metropolis m

Een jonge Amishboer loopt doodgemoedereerd langs een veldweg. Achter hem stopt een auto. Vier of vijf relschoppers stappen uit en grijpen de man bij de kraag. De grootste klemt hem in een houdgreep zodat hij geen kant meer opkan. De anderen sleuren hem in een beweging de kleren van het lijf. Een zwaargewicht komt aanzetten met een E.T.-masker. De inmiddels spiernaakte Amishboer spartelt tegen wanneer het griezelige, blauwogige rubberspeelgoed over zijn hoofd wordt getrokken.

Dan laat de grote hem los en slaat de man op de vlucht. De bende zet de achtervolging in. Idyllische velden. Een vreedzaam zomerzonnetje. Mensenjacht. Op kop het slachtoffer met heen en weerschuddend masker, in zijn zog de straatcriminelen met opgeheven golfclubs. Eventjes stopt de film. Voldaan en met verende tred keren de aanvallers terug naar de auto. Geen idee, maar wel een vermoeden, van wat er gebeurd is.

‘We were so happy that day’, zegt de verteller op het rechterscherm met lijzige stem. Aan het werk is Olaf Breuning, de Zwitser die in het S.M.A.K. met de video Top Sun uitpakt. Na twee rondes met ongeveer tien dagen ertussen, en na het geduldig uitzitten van alle negen video-installaties staat het voor mij vast: Breunings film is een geval apart. Naast de acht andere en allerminst flauwe bijdragen op Dream Extensions houdt Top Sun stand als een rots in de branding. Een man — moeilijk te zeggen of hij gedrogeerd is of permanent van het verstand beroofd — houdt je 35 minuten lang in de ban met het ene na het andere onwaarschijnlijke verhaal. In een hotelkamer maakt hij een bestek op van de criminele en idiote daden die hij heeft gepleegd.

Breuning rijgt de herinneringen aan elkaar en brengt ze in beeld met een ongewoon sterke intensiteit. Recept: de Zwitser strooit trefzeker, niet excessief maar ook niet overdreven beschroomd, met seks en geweld. Hij schermt met onvoorspelbare wendingen maar houdt het tempo angstvallig in de hand. Resultaat: Top Sun is grillig, direct, hard en vergeleken met veel andere video’s verblijdend gespierd. Op dezelfde manier hebben de video-installaties op Dream Extensions allemaal wel iets dat uit de band springt. Behalve een gepolijste afwerking beschikken ze over veerkracht en vooral, over een indringend ingrediënt waardoor je vaak aan het bankje gekluisterd zit.

Dream Extensions mikt op het weergeven van persoonlijke fantasieën van kunstenaars middels installaties met projecties op meer dan een muur, met klank, objecten en tekst. Curator Filip Luyckx stelt het als volgt: ‘Dream Extensions wil focussen op video-installaties die functioneren als een ruimtelijk verlengstuk van de droomwereld en persoonlijke fantasieën. De bezoeker wordt ondergedompeld in negen geesteswerelden, gaande van wensvoorstellingen tot nachtmerries. We opteren voor een bijzonder soort video-installaties, waarbij de toeschouwer in de ruimte van het werk wordt opgenomen. Alle kunstenaars werken met een rijkdom aan beelden waartegenover de toeschouwer zijn eigen intimiteit moet positioneren.’

Tot zover de theorie, want in werkelijkheid is een en ander nog voor discussie vatbaar. Zo hebben sommige video’s weinig te maken met dromen of fantasieën: het op een Russische ruimtevaartbasis gefilmde Proton, Unity, Energy, Blizzard van de Britse zussen Jane & Louise Wilson bijvoorbeeld, of het nieuwe, met visuele effecten spelende werk van de Zwitser Lori Hersberger. Dergelijke installaties zijn eerder sculpturaal van aard, met kriskras door de ruimte opgehangen schermen, reflecterende spiegels en ingrepen met wanden en vloeren.

