metropolis m

Clemens von Wedemeyer
The Fourth Wall

LONDEN

The Curve, Barbican Art Center

29 mei tot 30 augustus

De Curve is een fantastische non-space op de begane grond van de enorme stedenbouwkundige cluster van ruimten van Barbican Art Center in Londen. Het ziet eruit als een enorme holte in de buik van een walvis. De Curve is zo hoog als een kathedraal en zo gebogen als een banaan. De ruimte is ook precies even lang als een Boeing 747, zo beweerde de Oostenrijkse kunstenaar Hans Schabus ironisch in een recent project.

Misschien komt het juist doordat het zo’n moeilijke locatie is dat het voor kunstenaars interessant is hier een speciaal project voor te ontwikkelen. Het is niet de eerste keer dat kunst wordt ingezet om de vervreemding die architecturale capriolen oproepen te pareren; kunstenaars op hun beurt zijn wel in voor een dergelijke uitdaging. Voor The Fourth Wall nam Clemens von Wedemeyer de architecturale ruimte van de Curve en het Barbican Art Center zelf tot uitgangspunt. Op enkele locaties in het gebouwencomplex nam hij diverse scènes voor zijn film The Fourth Wall op: het platte dak van een van de torens dat een prachtig uitzicht over Londen biedt; de wintertuinen in de serre die eruit zien als een jungle en het grote theater met zijn typisch jaren zeventig interieur.

De Duitse filmmaker realiseerde een omvangrijke installatie, waarin tien films en video’s verspreid over de hele ruimte, niet alleen een complex en intrigerend verhaal ontvouwen over de thematiek van ‘de eerste ontmoeting’(‘the first encounter’), maar ook een nieuwe betekenis geven aan wat je ‘de filmische ruimte’ zou kunnen noemen. Von Wedemeyers interesse in cinema als onderwerp is bekend, zijn oeuvre staat immers bol van de verborgen verwijzingen naar film, maar met The Fourth Wall lijkt hij hierin nog een hoger niveau bereikt te hebben. De Curve is als het ware Von Wedemeyers Sixtijnse Kapel.

Deze beschrijving klinkt misschien als een overdrijving – ik hoop ik dat er nog vele meesterwerken van Von Wedemeyer zullen volgen – maar is bedoeld als een vergelijking. Net als in de fresco’s uit de Renaissance deelt Von Wedemeyer zijn vertelling op in verschillende scènes die worden gepresenteerd als afzonderlijke, onafhankelijke onderdelen. De scènes gaan echter een dusdanige symbiose aan met de architectuur dat het werk toch overkomt als een evenwichtig en precies geformuleerd geheel. Daarbij richt Von Wedermeyer zich mede op het publiek en hoe dat zich door de ruimte beweegt. De toeschouwer krijgt – hoe vreemd dit ook klinkt – te midden van de robuuste architectuur van Barbican een zelfde soort totaalervaring aangeboden als in een middeleeuwse kerk in Toscane.

De filmfragmenten in The Fourth Wall gaan allemaal over first contact: de eerste ontmoeting tussen antropologen en groepen mensen die op afgelegen plekken in de jungle wonen en nog nooit contact hebben gehad met de westerse beschaving. Een voorbeeld van zo’n ontmoeting is de ontdekking van de Tasadai op de Filipijnen. Deze kleine etnische groep werd in 1971 in één klap wereldberoemd omdat zij een hedendaags voorbeeld zouden zijn van mensen die nog leven in het stenen tijdperk. In de jaren tachtig raakte de groep echter in opspraak omdat een aantal antropologen en journalisten vermoedden dat er bedrog in het spel was. Von Wedemeyer werd geïntrigeerd door de vraag of het optreden van de Tasadai voor de camera echt was of een toneelstukje.

In verschillende videoprojecties maakt Von Wedemeyer gebruik van een grote verscheidenheid aan beeldtalen en –technieken, wat resulteert in een echte hommage aan het experimentele potentieel dat film in zich draagt. Hij gebruikt al zijn kennis van film om een perfect spel te verbeelden over de grens tussen feit en fictie. Zonder schroom vermengt hij allerlei verschillende genres en filmstijlen, van found footage die hij van het internet plukte tot, documentaire films en korte fragmenten die door hemzelf geschreven en geënsceneerd zijn. Acteurs spelen de rol van Tasadai indiaan, Italiaanse B-film regisseur en tv-journalist. Hij plaatst daarbij met opzet allerlei verschillende vormen van verhaalstructuren, zoals we die kennen uit film en theater tegenover elkaar.

De titel van de film is een directe referentie naar de semantiek van de theaterwereld, waar ‘the fourth wall’ het imaginaire onderscheid tussen het toneel en de zaal aangeeft of, in andere woorden, het onderscheid tussen de ruimte waar een verhaal wordt opgebouwd en de ruimte waar datzelfde verhaal wordt gevoeld en geïnterpreteerd. Wedemeyer wil met zijn installatie door deze ‘muur’ heen breken, die in zekere zin ook tussen het scherm en de toeschouwer van een film bestaat. Dat bewerkstelligt hij door het fragmenteren van zijn verhaal waardoor van de toeschouwer een actieve rol wordt verwacht in het kijkproces. Al lopend door de ruimte langs de werken ontdek je zelf de relatie tussen alle achttien filmfragmenten.

Expanded cinema lijkt dan ook de juiste term om het werk van Clemens von Wedemeyer te beschrijven. Met The Fourth Wall realiseerde hij een project dat weleens een mijlpaal zou kunnen worden in de geschiedenis film en video in de kunst.

Giovanni Carmine is directeur van de Kunst Halle Sankt Gallen

Giovanni Carmine

Recente artikelen