De toekomst van het kunstenaarsinitiatief

Metropolis M

25.07.2005

feature

Wat is de status van het kunstenaarsinitiatief in Nederland? Uitgevonden in de jaren tachtig en volwassen geworden in de jaren negentig. Eerst was er het fenomeen dat de collectieve leiding werd overgedragen aan individuele curatoren, in een poging de initiatieven meer profiel te geven. Vervolgens groeiden sommige uit tot internationale kunstcentra, wier werk en ambitie ook met meer geld worden gehonoreerd. Meest kenmerkende voorbeeld is BAK dat onder leiding van Maria Hlavajova is uitgegroeid tot een internationaal kunstcentrum dat nauwelijks nog herinnert aan het Begane Grond van de karakteristieke lambriseringen en kamertjes in het achterhuis.

Zoals wel vaker bij dit soort groeiprocessen, worden de leeggevallen plekken opgevuld door iets anders. In Utrecht is dat Expodium, dat overigens niet zo ver van BAK gevestigd is, in het gerechtsgebouw. Overal in het land beleeft het kunstenaarsinitiatief een revival. Met nieuw elan wordt er gewerkt aan programma’s die laten zien wat in de kunst mogelijk is, zonder goedkeuring van een beroemde curator. In Den Bosch is Artis aan een herstart bezig, het al langer bestaande De Overslag in Eindhoven mengt zich nadrukkelijk in het actuele schilderdebat, Mariahotel werkt met een experimentele residency, Het Wilde Weten in Rotterdam is herboren en programmeert beter dan ooit, en in Amsterdam, een stad waar jarenlang niks te beleven viel, start het ene na het andere initiatief. Opvallend verschijnsel bij al deze ondernemingszin is dat het oude collectief weer terug is van weggeweest. Democratisch programmeren zit weer in de lift.

OpTrek

OpTrek uit Den Haag noemt zich een mobiel projectbureau. Het is een tijdelijke organisatie van enkele kunstenaars die zich in de zomer van 2002 in de multiculturele wijk Transvaal heeft gevestigd. Elke zes maanden wordt er een nieuw slooppand betrokken. Jonge architecten en kunstenaars verzorgen deze tijdelijke behuizing en geven het een ‘smoel’ die vanaf de straat duidelijk zichtbaar is. De eerste kunstenaar die dat deed was de Japanse kunstenaar Tadashi Kawamata, die een houten constructie plaatste van oude vloerdelen. Na hem volgden verbouwingen van onder andere 2012 Architecten, Dijkman/Osterholt uit Rotterdam en Michiel Voet en Jeroen Bisscheroux uit Amsterdam.

Het programma van OpTrek richt zich op de bewoners van de wijk Transvaal, een renovatiewijk, die zoals zijn beroemde buur de Schilderswijk, compleet op de schop gaat de komende jaren. Met kunstenaars wordt gewerkt aan initiatieven die dit complexe stadsvernieuwingsproces inzichtelijk maken en kritisch ondervraagt. Kunstenaars reageren met projecten op de ontwikkelingen, ook heel simpel om het aangetaste leefklimaat te verbeteren en op te waarderen. Het programma van OpTrek heeft een nadrukkelijke sociaal-maatschappelijke signatuur. De organisatoren Sabrina Lindemann en Annechien Meier wonen zelf in de wijk en weten daardoor precies wat er speelt. Tegelijkertijd zijn ze goed op de hoogte van de internationale ontwikkelingen in sociaal-maatschappelijk geëngageerde kunst en hebben ze inmiddels een aantal buitenlandse kunstenaars en kunstenaarsgroepen in Transvaal aan het werk gezet. Meest recent is dat gebeurd met de Oostenrijkse kunstenaarsgroep WochenKlausur, die zich ten doel heeft gesteld Transvaal te openen voor een intellectueel discours dat overal in Nederland plaatsvindt, behalve in achterstandswijken. OpTrek zal eind van dit jaar ophouden te bestaan. In 2006 is de wijk gesloopt en is er geen kantoor meer over. Wellicht dat OpTrek dan elders zijn diensten aan kan bieden.

