn voor de kunstsector. Gefinancierd met eigen geld organiseren de geoloog Toyin Akinosho en de journalist Jahman Anikulapo al vijftien jaar een platform. Het experimentele kunstcollectief Danfo, bestaande uit vijf leraren van het het Yaba College of Art and Technology, en Universal Art Studios, een groep schilders en beeldhouwers die werken in traditionele stijl, financieren hun projecten ook deels zelf, onder andere door verkoop van eigen werk. Dit geldt ook voor het kunstenaarsechtpaar Nkechi Nwosu-Igbo en de schilder Uche Edochi die zorgen voor het voortbestaan van Edge Studio en de installatiekunstenaar Diloprimzulike aka Junkman from Africa de man achter het Museum of Akward Things.
Documentaire fotografie
Fotografie werd al aan het eind van de negentiende eeuw in Nigeria geïntroduceerd, maar tot op heden is de documentairefotografie nog steeds het meest populair. In 2000 vormde een aantal fotografen met verschillende achtergronden het fotocollectief DoF (Depth of Field), om fotografie in Nigeria op de kaart te zetten als onderdeel van een artistieke praktijk. De groep bestaat uit Kelechi Amadi-Obi, Uche Iroha, Zainab Odunsi, Amaize Ojeikere, Emeka Okereke en Toyin Sokefun. Hoewel de erkenning in Lagos zelf maar mondjesmaat op gang komt, zijn ze zowel als collectief, als apart in het buitenland zeer gewaardeerd en nemen ze deel aan grote biënnales en tentoonstellingen.
Het is geen verrassing dat de meeste kunstenaars de paar publieke instituten die zijn opgericht om kunstenaars te steunen, de rug hebben toegekeerd. Bij gebrek aan interesse van de nationale, federale of lokale politiek moet de aanwezigheid van rijke particuliere stichtingen en Europese instituten een glimpje hoop bieden. De activiteiten van de MacArthur en Ford Foundations en die van de Europese Unie hebben echter weinig of geen zichtbare invloed gehad op de presentatie en ontwikkeling van beeldende kunst in Nigeria.
In de jaren tachtig en negentig vestigden zich veel nieuwe galeries in Lagos, die echter als gevolg van economisch zware tijden inmiddels alweer gesloten zijn. Alleen enkele volhardende galeries zoals MyDrim, Signature Gallery, Pendulum, Nimbus Art Center en Quintessence wisten te overleven. Maar het tij lijkt nu te keren. De stedelijke autoriteiten proberen eindelijk munt te slaan uit de dynamiek van de stad door het te promoten als bestemming voor toeristen, met als gevolg dat ook in de kunstscene posities verschuiven. Een recente nieuwkomer, die symbool staat voor een nieuwe generatie van kunstruimten, is Terra Kulture. Het werd in 2004 opgericht door advocaat Bolanle Austen Peters en is met veel ambitie van start gegaan, financieel ondersteund door een bank uit de top vijf van het land. Vooruitstrevend in ontwerp en faciliteiten, heeft het centrum een hybride businessmodel ontwikkeld waarbij tentoonstellingen worden gefinancierd uit aanvullende inkomsten. Een specifieke tentoonstellingsstrategie heeft Terra Kulture niet en in die zin verschilt ze weinig van de oudere galeries met hun traditionele presentaties. In 2007 zal echter wel Lagos Contemporary Art geopend worden, de nieuwste toevoeging aan een groeiende kunstsector. Het centrum moet een geëngageerde ‘discursieve’ ruimte worden voor hedendaagse artistieke productie.
Er zijn, zoals de kunstenaar Edochie beweert ‘verschillende voertuigen van artistieke expressie, en veel daarvan zijn niet populair in dit land’. De 21e eeuw wordt beschouwd als het tijdperk van de informatie en technologie. Kunstenaars gebruiken een veelheid aan modellen en technieken om te communiceren zoals video, film, digitale media, performance, installatie en fotografie. De meesten daarvan zijn echter nog nauwelijks geregistreerd op de artistieke radarschermen in Nigeria. Het is nog altijd niet makkelijk om zich te bewegen voorbij de veilige zone van traditionele schilderkunst en beeldhouwkunst. Alleen de traditionele kunst, die nauwelijks boven kunstnijverheid of het decoratieve uitstijgt, heeft een plek in de kunstmarkt. Dat is een bron van zorg, of zou het moeten zijn.
GaleriesTerra Kulture
OverigGlendora Review African Quarterly on the arts
CORA (Committee for Relevant Art)
Bisi Silva
