Binnenlandse zaken
Wie zijn tentoonstelling in het GEM bezoekt kan het met eigen ogen zien in zijn kunst: de milde humor van ooit heeft plaatsgemaakt voor een hardere toon die genadeloos is. Een decennium woont Jimmie Durham nu in Europa. Jaren die zijn blik onmiskenbaar hebben verruimd, maar ook verscherpt. Durham windt er geen doekjes om, ook niet in deze tekst, die hij op verzoek van Metropolis M schreef.
Vorige week was ik in Zagreb. Ik heb daar gesproken over het feit dat ik nooit meer terug wilde naar de Verenigde Staten en over de noodzaak van het kosmopolitische leven. Iemand uit het publiek vroeg (naar ik meen met een beschuldigende klank in haar stem) of ik misschien bang was mijn ziel te verliezen. De vraag was nog nooit bij me opgekomen en was ook niet eerder aangedragen door het publiek. Maar hij paste wel bij het soort pijnlijke vragen die me zelfs door vrienden zijn gesteld: ‘Waarom woon je niet in een indianenreservaat?’ Voor mijn ‘authenticiteit’ moeten kennelijk anderen lijden.
De afgelopen twintig, zelfs honderden jaren, zijn moeilijk geweest voor de Kroaten, zozeer dat velen van hen een speciale verantwoordelijkheid voelen om thuis te blijven en te helpen in het proces wat ‘het opbouwen van de natie’ genoemd wordt. Het maakt mij niet uit of ze het doen of niet. Ik ben net zo blij en tevreden. Ik weet zeker dat de meeste mensen thuisblijven vanwege hun vrienden of de mogelijkheden voor een baan of omdat de taal hen vertrouwd is. Klinkt dat cynisch? Zo is het niet bedoeld.
Het is cynisch, denk ik, om te veronderstellen dat iemands bijdrage aan de mensheid primair het gevolg is van iemands nationaliteit en iemands natie. Dit precies is de oude (en nog steeds door verscheidene rechtse engerds gebruikte) beschuldiging aan de joden in Europa: dat hun kosmopolitische intellectualiteit niet loyaal was aan een natie.
Nationaliteit is alleen maar mimicry. Sommige lezers zullen zich afvragen: ‘Voel je dan helemaal geen verantwoordelijkheid voor je eigen volk?’ Ik denk dat die lezers niet denken aan de Cherokees maar aan ‘Amerikaanse indianen’ in het algemeen. Dat komt overeen met het idee dat de oorspronkelijke bewoners van Amerika zijn gecreëerd door de natiestaten die hen gekoloniseerd hebben. Er zou, met andere woorden, iets essentieels zijn aan alle indianen in de Verenigde Staten en iets wezenlijks Braziliaans aan de indianen in Brazilië.
Wij hebben deze belediging uiteraard nooit geaccepteerd. In 1974 heeft de American Indian Movement alle indianen uit elke regio van Amerika bijeengeroepen in het Standing Rock Sioux Reservation (dat gelegen is in twee staten, zodat we gelukkig niet hoeven te spreken over Noord of Zuid-Dakota), voor de stichtingsconferentie van de International Indian Treaty Council, waarvan ik de directeur en vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties werd. Een van onze strategieën was om specifieke kwesties voor te leggen aan de commissie mensenrechten van de Verenigde Naties. Omdat ik al eerder in Genève had gewoond kende ik een aantal basiswaarden van de Verenigde Naties. Allereerst dat het een verzameling van natiestaten is en geen autonome organisatie, wat betekent dat het meest agressieve en brutale lid het meeste voor elkaar krijgt. Ik was destijds echter niet voorbereid op de protocollen die noodzakelijk waren voor het benaderen van de Organization of American States (OAS), die vervolgens aan de Verenigde Naties diende te rapporteren. De Amerikaanse staten, van Canada tot Argentinië, zijn opgericht dankzij genocide van de oorspronkelijke bewoners, en het is moeilijk je voor te stellen dat ze zichzelf zullen aangeven bij de Verenigde Naties.
Onze organisatie heette de Treaty Council omdat in de Verenigde Staten onze status in veel gevallen gedefinieerd was door verdragen die ondertekend waren door onze eigen regeringen en die van de Verenigde Staten, wat een de facto erkenning was van het historische recht om onafhankelijk te zijn, waarvoor we gevochten hebben sinds de stichting van de Verenigde Staten. Veel van onze traditionele stamoudsten hebben er op gewezen dat onafhankelijkheid onoverkomelijk problemen zou veroorzaken. De economische straf door de Verenigde Staten zou ernstig zijn. Wij antwoordden dan dat we het recht op onafhankelijkheid zouden opschorten en dat ons echte doel een meer drastische verandering van de Verenigde Staten zelf was.
