metropolis m

The artistic life zoals Oscar Wilde het rond 1880 prikkelend omschreef, lijkt vandaag wel iets uit een fabel. Ook de ruige, ongekuiste artistieke levensstijl die Jack Kerouac neerpende in zijn On the Road (1957) en de bohemian lifestyle die Patti Smith in haar memoires Just Kids (2010) schetste, hebben nu veel weg van folklore. De kunstenaars die ik tegenkom en die het echt willen maken, hebben in het achterhoofd iets dat meer lijkt op een businessplan. Ze hebben nagedacht over hoe ze meerwaarde kunnen creëren voor henzelf; ze doseren hun ideeën. Wie het wil maken in de kunstwereld kent zijn ‘klanten’. Matching is van groot belang. De kunstenaars, ook zij die bij grote galeries zitten, bepalen ten dele zelf de route naar succes. Ze hebben een actieplan in het hoofd, dat kan lopen van residentie naar residentie, of van tentoonstelling naar tentoonstelling. Het vraagt een niet gering netwerk om de plannen daadwerkelijk te realiseren.

Maakt dat de kunstenaar van vandaag tot een marketingmanager? Moet je, om door te breken in de sector, jezelf en je kunst werkelijk als een merk positioneren? Het internet bulkt van de commerciële tips, do’s-and-don’ts voor ‘starters’ (ongeacht de leeftijd of situatie). Toch kom je met abstracte geboden als ‘create a consistent body of artwork’ of ‘diversify your sales by showing your work in multiple venues’ niet heel veel verder. In de kunstwereld lost de sociale sfeer op in de professionele sfeer: (net-)werken gebeurt steeds minder op kantoor, maar juist vaker op openingen, recepties, feestjes en professionele gelegenheden. Lees bijvoorbeeld de belangrijkste carrièretips die door negen vooraanstaande personen uit de Nederlandse kunstwereld genoteerd werden in het vierde nummer van Metropolis M in 2010. Hun belangrijkste advies: ga erop uit en ontmoet mensen.

Aanwezigheid op het internet is een andere manier om zich een plaats te veroveren. Wie het goed doet, goes viral. Zoiets is echter niet altijd zonder gevaar. Als starter, maar ook later in de carrière, kun je maar beter weten hoe je die media moet bespelen. Dat illustreert het geval Natacha Stolz op een pijnlijke manier. Tot op de dag van vandaag circuleert op YouTube een geïmproviseerd filmpje van haar performance Interior Semiotics dat ze als student van de School of the Art Institute of Chicago publiceerde in 2010.3 Terwijl het was bedoeld voor de intieme (vrienden-)kring, scoorde het filmpje online meer dan 2.758.180 views en 20.366 commentaren. Het overgrote deel daarvan is bijzonder negatief over de performance, de kunstenaar en ook het publiek.

Hoewel we online slechts een schim van de realiteit kunnen opvangen, blijkt niet iedereen de twee domeinen goed te kunnen scheiden. Dat stelt de performancekunstenaar Eddie Peake in een gesprek met curator João Laia. Peake plaatst consequent fragmenten van zijn performances online, onder meer op Instagram. Hoewel hij het een geschikt kanaal noemt voor de promotie van zijn werk, stelt hij zich tegenwoordig terughoudender op tegenover de online circulatie van zijn werk. Een jongere generatie maakt volgens Peake namelijk geen verschil tussen het zien van een kunstwerk op internet of ‘in het echt’. Hij voelt zich niet prettig bij het feit dat dit onderscheid tussen de wereld van de sociale media en het echte leven steeds diffuser wordt.4

Is online (zelf-)promotie per definitie goed voor je carrière? Abdalla Al Omari is een Syrische kunstenaar die een paar jaar geleden naar Brussel uitweek waar hij een Belgische asielvergunning kreeg. Met The Vulnerability Series haalde hij in juni 2017 plots de internationale headlines. Op de reeks schilderijen zijn (ex-)wereldleiders als Donald Trump, Barack Obama, Angela Merkel, Bashar al-Assad en Kim Jong-un te zien in kwetsbare en penibele posities. Al Omari plaatste ze aan de rand van de maatschappij, beeldde ze af als hulpeloze of kinderlijke wezens.

