metropolis m

‘Broken Thinker is begonnen in 2007, direct na de diefstal van De Denker uit het Singer Museum in Laren. Het was een ordinaire roof door twee boeven à la Snuf en Snuitje, die geen Rodin zagen maar een paar honderd euro aan brons. Twee dagen later werd het beeld vernield teruggevonden. Bizar genoeg kwamen in deze roof onze interesses samen: voor Gert Jan het iconoclasme en voor Arnoud Rodin. We waren al sparringpartners voor elkaars werk en de vernieling viel als het ware precies tussen ons in. Het is een samenwerking die we van buitenaf kregen aangereikt.’

‘Op de foto die we gebruiken zie je schepping en vernieling gelijkwaardig in een nieuw beeld gevangen. Eerst hielden we het voor onszelf, maar gaandeweg wilden we buiten onze eigen kaders denken. We werden nieuwsgierig naar wat voor interpretaties je er allemaal aan zou kunnen geven. De foto werd een ruilobject: we vroegen mensen met specifieke kennis om hun lezing van het beeld, in ruil voor de foto. Broken Thinker werd zo een conversation piece. Dario Gamboni is iconoclasmespecialist. Hij vergeleek de vernieling met die van een ander exemplaar van De Denker in de jaren zeventig, in Cleveland. Daar speelden politieke, anti-Vietnammotieven een rol. In Laren ging het de dieven om een paar grijpstuivers. Financieel gewin valt buiten de enge definitie van iconoclasme en de vernieling was niet het einddoel van de dieven. Maar omdat de verdwijning halverwege gestopt is en de vernieling als een nieuw beeld bestaansrecht heeft gekregen, zijn de sporen die de dieven op het beeld hebben achtergelaten toch als iconoclasme te duiden. De gelichte schedel en de snee in het gezicht zijn er niet zomaar; ze verraden een reactie op wat De Denker verbeeldt.

Antoinette Le Normand-Romain, oud-conservator van Musée Rodin in Parijs, schreef over de gietpraktijken van Rodin. Wereldwijd zijn er ongeveer 45 geautoriseerde gietsels van De Denker. Elk beeld wordt uniek door de eigen levensloop, en een vernieling zoals in Laren valt dan niet te ontkennen. De restauratie deed dat tot op zekere hoogte wel. Singer Laren negeerde een negatief advies en voor Frits Scholten, conservator beeldhouwkunst van het Rijksmuseum, was het reden om uit de adviescommissie te stappen. Er speelden factoren mee in het restauratiebesluit waar hij niet achter kon staan. Deze werkt hij in zijn tekstbijdrage verder uit.

Naast het ruilproject, dat nog steeds doorgaat, gingen we zelf ook door met eigen interpretaties. De roof viel samen met de opkomst van Halbe Zijlstra, de staatssecretaris die de cultuur even blind aanviel als de bronsdieven de sculptuur. De vernielde Denker is de perfecte verbeelding van zijn beleid. Zijlstra paait PVV-stemmers op de rechterflank van de VVD met een uitgesproken anti-elitaire agenda. Bij de opheffing van SKOR hebben we daar een stuk over geschreven in het protestnummer van OPEN.

Daarnaast ontdekten we dat er met De Denker iets geks aan de hand is. Het beeld is een icoon, maar ook een cliché. Een lege vorm waar iedereen naar hartenlust op kan projecteren. Google op het steekwoord ‘denker’ en je wordt overspoeld met toe-eigeningen en vervormingen, door links en rechts. Dat leverde een mooi beeldonderzoek op.’

‘De Denker is in 1881 ontstaan, vroeg in het oeuvre, zo ongeveer op het draaipunt naar de roem van Rodin. Eerst als Dante, de centrale figuur in de hellepoort, die het lijden van de mensheid overziet. Al vrij snel zag Rodin er een zelfstandig beeld in, van ongeveer zeventig centimeter hoog. Rond de eeuwwisseling kwamen de uitvergrotingen. Terugkijkend is dat ook het moment waarop Rodin het artistiek momentum begon te verliezen, hoewel hij in die tijd steeds meer als kunstenaar en filosoof werd gezien. Zijn ambitie om schrijver te worden was een misverstand. Hij identificeerde zich met De Denker, maar was het niet. Zijn geschreven nalatenschap stelt inhoudelijk weinig voor, het is nogal totalitair gedacht en gebaseerd op het soort absolutisme dat na de Tweede Wereldoorlog definitief achterhaald is verklaard. Rodin werd in de jaren vijftig opnieuw uitgevonden als vader van het modernisme. Niet het allesomvattende, maar juist het fragmentarische van zijn werk werd benadrukt. Maar tijdens zijn leven werd het idee van Rodin als waarheidsdenker geloofd. In het beeldonderzoek gaan we dieper in op de begrafenis van Rodin. De plechtigheid in 1917 trok honderden aanwezigen. Er is een foto waarop de kist nog boven de grond staat, in het blikveld van een uitvergrote Denker. Op een andere foto is de kist gezakt. Daartussenin ligt het moment waarop de nagedachtenis aan de maker versmolten is met het kunstwerk, dat op zijn graf komt te staan. Dat was in ieder geval de inzet van de beeldvorming, die door Rodin zelf werd aangestuurd. Rodin was De Denker.’