Venezuela, Brazilië, Chili, Argentinië en andere Latijns-Amerikaanse landen hebben dat soort verdragen met regeringen van de oorspronkelijke bewoners nooit ondertekend, maar het is daarom, vreemd genoeg, niet gezegd dat die oorspronkelijke bewoners minder wettelijke rechten hebben. Wat je wel kunt concluderen is dat indringers als de Latijns-Amerikaanse landen minder rechten hebben. Hoe kan er moreel of intellectueel mee worden ingestemd dat Brazilië een ‘park’ voor een of andere indiaanse gemeenschap creëert? En hoe kunnen we Brazilië, die de oorspronkelijke bewoners niet eens het recht geeft gezien te worden als volwassene, vragen de oorspronkelijke gemeenschappen van Brazilië te beschermen?
Ik wil de richting van dit essay veranderen. Een persoonlijke aantekening, excuseer. We hebben contact gehad met de aboriginals in Australië, en door mijn jaren in Genève had ik contact met de Roma Federatie (zigeuners). We voelden ons allemaal zeer solidair met elkaar en de mensen die in dezelfde situatie zaten als wij. Ongeveer een keer per maand ontvingen we in ons kantoor brieven van Ainu die gevangen zaten in Japan. Het sterkte mij in de overtuiging dat onze organisatie de situatie in geheel Amerika moest aankaarten. Ik wist dat als wij de term ‘inheems volk van de wereld’ zouden accepteren, alles op zou gaan in een romantisch, sentimenteel protectionisme. Althans, dat is zo ongeveer wat uiteindelijk ook gebeurde. De mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties heeft de Permanente Werkgroep voor Inheemse Zaken opgericht die in dertig jaar zo ongeveer niks heeft bereikt.
De Europese regeringen (waartoe ik ook de Verenigde Staten reken) die eerst de Volkerenbond en vervolgens de Verenigde Naties oprichtten, volgen, als elke groep gangsters, de ijzeren regel dat men zich niet bemoeit met elkanders ‘binnenlandse zaken’. Deze regel benadert een geloofsartikel, in die zin dat de landen die aangevallen worden, meestal vanwege schendingen van de mensenrechten, zomaar kunnen verklaren inheems te zijn en dat de zaken waarvoor ze worden aangeklaagd behoren tot de ‘binnenlandse zaken’ van hun soevereine naties.
We hebben nu, op bijna wonderbaarlijke wijze, een Europese Unie gekregen, met een gemeenschappelijke munt en een aantal gezamenlijke regels. Laten we ons, ervan uitgaand dat we niet te veel hebben vernield, voorstellen dat over vijftig jaar deze Europese Unie een belangrijker stem in de Verenigde Naties heeft dan de Franse of de Nederlandse natie. We dringen er vervolgens bij de Verenigde Naties wanhopig op aan te handelen, speciaal tegen het monopolie en de verschrikkelijke agenda van de Verenigde Staten. Maar als we de voorgeschiedenis bekijken, zien we dat juist op het moment dat gebeurtenissen vragen om een effectieve Verenigde Naties, de Verenigde Naties een achterhaald verschijnsel lijken te worden. Misschien is het beter om te hopen op een meer representatieve organisatie.
Globalisering is het grote dwaallicht. De voormalige voorzitter van de commissie mensenrechten, Mary Robinson, zei: ‘Juist door globalisering staan de mensenrechten op de kaart.’ Het probleem is niet de globalisering, maar het hyperkapitalisme van de Verenigde Staten. Overigens, zonder de Verenigde Staten zou Europa het net zo makkelijk overnemen met evenveel ellendige gevolgen. Maar we kunnen ons niet permitteren het hyperkapitalisme de gelegenheid te geven ons te kopen en voor ons te spreken. We kunnen ook niet tolereren dat deze stupide naties dit voor ons doen. De belangrijkste reden waarom Europa het gevoel heeft meer recht van spreken te hebben dan de rest van de wereld, is dat haar imperialisme de meeste naties heeft gecreëerd, inclusief Israël en de meeste Arabische staten.
Toen de Sovjet-Unie uiteenviel werden vele gebieden natiestaten, maar heel Siberië bleef een on-Russisch deel van Rusland. Siberië heeft een mythische klank in de Russische verhalen zoals het Westen een mythische uitstraling heeft in de Amerikaanse vertelkunst. Maar ik ben in Siberië geweest. Ik ken die mensen en ze zijn niet Russisch. Ze willen Rusland niet, ze haten het voornamelijk. Het is alleen Rusland die bepaalt dat de Evenk of de Jakoeten altijd een voetnoot in de Russische geschiedenis zullen blijven, verstoken van een eigen geschiedenis. Toch waren veel Siberiërs voorstander van een Sovjet-Unie die niet door Rusland gedomineerd werd.