Tot afgelopen zomer stelde Al Omari zelden tentoon.6 Maar nadat hij genoemd werd door onder meer El Mundo, The Huffington Post, Le Figaro, The Indian Express, CNN, Al Jazeera, BBC News en ook heel wat aandacht kreeg in de Belgische media, had hij opeens solotentoonstellingen in Hamburg (Affenfaust Galerie), Dubai (Ayyam Gallery), Brussel (Kusseneers Gallery) en Parijs (Institut du Monde Arabe). Uiteraard heeft zijn schilderwerk sterke selling points. Het is persoonlijk en hoogst emotioneel: Al Omari bespeelt het gamma van angst, humor, ironie tot aan woede. Het is voor eenieder die een beetje geïnformeerd is herkenbaar, dus leesbaar en toegankelijk. Daarnaast is het direct te linken aan de actualiteit (hetzij eendimensionaal). Maar verklaren deze selling points de plotse kettingreactie qua aandacht door de massamedia? Of heeft Abdalla Al Omari gewoon geluk gehad?

Als je ‘het maakt’, kom je tegen wil en dank op lijstjes terecht. Artnet publiceert bij de aanvang van het nieuwe jaar een lijst van kunstenaars die de kunstwereld dat jaar volgens de redacteuren zullen transformeren.8Artsy heeft het over ‘emerging artists to watch’.9 Future greats heet dan weer een rubriekje op de website van het blad ArtReview, dat zichzelf ‘world’s leading independent magazine of contemporary art’ noemt. Daarin schoven curatoren, directeurs, schrijvers, recensenten en beleidsmakers uit de internationale kunstenwereld, onder wie Philippe Pirotte, Sunjung Kim of Kiki Mazzucchelli, de laatste maanden respectievelijk de kunstenaars Raphaela Vogel, Kang Jungsuck en Sandra Mujinga naar voren. Wie in dit rubriekje terecht komt, mag rekenen op heel wat belangstelling, tenminste volgens ArtReview zelf: ‘Future Greats offers a unique glimpse today of the artists who will be setting the agenda tomorrow.’

Los van deze fame houden veel kunstenaars er een vrij bescheiden bestaan op na. Vaak werken ze op zelfstandige basis en met tijdelijke freelance-opdrachten. Toch zijn ze opgetogen over hun gevarieerde jobs (veel van hen blijven echter ‘double-jobbers’). Niet zelden tonen ze zich ook opgetogen over momenten van werkluwte of werkloosheid; het creëert tijd en ruimte (voor inspiratie en om de doelen bij te stellen). Dat heeft tot gevolg dat er voorzichtig met het budget moet worden omgesprongen. Voordelen als betaalde vakantiedagen, pensioen of zwangerschapsverlof moet je immers zelf invullen.

Wat voor beroep je ook uitoefent, leeftijd speelt natuurlijk altijd een belangrijke rol. Voor kunstenaars draait dat vaak positief uit, in tegenstelling tot bijvoorbeeld topsporters of mensen met fysiek zware beroepen. Historisch gezien maakten nogal wat kunstenaars hun bekendste werk, alsook nog een forse carrière op latere leeftijd; Titiaan, Pablo Picasso en Louise Bourgeois zijn bekende voorbeelden. Ook de Artsylijst van succesvolste kunstenaars uit 2016 toont dat de groten van vandaag dik vijftigplus zijn.11 Een ander fenomeen dat dit gegeven illustreert, zijn de kunstprijzen. Die gaan tegenwoordig verder dan de leeftijd die ze eerst als limiet stelden. Sinds 2017 kun je de Turner Prize ook winnen als vijftigplusser en ook de Belgian Art Prize verloor dit jaar het epitheton young (en maakt van leeftijd geen punt meer).

Zolang de passie blijft laaien, blijven kunstenaars dus doorgaan met werken. Doorbreken kan ook later: vorig jaar kreeg de 102-jarige Cubaanse Carmen Herrera eindelijk erkenning als pionier van de abstracte kunst met tentoonstellingen in het Whitney Museum of American Art en Lisson Gallery. Dat stemt tot nederigheid. Immers: ‘les cimetières sont remplis de gens irremplaçables.’12