metropolis m

(Of hoe ‘na-oorlogskunst’ een contradictio in terminis is geworden)

We moeten de Tweede Wereldoorlog stoppen om de Derde Wereldoorlog te kunnen stoppen.

(Of hoe de taal van de Tweede Wereldoorlog een heldere blik op de actuele oorlog(en) verhindert)

‘Don’t mention the war.’

John Cleese – The Germans, Fawlty Towers, 1975

Het Midden-Oosten-conflict zal niet opgelost worden zolang als we het een keuze voor of tegen ‘de joden’ blijven noemen. Het ondersteunen van Palestijnse rechten is niet hetzelfde als beweren dat de Holocaust er niet is geweest. Tegen het beleid van de Israëlische regering en de bezetting zijn, maakt iemand nog geen antisemiet.

In het boek Against the Wall (2005), Michael Sorkin (red.), dragen zowel Israëlische en Palestijnse stemmen bij aan de kritiek op ‘de veiligheidsmuur’, vanuit verschillend perspectief, zowel architectonisch, juridisch, historisch als filosofisch.

De Joodse schrijver Susan Sontag zei in haar lezing over ‘Moed en Verzet’ in de Rothko Chapel in 2003 het volgende: ‘ Dit is de naar mijn mening waarachtige beschrijving van de gang van zaken, die me jaren van onzekerheid, onwetendheid en angst om te erkennen hebben gekost (…). De beslissing van opeenvolgende Israëlische regeringen om het gezag over de Westoever en Gaza te voeren, daarbij de rechten van de Palestijnse buren op een eigen staat ontkennend, is voor beide volken een catastrofe – zowel in moreel, menselijk als politiek opzicht.’

Noam Chomsky, ook joods, reageerde in een discussie in Fort Collins in 1990 op diegenen die geloven dat de Palestijnen niet echt lijden en alleen maar bezig zijn hun ellende tentoon te spreiden voor de camera, omdat ze proberen de joden in diskrediet te brengen, met de volgende opmerking: ‘Ze doen precies hetzelfde als er geen camera’s aanwezig zijn.’

Er zijn culturele verschillen in het uitdrukken van emoties, en de westerse wereld neigt ertoe daarin minder expliciet te zijn. Ik denk dan aan onze koude begrafenissen waar vrouwen met fancy zonnebrillen proberen niet te huilen, alsof het van slechte smaak getuigt als hun make-up uit zou lopen. Een Joodse student van Nederlandse afkomst (de Volkskrant, 17-01-2009) deed de foto’s van dode kinderen in Gaza af als islamitische propaganda, hij noemde het Pallywood.

‘Van de verschrikkingen uit de werkelijkheid naar de fictie van beelden – koosjere porno’, dat is wat een van de joodse acteurs zei in de film Inglorious Bastards van Quentin Tarantino. In het kader van het thema ‘wraak’ als een legitieme droom, deed de film me denken aan het boek Mirroring Evil: Nazi Imagery/Recent Art (2002), red. Norman L. Kleebatt, de catalogus van een tentoonstelling in het Jewish Museum, New York, waarbij de nadruk meer lag meer op de daders dan op de slachtoffers. Piotr Uklanski’s The Nazi’s (1998) werd er getoond, 116 foto’s van filmsterren in nazi-rollen. Wanneer dit werk niet wordt toegelicht bestaat er altijd de mogelijkheid dat neonazi’s zich ertoe aangetrokken voelen.

Wat me doet denken aan het feit dat elk beeld een tekst nodig heeft om het te beschermen.

Paula Marincola (red.),What makes a great Exhibition, Philadelphia 2006.

In het boek staat ‘Wall Text’ van Ingrid Schaffner.

‘Elke tekst heeft iemand nodig om hem te decoderen.’

Andrew Hodges, Alan Turing, The Enigma, 1983.

Alan Turing was een Britse mathematicus, een van de grootste denkers uit de moderne wereld. Hij was de grondlegger van de computerwetenschap. Hij brak de Enigma-code van de Duitse onderzeevloot tijdens de Tweede Wereldoorlog, redde de staat, maar werd vervolgens vernederd en zelfs vervolgd vanwege het openlijk uitkomen van zijn homoseksualiteit in 1952. Hij pleegde zelfmoord in 1954. Op 10 september 2009 maakte de Britse eerste minister Gordon Brown een persoonlijk statement als excuus voor, erkenning van en reflectie op deze gebeurtenis.

Wat me brengt bij de huidige kunst die wetenschap en oorlogen met elkaar verbindt, maar niettemin kwetsbaar blijft, en daarbij het kind in zichzelf bewaart. Om David Hammons beschrijving voor zijn eigen kunstpraktijk aan te halen: ‘tragic-magic’.

Afdruk van de eerste voetafdruk op de maan in 1969, gemaakt van een substantie die men triniteit noemt. Trinitiet is een kunstmatig gevormde glasachtige substantie die op 16 juli 1945 is ontstaan tijdens de ontploffing van de eerste atoombom met de codenaam Trinity in de woestijn van New Mexico. Dit is een kunstwerk dat twee belangwekkende historische gebeurtenissen met elkaar verbindt: de eerste landing op de maan en de uitvinding van atoomenergie.

Marlene Dumas is kunstenaar, Amsterdam