In 1995 ging ik voor het eerst naar het continent met de idiote naam Australië. De aboriginals wonen daar al minstens veertigduizend jaar en, lees wel: zonder enige oorlog van belang te voeren. De rest van de mensheid kan het nauwelijks voor elkaar krijgen om gedurende enkele generaties van oorlog verstoken te blijven. De aboriginals hebben niet de mensen, noch de wapens om hun meedogenloze kolonisators te bestrijden en toch zijn ze zich altijd blijven verzetten. Het is duidelijk, dit volk moet onmiddellijk gekozen worden om de Volkerenunie te bestieren, die in de plaats van de Verenigde Naties dient te komen.
Jaren geleden kende ik Negritos in de Filippijnen. Zoals de naam al impliceert, zijn ze heel kleine, zwarte mensen die er al leefden lang voor alle anderen er kwamen wonen. Ze zijn behandeld op dezelfde manier als de Roma in Europa. De Filippijnen, genoemd naar Koning Philip van Spanje, doen nu een symbolische geste ten aanzien van de rechten van de Bontok en andere oorspronkelijke bewoners, maar ze kunnen nauwelijks zelfs maar het bestaan van de Negritos onderkennen.
Kort na de onafhankelijkheid startte de regering van Tanzania een educatief programma dat het hele land bestreek, om de bevolking te stimuleren zich te kleden als Europeanen. ‘Wees niet als de Hadzapi, draag schoenen!’, was op de posters te lezen. De Hadzapi is een pygmeeënvolk.
Het is duidelijk. Er zijn ‘inheemse volkeren van de wereld’. En we zijn niet altijd diegene die we dachten dat we waren. Er hoeft geen gemeenschappelijk kenmerk te zijn om ons te definiëren, behalve dat we niet op de agenda’s van de natiestaten voorkomen (of beter: er tegen zijn). Voor de meeste van ons zal het nooit een optie zijn een eigen natie op te richten. Evenzo is duidelijk dat we nooit kunnen vertrouwen op de goede bedoelingen of de bescherming van de natiestaten of hun organisaties. In de jaren zeventig hielp de CIA bij het samenbrengen van een Wereldraad voor Inheemse Volkeren om het werk van de International Treaty Council bij de Verenigde Naties te bestrijden. Maar een bureaucratische pressiegroep is niet wat we nodig hebben. Het kan alleen maar leiden tot een schadelijk protectionisme.
Er wordt tegenwoordig vaak gezegd dat volkeren verschoond moeten blijven van het verpletterende hyperkapitalisme, zodat ze hun eigen cultuur kunnen ontwikkelen en behouden. Ik denk dat, hoewel het in eerste instantie een goed idee lijkt, het makkelijk uitmondt in een soort sentimenteel protectionisme.
Wat te doen in de toekomst? Ons wordt de keuze geboden tussen een Disney consumptiecultuur of een ga-naar-huis-en-bebouw- je-eigen-grond-alternatief. Het is alsof we ermee instemmen dat intellectualisme geen belang heeft. Of dat, voortspruitend uit de ideeën van de groeiende populistische beweging in Europa, intellectualisme er alleen is voor de intellectuelen en niet voor de ‘gewone’ mensen. Maar het zijn de natiestaten die de term ‘gewone mensen’ hebben bedacht.
Ons doel moet een constante, serieuze discussie zijn. De manier om weerstand te bieden aan de groeiende ongeletterdheid in Europa is het promoten van meer goede poëzie, meer goede boeken en meer serieuze discussie. Meer tactieken om mensen erbij te betrekken. De discussie waar ik op doel, zou het begin moet een zijn van een steeds breder wordende dialoog, in plaats van een eenmalige interessante avond. (En kom nu alsjeblieft niet met internet aan zetten).
De meeste van ons weten dat het domme mensen zijn die de macht hebben. We kunnen niet simpelweg toestaan dat, wanneer we het model van de natiestaat loslaten ten faveure van een wereldregering die rechtstreeks gerund wordt door het volk, iedere domme despoot zich een weg gaat banen naar een regionaal machtscentrum. We moeten ons daarom een wereldregering voorstellen die compleet afwijkt van onze huidige modellen.
Jimmie Durham, From the West Pacific to the East AtlanticGEM, Den Haag
11/10/03 tot en met 11/01/04
Jimmie Durham