– Domeniek Ruyters

Mobiel projectbureau OpTrek

www.optrektransvaal.nl

Public Space With a Roof

Public Space With a Roof is een kunstenaarsinitiatief dat wordt gerund door Tamuna Chabshvili (1977, Georgië), Adi Hollander (1977, Israël) en Inga Zimprich (1979, Duitsland). Recentelijk hebben zich hier de Ierse kunstenaars Andrew Macfarlane en Mhairi McKee bij aangesloten. PSWAR is gevestigd in het voormalige kraakpand OT301 in de oude filmacademie in Amsterdam, waar ook een bioscoop en restaurant te vinden zijn en verschillende activiteiten plaatsvinden. Er is geen vaste structuur, geen leidende curator, PSWAR opereert als collectief, ieder heeft een andere achtergrond en een andere manier van denken.

Issue nr 3 juni/juli 2005

Maxine KopsaWaarom vonden jullie het nodig in Amsterdam een nieuwe ruimte te openen?

Waarom vonden jullie het nodig in Amsterdam een nieuwe ruimte te openen?

PSWAR‘Na het afstuderen waren we ons bewust van de noodzaak om met elkaar in contact te blijven en een stimulerende dialoog te blijven voeren, om de omstandigheden in Nederland wat betreft de praktijk van de kunst naar onze eigen hand te kunnen zetten. PSWAR moet een ruimte worden voor interdisciplinaire experimenten waar diverse deelnemers nieuwe benaderingen kunnen exploreren, los van de grenzen van een gevestigde structuur. Het functioneert als een platform voor een kunstpraktijk die erop is gericht onze eigen vooropgezette verwachtingen en concepten tijdens het werkproces bij te stellen.’

‘Na het afstuderen waren we ons bewust van de noodzaak om met elkaar in contact te blijven en een stimulerende dialoog te blijven voeren, om de omstandigheden in Nederland wat betreft de praktijk van de kunst naar onze eigen hand te kunnen zetten. PSWAR moet een ruimte worden voor interdisciplinaire experimenten waar diverse deelnemers nieuwe benaderingen kunnen exploreren, los van de grenzen van een gevestigde structuur. Het functioneert als een platform voor een kunstpraktijk die erop is gericht onze eigen vooropgezette verwachtingen en concepten tijdens het werkproces bij te stellen.’

Maxine KopsaVinden jullie dat PSWAR anders moet zijn dan de rest? Is het voor jullie belangrijk af te wijken van reguliere tentoonstellingen?

Vinden jullie dat PSWAR anders moet zijn dan de rest? Is het voor jullie belangrijk af te wijken van reguliere tentoonstellingen?

PSWAR‘We proberen op een evenwaardige manier aandacht te schenken aan theorie en praktijk. We presenteren kunst, maar ook de achtergronden van de presentatie. Het feit dat kunstenaarsinitiatieven als PSWAR ontstaan, suggereert wellicht dat er behoefte is aan een andere benadering. Maar in feite is elke plek anders. We zijn niet bezig het wiel opnieuw uit te vinden, we proberen alleen te komen tot een programma waarin de tentoonstelling niet op zichzelf staat als een soort onaantastbaar product van de verbeelding. In de Amsterdamse kunstwereld zijn er veel tentoonstellingen die de kunstenaar promoot als een genie. Vanzelfsprekend ging Duchamps begrip ‘Bachelor machine’ van een solitair proces uit, maar PSWAR gelooft echter dat een tentoonstelling opgevat als project net zo inspirerend kan zijn. Vanaf het begin wilden we een bepaalde mate van collectiviteit centraal stellen, een die zorg besteedt aan het scheppen van een band tussen deelnemers en toeschouwers; als een ‘machine’ van verlangens en strijd, dialogen en confrontaties. De formats die we uit de projecten ontwikkelen, zoals tentoonstellingen, lezingen, debatten, archieven, wandelingen of projecten op locatie, ontstaan niet vanuit een impuls om anders te zijn. Ze zijn het resultaat van methodes en strategieën die zijn ontwikkeld naar aanleiding van het onderzoek naar het proces van tentoonstellingen maken.’

