metropolis m

Ik krijg vrije hand om in het voormalig huis van Wally Ellenbaas, een Rotterdamse schilder, graficus, fotograaf, en zijn vrouw Esther Hartog iets te doen op de bovenste verdieping van het Verhalenhuis Belvédère in Rotterdam. Deze nog deels met hun spullen gevulde derde etage heeft een wonderlijk mooi licht en een fenomenaal uitzicht over Katendrecht en de Maas. Ik vertrek uit de sporen op de muur van de schattenkast die er ooit stond en de spullen die er in werden bewaard. Meegenomen uit verre reizen, veel uit Griekenland. Ik besluit om dit land, onze gedeelde inspiratiebron, te gebruiken als rode draad voor een opstelling met werk van ons beiden, onder de titel RETOUR. Gedurende mijn residentie zal ik op vrijdagen gesprekken met de bezoekers voeren naar het voorbeeld van Wally’s ‘stillevens’ aan de ronde tafel.

VRIJDAG 29 APRIL –  VOLKSKEUKENLUNCH

Ik weet niet hoe het hier werkt en vraag bij binnenkomen een kopje koffie. De koffiepot staat klaar en de thee ook, ik mag het zelf schenken wordt me verteld. Er staan leuke kopjes op een dienblad. Allemaal verschillend. Ik vind het een feest om een mooi kopje te mogen kiezen. Of ik een koekje ook mag? ‘Ja hoor, daar zijn ze voor’ zingen twee aardige dames voor mij die achter de toonbank staan. Hoe belangrijk en hoe eenvoudig een daad van welkom kan zijn! Stijn Kemper, de assistent-curator stelt mij voor aan de mensen die hier dit weekend werken en Paola, die de keuken runt. Ik mag hier lunchen. Dagelijks is er een gastkok aan het werk in de Volkskeuken van het Verhalenhuis. Bezoekers, makers, vertellers, buren en passanten zijn welkom om aan te schuiven voor ‘de Volkskeukenlunch van de dag’. Vandaag heeft Yin Kohar verrukkelijk traditioneel Indonesisch gekookt.

Eenmaal op de derde verdieping zet ik mijn werk dat ik uit mijn atelier meegenomen neer en snuffel in de ladenkast met zeefdrukken, tekeningen en foto’s van Wally Elenbaas. Ik selecteer werken die me aanspreken en die mij aan Griekenland doen denken. Mijn Griekse groene zeep zet ik op het aanrecht, mijn begonia naast het keukenraam. In de kamer ernaast leg ik een tafelkleed van mijn textiele erfenis op de ronde tafel. Vanuit de begane grond klinken geanimeerde geluiden. Iedere laatste vrijdag van de maand komen er mensen uit de buurt, de Kapenezen, geboren en getogen Katendrechters. Ze lunchen met elkaar aan de Kaapse tafel. Wie ze eens wil ontmoeten kan er gerust aanschuiven. .

Mevrouw Moerland – Ritsma, een vaste bezoeker van het Verhalenhuis – komt op visite. Ze is bijna negentig jaar en herinnert zich Wally heel goed. Op het laatst zag ze hem kromlopen op de markt. Ik laat haar de foto van hem zien die in de keuken staat. ‘Zo! Precies’ zegt ze. Ze vindt mij er Joods uitzien, ‘nee..’ zeg ik, ‘Dan Palestijns’. Maar het is Grieks! Ze is in Kalamata, mijn geboortestad geweest. in een hotel, kort voor de aardbeving van 1986 die veel schade veroorzaakte. Het leegstaande huis van mijn grootouders in Kalamata is door die aardbeving verwoest. Een week later was het hotel waarin ze zo fijn gelogeerd had er ook niet meer. ‘Een heel gek idee’ zegt ze.

VRIJDAG 20 MEI – GASTEN UIT GENT

Ik hang samen met Stijn gordijnen op: witte lappen kaasdoek uit mijn atelier die het licht mooi filteren. De ruimte, die eigendom van het Verhalenhuis is maar intact blijft als gastenverblijf en museumwoning ter ere van Wally Elenbaas, voelt steeds meer eigen. Ik schuif nog eens met spullen, ik neem vooral wat kunstwerken van mij terug naar de atelierruimte. De opstelling van onze werken door elkaar heen moet nog zijn evenwicht vinden.

Griekenland, wat heeft Elenbaas erin gezien? Het vrije leven, het aangename klimaat, de zee, de cultuur, de mythen? Wat zie ik in Griekenland? De anonieme makers, het handwerk, de materialen met de geur van bijenwas, een taal die ‘het begin der dingen’ beschrijft.

Mijn favoriete kok, Anahid Darwish uit Syrië heeft vandaag hoog bezoek: haar moeder Sahar, die in Istanbul woont. Anahid, leidt haar rond door het Verhalenhuis. Ik hoor haar enthousiast over Elenbaas vertellen. Sahar bekijkt alles aandachtig. ‘Ik moet weten,’ vertaalt Anahid haar moeder, dat ze mijn werk erg mooi vindt. Zij borduurt namelijk ook. Ik vertel over mijn inspiratie uit het dorp van mijn Griekse oma, ze herkent alles. Het is een hartelijke ontmoeting, we voelen verwantschap. Haar naam betekent dageraad in het Syrisch.

