metropolis m

In een lege gymzaal staan op een grauwe zondagmiddag een honderdtal mensen gespannen te wachten op wat komen gaat: de creatie van een wolk. Een gewijde stilte valt wanneer kunstenaar Berndnaut Smilde (1978) de lucht met behulp van een plantenspuit begint te bevochtigen. Smilde maant de aanwezigen vooral door te praten, aangezien dit slechts voorbereidingshandelingen zijn en geen onderdeel van het werk. Hij waarschuwt tevens dat het wel eens niet zou kunnen lukken, omdat de temperatuur te hoog dreigt te worden door de lichaamswarmte van de vele aanwezigen. De ideale temperatuur voor het creëren van zijn werk Nimbus ligt eigenlijk rond het vriespunt; dan behoudt de wolk zijn vorm het langst.

Voor de serie Nimbus creëert Smilde wolken in uiteenlopende binnenruimtes. Vaak zijn dat presentatieruimtes die nu zijn ingericht voor beeldende kunst, maar eerder een totaal andere functie hadden. Dat geldt ook voor de voormalige gymzaal in het Haagse stadsdeel Escamp. Het vormt een onderdeel van Platform57, een initiatief van fotograaf Johan Nieuwenhuize dat zich richt op ruimtelijke beeldende kunst en site-specific installaties.

In vergelijking met de eerdere plaatsen waar Smilde zijn wolk creëerde, zoals in Hotel Mariakapel in Hoorn of de Academie Minerva in Groningen, is deze enigszins industrieel aandoende plek van elke romantiek gespeend: zwarte vloer, radiatoren op een ongebruikelijke hoogte tegen de muur geplaatst en een in aluminiumfolie verpakt beluchtingsysteem.

Normaal gesproken betrekt Smilde het publiek niet direct bij het formeren van de wolken. Het gaat hem om de foto, die als het enige document van de vluchtige gebeurtenis dient. Ook voor Platform57 maakte hij zo’n foto. De wolk in het werk Nimbus Platform57, dat in editie wordt aangeboden, is beduidend langgerekter en oogt dreigender dan zijn voorgangers.

Het lijkt de ruimte te willen overmeesteren, en vertoont zo een intrigerende formele en inhoudelijke overeenkomst met de serie Real Remnants of Fictive Wars (2003-2007) van de Franse kunstenaar Cyprien Gaillard. Die serie video- en fotowerken hebben één verbindend element: een wolk witte rook, afkomstig uit verborgen industriële brandblussers. De wolk bedekt langzaam een zestal uiteenlopende landschappen, waaronder het iconische Spiral Jetty van Robert Smithson, met een laagje witte stof.

In een interview in Mousse magazine zei Gaillard dat de schoonheid van de zich verspreidende rook ertoe diende om het landschap opnieuw te ontdekken, nadat de wolk was weggetrokken: ‘The purpose of the fire extinguisher is […] to “weaken” the landscape in order to reveal it.’ De wolken van Smilde doen eigenlijk hetzelfde: door hun natuurlijke expansie ‘onthullen’ ze de ruimte waar ze zich in bevinden. Tegelijkertijd ‘verzwakken’ ze de architectuur, omdat deze zich niet kan meten met de schoonheid van de ‘natuur’, hoewel in dit geval geheel kunstmatig gecreëerd.

Het is ironisch dat het werk eigenlijk maar weinig publiek verdraagt, omdat dit de klimatologische omstandigheden zodanig beïnvloedt, dat het werk zich niet in volle omvang kan manifesteren. Tijdens de presentatie door Smilde in Platform57 vormen de toegestroomde mensen bovendien nog een ander probleem: op het moment suprême, het punt waarop de kunstenaar met behulp van een kleine rookmachine de wolk laat verschijnen, wordt de eerbiedige stilte onmiddellijk doorbroken door het klikkende geluid van ontelbare camera’s.

Het publiek verandert in een horde paparazzi, die koste wat het kost het wolkje moeten vastleggen. Zodoende glipt het breekbare moment velen ongewild door de vingers. Het live spektakel legt het daarmee af tegen de concentratie en gelaagdheid van Smildes fotoserie.