‘We proberen op een evenwaardige manier aandacht te schenken aan theorie en praktijk. We presenteren kunst, maar ook de achtergronden van de presentatie. Het feit dat kunstenaarsinitiatieven als PSWAR ontstaan, suggereert wellicht dat er behoefte is aan een andere benadering. Maar in feite is elke plek anders. We zijn niet bezig het wiel opnieuw uit te vinden, we proberen alleen te komen tot een programma waarin de tentoonstelling niet op zichzelf staat als een soort onaantastbaar product van de verbeelding. In de Amsterdamse kunstwereld zijn er veel tentoonstellingen die de kunstenaar promoot als een genie. Vanzelfsprekend ging Duchamps begrip ‘Bachelor machine’ van een solitair proces uit, maar PSWAR gelooft echter dat een tentoonstelling opgevat als project net zo inspirerend kan zijn. Vanaf het begin wilden we een bepaalde mate van collectiviteit centraal stellen, een die zorg besteedt aan het scheppen van een band tussen deelnemers en toeschouwers; als een ‘machine’ van verlangens en strijd, dialogen en confrontaties. De formats die we uit de projecten ontwikkelen, zoals tentoonstellingen, lezingen, debatten, archieven, wandelingen of projecten op locatie, ontstaan niet vanuit een impuls om anders te zijn. Ze zijn het resultaat van methodes en strategieën die zijn ontwikkeld naar aanleiding van het onderzoek naar het proces van tentoonstellingen maken.’

Maxine KopsaPSWAR werkt met thema’s of lange projecten die je researches noemt (Urban Void, Relocated Identities, Economy Class, beauty Unrealized). Waar komen thema’s vandaan en wat bedoelen jullie met research?

PSWAR werkt met thema’s of lange projecten die je researches noemt (Urban Void, Relocated Identities, Economy Class, beauty Unrealized). Waar komen thema’s vandaan en wat bedoelen jullie met research?

PSWAR‘De thema’s hebben betrekking op ons leven en zijn daarnaast gerelateerd aan een inhoudelijk discours dat relevant is voor ons: buitenlandse kunstenaars werkend in Nederland. De werkwijze komt voort uit onze artistieke praktijk, alleen passen we het ontwikkelen van modellen en ideeën in dit geval toe op de projectruimte. De thema’s worden vastgesteld met ruimte voor een subjectieve, artistieke interpretatie in gedachten. Ook de samenwerking met designers, curatoren, kunstenaars en theoretici - Marjolein Schaap is bijvoorbeeld in september curator van het project Economy Class - helpt ons te reflecteren op onze eigen praktijk en draagt zo bij aan de verruiming van de mentale en conceptuele ruimte die Public Space With A Roof is.

‘De thema’s hebben betrekking op ons leven en zijn daarnaast gerelateerd aan een inhoudelijk discours dat relevant is voor ons: buitenlandse kunstenaars werkend in Nederland. De werkwijze komt voort uit onze artistieke praktijk, alleen passen we het ontwikkelen van modellen en ideeën in dit geval toe op de projectruimte. De thema’s worden vastgesteld met ruimte voor een subjectieve, artistieke interpretatie in gedachten. Ook de samenwerking met designers, curatoren, kunstenaars en theoretici – Marjolein Schaap is bijvoorbeeld in september curator van het project Economy Class – helpt ons te reflecteren op onze eigen praktijk en draagt zo bij aan de verruiming van de mentale en conceptuele ruimte die Public Space With A Roof is.

Maxine KopsaHadden jullie het gevoel dat we iets misten in Amsterdam en Nederland?

Hadden jullie het gevoel dat we iets misten in Amsterdam en Nederland?

PSWAR‘Er is altijd behoefte aan iets nieuws, vooral nu. Maar deze vraag is moeilijk te beantwoorden zolang PSWAR nog in ontwikkeling is. Recentelijk zijn er tal van initiatieven bijgekomen. We moeten dit erkennen en proberen dit proces vanuit een historisch perspectief te zien. Waarom komen deze initiatieven juist nu op, wat hebben ze te bieden en hoe gaat zich dit in de toekomst ontwikkelen? Hopelijk kan PSWAR binnen dit proces een bijdrage leveren aan het kunstklimaat in Nederland.’

‘Er is altijd behoefte aan iets nieuws, vooral nu. Maar deze vraag is moeilijk te beantwoorden zolang PSWAR nog in ontwikkeling is. Recentelijk zijn er tal van initiatieven bijgekomen. We moeten dit erkennen en proberen dit proces vanuit een historisch perspectief te zien. Waarom komen deze initiatieven juist nu op, wat hebben ze te bieden en hoe gaat zich dit in de toekomst ontwikkelen? Hopelijk kan PSWAR binnen dit proces een bijdrage leveren aan het kunstklimaat in Nederland.’