Een tiental museumprofessionals vanuit Gent zijn op bezoek en komen de presentatie RETOUR kijken. Ik raak in gesprek met de conservator van het stadsmuseum STAM over de wonderlijk geslaagde renovatie van de voormalige woning van Elenbaas, die met gevoel voor de historie en de huidige functionaliteit is uitgevoerd. We filosoferen over de vraag ‘wat bewaar je en wat sta je af’?. Een keuze die je nu maakt, zou die later ook de goede zijn? Onze smaak verandert, en wat we vroeger verwerpelijk vonden, aan liedjes, kleding enzovoorts, vinden we nu best leuk. Ook kunstwerken waarderen we opnieuw.

VRIJDAG 3 JUNI – NETJE MET EEN EI

Bij het binnenkomen vandaag zie ik twee Chinese dames die bijzonder feestelijke voedsel voorbereiden. Ze tonen het trots, ik maak er foto’s van. Later komt een van hen met haar familie op bezoek bij mij boven. Haar kleinzoon van acht jaar wil alles weten van de oude mijnheer Elenbaas, die hier woonde en werkte. Ik vraag naar de betekenis van een netje om zijn nek met een ei erin, en hoor dat het een traditie is bij het drakenbootfeest dat ze vandaag vieren. Ooit was er een dichter die tegen de staat keerde. Om te vluchten sprong hij in een rivier. Het volk, dat van hem hield, ging hem zoeken in boten die de vorm van een draak hadden. Mensen gooiden rijst in het water om de vissen te voeren opdat zij zijn lichaam niet zouden opeten. Op 3 juni wordt dat herdacht door rijst in bladeren op te dienen in de vorm van een boot. Hoe mooi.

Vier mensen uit de buurt, een echtpaar met vrienden uit België, komen op bezoek. We spreken over het kolonelsregime en de burgeroorlog in Griekenland, over hoe belangrijk kennis van de geschiedenis is om huidige situaties te kunnen verklaren. En hoe ingewikkeld, bijna onmogelijk het is om de wereldgeschiedenis te doorgronden. Wat zou Elenbaas van mijn praktijken zou vinden? vraag ik me af. Hoe zou hij zoiets aanpakken? Het is in ieder geval een verademing om een presentatie te mogen bijstellen, alsof je een werk maakt dat langzaam groeit.

VRIJDAG 10 JUNI – INTERGENERATIONEEL

Het is druk in het Verhalenhuis. In de lobby, vlakbij de entree naar mijn verblijf, is een groep studenten van de Gerrit Rietveld Academie bezig met het documenteren van de installaties die ze er gemaakt hebben in het kader van het Poetry International. We worden aan elkaar geïntroduceerd en bespreken elkaars werk. We wisselen gedachten uit over intergeneratieve kruisbestuivingen. Vaker tentoonstellingen zien met werk van kunstenaars uit verschillende leeftijdscategorieën zou mooi zijn.

Ik zoek Ronald Bonte op, de buurman van nummer negen, een van de mantelzorgers van Elenbaas. Hij is zelf beeldend kunstenaar, maar ook glazenwasser die ooit de ramen van Elenbaas schoonmaakte. Elenbaas. die veel fotografeerde, nam een foto van hem en zo begon hun nauwe buurschap van veertig jaar lang. Ze hebben zelfs samengewerkt.

Ondertussen wordt de tentoonstelling in de lobby gewisseld. De nieuwe expositie is geïnspireerd op de Katendrechtse schilder Dolf Henkes en zijn mannelijke naakten. Hadden ze misschien te maken met een verborgen homoseksualiteit, een taboe in de katholieke wereld van vroeger? En hoe staat het nu met de diversiteit en de vrijheid van jongeren uit andere culturen?

VRIJDAG 1 JULI – CHRIS

We hebben vandaag afscheid genomen van Chris de Jong, de stille kracht van het Verhalenhuis, die plotseling is overleden. Ik kende hem sinds april dit jaar, ik wilde hem nog zoveel vragen. Na de indrukwekkende dienst in de Arminiuskerk fiets ik naar het Verhalenhuis. Ik twijfel even, maar niet lang. Het is vrijdag en ik ga boven zitten in ‘mijn’ ruimte zoals ik altijd doe op vrijdagen. Later kom ik naar beneden. Ik raak in gesprek met de oudste zus van Chris en haar zoon uit Londen. We hebben het over het project Growing Care, waarin ik het groen dat bewoners in de steden voor hun huizen en winkels verzorgen gedurende meerdere jaren fotografeer, en hoe ik inmiddels het land van herkomst kan zien aan de keuze van de planten. Mensen uit Turkije planten vaak een druivenstruik. Zij moeten denken aan Londen, waar palmbomen nu groeien in de periferie van de stad vermoedelijk gepland door Afrikaanse immigranten.