Mooi, maar dat je erin opgenomen wordt spreekt evenmin vanzelf. Ondanks de omgevende constructie blijf je bij video toch trappelen op je toeschouwerseilandje tegenover het bewegende beeld. Wie een steile duik in het hart van een kunstwerk wil nemen moet eerder bij echte installatiebouwers terecht. Denk maar aan de spiegelende tunnel van Olafur Eliasson, de fosforiserende lattenconstructie bij nacht van Tobias Rehberger of de mistcontainer van Ann Veronica Janssens.

Toch doet Anne-Mie Van Kerckhoven met de video Rorty, the Headroom (2001-2004) een waardige poging om de kijker in het beeld betrekken. Door middel van sensoren die de toeschouwer detecteren ontstaan er nieuwe beeldconfiguraties op basis van drie niveaus en negentien animaties. Vertrekpunt is een interieur waarin een computerversie van Van Kerckhoven de zaal inkijkt, gelieerd aan het principe dat gebeurtenissen niet op het scherm plaatsgrijpen maar ervoor. Rorty, The Headroom staat bol van de technische hocus-pocus maar blijft toch relatief hermetisch. De steeds veranderende taferelen hebben iets absorberends al laten ze in vergelijking met de andere, meer narratieve video’s een wat afstandelijke indruk na.

Link (2000-2003) van Mariko Mori is, zoals gewoonlijk bij de Japanse, tot in de puntjes afgewerkt. Tegen de wanden van een cilindervormige ruimte worden beelden geprojecteerd van een drukbevolkt Shanghai. Op pleinen en voetpaden staat een doorzichtige cocon waarin Mori te slapen ligt als een futuristisch Sneeuwwitje na de appel. In het tweede deel van de film verschijnt de cocon in de nabijheid van piramides en oude tempels. Eventjes leidt Mori je daadwerkelijk mee naar haar wereld van cyberrealisme en introspectie. Haar boeddhistische, naar een staat van gelukzaligheid reikende inspiratie is voorbeeldig in een installatie gegoten. Alleen jammer dat er bij elke sessie (ongeveer tien minuten, maximum tien personen toegelaten) wel iemand last krijgt van claustrofobie. Waarna er groepsgewijs naar een onvindbare deur wordt gezocht, wat bepaald niet bevorderlijk is voor de meditatieve sfeer van het werk.

Het lijvige The Wind (2002) van Eija-Liisa Ahtila heeft dan weer nergens van te lijden. De Finse doet er een verhaal uit de doeken over een jonge vrouw die ten prooi valt aan een onverklaarbare vorm van waanzin. De protagoniste vertelt haar verhaal op drie schermen met verschillende projecties: ‘I don’t feel anger and melancholy, I am anger and melancholy.’ Aan het einde van het typisch Ahtilaanse human drama kruipt de vrouw via de muur naar het plafond om daar roerloos te blijven zitten als Kafka’s held in De metamorfose. Moet het nog gezegd: Ahtila beheerst het genre perfect en levert een vrijwel foutloze bijdrage. Binnen de context van de tentoonstelling geldt The Wind zelfs als referentiewerk: doorslaggevend wanneer het aankomt op narratieve video-installaties maar minder avontuurlijk dan bijvoorbeeld Top Sun van Olaf Breuning.

Er zit, zowel qua leidraad als qua informatie, wat speling op de zaak maar niettemin brengt Dream Extensions het er elegant vanaf met een degelijke selectie en een uiterst verzorgde presentatie. Het is een expositie op niveau die het medium video op een onderbouwd platform plaatst. Dat werd tijd, want installaties werden nogal verwaarloosd in het Vlaamse museumcircuit. Het voorheen lichtjes in slaap gesukkelde S.M.A.K. is dankzij Dream Extensions weer helemaal bij.

Els Fiers

Dream ExtensionsS.M.A.K., Gent

17 januari tot en met 20 maart 2004