– Maxine Kopsa

Public Space With A RoofOvertoom 301, Amsterdam

Open van donderdag tot en met zondag van 15.00 tot 19.00 en op afspraak: 06 2812 8003

Syb

Twijgjes schieten uit een oude, door de bliksem gespleten boomstronk in de tuin van Kunsthuis Syb. In het voormalige woonhuis van de kunstmecenas Sybren Hellinga verbleven in april twee jonge kunstenaars, Emily Williams en Maaike van der Linden. Voor de presentatie Toen ik het huis deelde met Toen, stelden zij hun video’s in de donkere slaapkamers van het voormalige huis tentoon en in de woonkamer hingen beschreven velletjes van een kladblok. De galerieruimte beneden bleef leeg: de bezoeker kreeg de gelegenheid met de blik van Hellinga naar de vertrekken te kijken, waar ooit een bedrijfje babbelaars produceerde voor het winkeltje voor aan de Hoofdstraat in Beetsterzwaag.

Syb

Kunstenaar Emmie Muller is initiator van het kunstenaarsinitiatief Kunsthuis Syb, dat sinds het overlijden van Hellinga in 2000 bestaat. Syb houdt het midden tussen een residentie en een presentatieplek. Elke vier à vijf weken wordt een kunstenaar/curator uitgenodigd om een project, performance, voorstelling of andere gebeurtenis te realiseren. De kunstenaars kunnen dan verblijven in het rustige appartement van Syb. Tijdens de projecten is het werkproces toegankelijk voor het publiek. Op uitnodiging van de kunstenaar worden collega’s uit verschillende disciplines aangetrokken om aan het project mee te werken. Die samenwerkingsverbanden pakken verrassend goed uit. Wie nog nooit van Kunsthuis Syb heeft gehoord, zal zich verbazen over dit nieuwe elan op het Friese platteland.

– Pedro Bakker

Kunsthuis SybBeetsterzwaag

Elke zaterdag- en zondagmiddag geopend en afhankelijk van de projecten ook op andere tijden

VRIZA

Het initiatief VRIZA in Amsterdam wordt gerund door kunstenaar Lonnie van Brummelen en filosoof Siebren de Haan. Hoewel al langer actief met het maken van tentoonstellingen, opende VRIZA in 2003 een kleine tentoonstellingsruimte in het Piraeuswoonblok van de architecten Kollhoff en Rapp op KNSM-eiland. Vanaf het najaar van 2003 vinden daar geconcentreerde solo- en kleine groepstentoonstellingen plaats. Op dit moment loopt de tentoonstellingsserie Disclosures waarbinnen tot dusver werk te zien was van Jeroen de Rijke, Florian Slotawa, Corinne Schnitt, Pia Wergius en Wineke Gartz. Hierna staan Matthijs de Bruijne en Marjetica Potrč op het programma.

VRIZA

De productie van VRIZA berust voornamelijk op zelfwerkzaamheid. Persbericht en publicatie worden door Lonnie van Brummelen zelf vormgegeven, de tentoonstellingsruimte blijkt hun eigen huis te zijn. Deze metamorfose is zo volmaakt dat nergens een spoor van bewoning is te vinden. Het uitgangspunt is even simpel als doeltreffend: Lonnie van Brummelen en Siebren de Haan stellen hun huis enige tijd ter beschikking aan kunstenaars wiens werk hun intrigeert. Deze kunstenaars wordt in alle opzichten een professionele begeleiding en tentoonstelling aangeboden. De architectuur van de tentoonstellingsruimte en de omgeving of de ‘wooncontext’, zoals ze het zelf noemen, vormen daarbij zowel formeel als inhoudelijk het uitgangspunt en de inspiratiebron voor de verschillende projecten.

Het mooie hiervan is dat de scheidingslijn tussen privé en professioneel volledig opgeheven lijkt te zijn. Bij het maken van de tentoonstellingen ligt de nadruk op kleinschaligheid, alles in eigen productie houden en veel oog voor detail. Deze ingetogenheid en persoonlijke benadering maken VRIZA tot een welkome en inspirerende afwisseling in een door grootschaligheid en internationalisering ‘geteisterde’ kunstwereld. Toch is het juist voor dit soort kleinschalige initiatieven, die niet in een nationale of internationale publiciteitsmachine mee draaien, zo merkt Lonnie van Brummelen op, moeilijk om geld aan te vragen. En dat is jammer, want ook kleinschaligheid kan tot grote dingen leiden. Zo zal de Sloveense kunstenaar Marjetica Potrč voor VRIZA een grootschalig site-specific werk gaan maken. Potrč treedt met dit project ook de ruimte buiten de galerie, en betrekt het dak van het Piraeuswoonblok erbij.