‘De Denker is een geweldige illustratie van het Bijbelse tweede gebod, tegen afgoderij. Een afbeelding van God doet afbreuk aan God zelf. Op dezelfde manier is De Denker een logo voor het denken, die paradoxaal genoeg het denken zelf stopt. Donald Trump poseerde ooit als De Denker en legt daarmee precies het misverstand bloot. Echte intellectuelen zouden zoiets niet snel doen. De Denker verbeeldt de pose van het denken, maar niet het denken zelf. Al die toe-eigeningen zijn in zekere zin een incarnatie van Rodins eigen misplaatste identificatie met het beeld.’

‘De restauratie speelde pas toen we zelf al een eind op weg waren. Het ging ons eerst en vooral om de potentie van het kapotte beeld. De vernieling stoft het cliché af; dat kan Rodin goed gebruiken. We waren daarom teleurgesteld dat Singer Laren dat hele gebied links heeft laten liggen, omwille van de restauratie. Het had vooral ook te maken met de mediaheisa rond de tentoonstelling Rodin, De Denker denkt weer. Voor die titel is reclameman Paul Mertz ingehuurd en dat zegt veel over de opzet van het evenement: De Denker moest als product terug in de markt worden gezet. Het ging niet alleen om materieel herstel; beeldvorming was net zo belangrijk. De tentoonstelling was integraal onderdeel van de restauratie, maar dat kon niet zo benoemd worden. De directie moest een ingewikkelde draai maken: het beeld was ‘total loss’ verklaard, de verzekering keerde daarop uit, maar de inzet van de tentoonstelling was authenticiteitsverklaring. En daarvoor ging Singer Laren vol op het orgel. De Denker was als het ware uit de dood opgestaan. Dat sentiment werd publicitair breed uitgemeten, terwijl een andere, financiële agenda leidend was.

Op onze site staat een stuk waarin we deze Houdini-act van Singer Laren hebben ontleed. Inmiddels zijn we alweer een paar jaar verder en is voor ons de restauratie even interessant als de vernieling. Aan beide kanten was geld een grote drijfveer en dat raakt aan de tijdgeest. ‘A work of art is everything that happens to it’, schrijft Gamboni. In de context van Singer Laren, dat als klein privémuseum sinds het beleid van Halbe Zijlstra moet zien te overleven, zijn de behoudende keuzes te verklaren.’

‘Een groot deel is terug te voeren op het misverstand tussen vorm en inhoud, tussen de pose van het denken en het denken zelf. Maar er speelt meer. Er is geen groter gevaar voor de denkende mens dan hij of zij zelf. Die Gedanken sind frei, tot kapotmakens toe. En dat moet je Rodin nageven: zijn werk is nog altijd tijdloos en enigmatisch, omdat hij polyvalentie zocht en vond. Dat lijkt in tegenspraak met zijn totalitaire manier van denken over de kunst, maar het onderscheidt Rodin de doener van Rodin de denker. Door al die actualiseringen, toe-eigeningen en aantastingen groeit De Denker alleen maar in betekenis.’

‘Het fijne aan Broken Thinker is dat we geen tijdslimiet hebben en dat het project met ons meegroeit. Het heeft zich losgeweekt van de vernieling en restauratie, maar het blijft een middel om kennis en inzicht te verwerven, zeker nu de website online is. In de komende maanden publiceren we nieuwe bijdragen in het ruilproject en we kijken of het verzamelde materiaal zich leent voor een tentoonstelling. Op 18 november 2017 is Rodin honderd jaar dood. De aandacht zal vooral mythebevestigend zijn. Met Broken Thinker zoeken we naar een alternatieve route om zijn werk vanuit de actualiteit te benaderen.’