Ik ontmoet Temi, een jonge vrouw uit Nigeria, die in 2015 naar Nederland kwam. Ze heeft tot 2019 in het Verhalenhuis gewerkt. Chris betekende veel voor haar, ze heeft hier zelfvertrouwen gekregen zegt ze. Vroeger was ze altijd verlegen, nu niet meer. Ze heeft Nederlands geleerd en heeft nu een baan in Spijkenisse. ‘Hier in het Verhalenhuis is het goed,’ zegt ze met vonkelende ogen. Hoe kan dat? We lachen beiden van verbazing. Hoe doen ze het hier toch? Waarom lukt het hier en daarbuiten niet? ‘Wow… ja, daarbuiten is het “andere koek,” zegt zij, ‘hier voel je je echt thuis’.

VRIJDAG 29 JULI – BETOVEREND

Ik ben drie weken niet geweest en ben blij om er weer te zijn. Ik fris mijn ruimte wat op, veeg de vloer en vanuit de trap komen gezellige geuren en geluiden naar boven. Er is weer een Kaapse vrijdag bezig.

We lunchen buiten met Geerten ten Bosch en Stijn. Geerten is voor het eerst hier en op slag betoverd. ‘Dit is de toekomst,’ zegt ze, ‘kleinschalig, lokaal, gemengd, jong, oud, gekleurd en alles daartussen, samen dingen doen’. Het Verhalenhuis maakt me vrolijk! De Kapanezen en de Katendrechters dansen binnen. Speciaal voor de zomerstop is er vandaag een danssalon na de maaltijd. Twee keer vandaag denk ik dat Chris er ook is.

Maria Ikonomopoulou (Griekenland 1961) is beeldend kunstenaar. Ze woont en werkt in Rotterdam sinds 1985. Meer info www.mariaikonomopoulou.com

Verhalen op Katendrecht

Het Verhalenhuis Belvédère is gevestigd in een hoekpand op Katendrecht, bestaat uit vier verdiepingen. Een onderdeel is het voormalige appartement van de bekende Rotterdamse fotograaf Wally Elenbaas en zijn vrouw Esther Hartog. Het pand kent een lange en kleurrijke geschiedenis en is meerdere keren van de sloop gered, onder anderen door Elenbaas zelf, die er tot zijn dood in 2008 woonde. Linda Malherbe en Joop Reijngoud betrokken in 2009 tijdelijk de benedenverdieping om er te werken aan een fotoboek over de bewoners van Rotterdam-Zuid. Op hun initiatief is het vervolgens schitterend verbouwd om er het Verhalenhuis Belvédère te vestigen. Het appartement van Elenbaas bleef daarbij behouden als een soort museumwoning op de bovenste etage.

Sinds ruim tien jaar worden in dit hoekpand, dat eruit ziet als een sfeervol theater-restaurant, op alle mogelijke manieren verhalen gepresenteerd voor en door bewoners van Rotterdam. Dat begon bescheiden onder de noemer Volkskeuken, met het organiseren van maaltijden voor diverse culturele gemeenschappen uit de tweehonderd nationaliteiten tellende havenstad, en is inmiddels uitgebouwd tot een zeer rijk en divers cultureel programma met tal van (erfgoed)tentoonstellingen, (luister)voorstellingen, (stads)ontdekkingstochten, inspiratieprogramma’s, publicaties en evenementen. Gastvrij, positief, persoonlijk en inspirerend zijn sleutelwoorden. Iedereen is welkom en aan het eind van de dag is er altijd is er eten. Toen ik er zelf onlangs een keer was hadden Gil & Moti er een tentoonstelling gewijd aan Palestijnse kunstenaars die in Rotterdam wonen. Op een andere verdieping was een tentoonstelling ingericht met podcasts waarop Chinese families vertelden over hun leven in de inmiddels vaak gesloten Chinese restaurants in de vele steden in Nederland. In het theater-restaurant werd een onderhoudend middagprogramma gepresenteerd met muziek, gedichten en presentaties.

In 2017/2018 begon het Verhalenhuis Belvédère een residency op de verdieping van het voormalige woonhuis van Elenbaas en verwelkomde haar eerste gastbewoner: de Syrische schrijver en dichter Adnan Alaoda. Hij kwam niet alleen om te schrijven maar introduceerde in het Verhalenhuis het programma Al Rewaq, het ontmoetingsprogramma met Syrische & Nederlandse dichters/schrijvers/muzikanten (professionals en amateurs), waar ik een middag van bijwoonde en dat, zo bleek, Syriërs van verre naar Rotterdam lokt.

Het Verhalenhuis is intussen bezig de vleugels uit te slaan. Het werkt aan een kiosk in het park aan de Maas, pal voor de deur, en opent dit najaar een gemeenschapsdepot in het Collectiegebouw van Museum Boijmans van Beuningen, zodat nog meer mensen kennis kunnen nemen van wat sommigen al het kunstcentrum van de toekomst noemen.