– Ingrid Commandeur

VRIZAVrijdag en zaterdag van 14.00 en 18.00 en op afspraak

KNSMlaan 604

Wohnzimmer

Sinds maart 2005 vindt eens in de twee weken, wanneer een paar straten verderop de Rotterdamse dinsdagmarkt wordt afgebroken, Wohnzimmer plaats. Een avond georganiseerd door vormgever Martin Roedolf in het culturele kraakpand Locus 010. Met een aankleding die er nog het meest op lijkt alsof alle spullen direct van de zojuist opgeruimde markt komen, biedt deze huiskameravond een ontspannen mogelijkheid voor Rotterdamse kunstenaars, ontwerpers en aanverwanten om elkaar te ontmoeten. Iedere avond wordt opgefleurd door zogenaamde ‘extensies’; telkens andere invullingen van de woonkamer door kunstenaars. Het hoofddoel van Wohnzimmer is niet de presentatie van kunst maar de ontmoeting met elkaar. De getoonde mix van super 8, video- en diaprojecties fungeert eerder als bewegend behang en werkt vooral als ondersteuning van deze sociale interactie. Hetzelfde geldt voor de acties die regelmatig plaatsvinden. De pretenties zijn laag en dit houdt de sfeer open en gemoedelijk. Precies wat het Rotterdamse culturele leven miste, wat blijkt uit het gestaag toenemende aantal bezoekers van de avonden.

Wohnzimmer

– Terry van Druten

Wohnzimmer

Om de dinsdag van 17.00 – 1.00

Locus 010, Vlasmarkt 1, Rotterdam

http://www.martinroedolf.nl/wohnzimmer.html http://www.locus010.nl

Worm

‘Het circuit waar Worm deel van uitmaakt, stoort zich niet aan grenzen en culturen. Worm is onderdeel van een wereldwijde marginaliteit’, zo staat te lezen op de

Worm

‘Het circuit waar Worm deel van uitmaakt, stoort zich niet aan grenzen en culturen. Worm is onderdeel van een wereldwijde marginaliteit’, zo staat te lezen op de

website van het Rotterdamse Worm. Marginaal en internationaal, kan dat? Worm is een plek gehuisvest in een pand aan de Achterhaven in Rotterdam waar wekelijks concerten plaatsvinden van elektronische muziek, improvisatie, geluidskunst en aanverwante genres en waar vernieuwende films worden getoond.

Worm is ook een platform voor nieuwe radio en geluidskunst. Ze stoort zich niet aan oude afbakeningen en maakt slagvaardig gebruik van de nieuwe media. Dat Worm radio is wil zeggen dat Worm wekelijks radioprogramma’s (hoorspelen, geluidskunst, experimentele mixage) maakt die internationaal worden uitgezonden op verschillende non-profit radiostations en internetstreams (zoals het Londense Resonance). Worm vertrekt een paar keer per jaar naar festivals als Transmediale om zichzelf, en aan Worm verwante musici en kunstenaars, te presenteren. ‘Het zoeken naar nieuwe contacten, richtingen en samenwerkingsverbanden (is) nu eenmaal een van onze bestaansredenen’.

En dan is Worm een van de aanjagers van de Live Cinema, een onder andere door Martijn van Boven van Tag en Hans Beekmans gebruikte en gepromoote term om de hedendaagse beeld-en-geluidskunst te vatten. Is bij VJ-en het beeld ondergeschikt aan het geluid of de dansavond (het is beeld bij geluid), bij Live Cinema gaat het om een simultane performance van beeld en geluid. Live Cinema is nauwelijks meer marginaal. Worm presenteert en gedraagt zich vooral als de node in een netwerk. Misschien is Worm daarom nu vooral internationaal, en dan pas marginaal.

– Arie Altena

http://www.wormweb.org http://www.live-cinema.org

Metropolis M

metropolis m