metropolis m

‘Al sinds de lagere school voel ik me niet zo goed in een klassiek academisch kader. Omdat ik creatief aangelegd was – ik schreef vooral ontzettend graag – besloot ik naar de kunstacademie te gaan. Pas nadat ik mijn bachelor in Ulster en later mijn Master of Fine Arts aan The Glasgow School of Art behaalde, zag ik het potentieel van film in. Het gaf me de mogelijkheid om mijn tekstmateriaal te integreren in of te vertalen naar beeld en klank. Initieel waren mijn video’s korte collages: flarden tekst over lagen gevonden beeld.’

‘Als kind vond ik de toestand bijna gewoon. Verbazend eigenlijk hoe zoiets ingrijpends met de jaren tot iets normaals werd. Vanuit die vanzelfsprekendheid leek het me als tiener ook logisch dat wie in Ierland cultuur produceerde zich op een of andere manier met het conflict bezighield. We staken overigens ook vaak de grens over naar Noord-Ierland waar een deel van mijn familie woonde en waar ik, in tegenstelling tot in Dublin, met de doffe hardheid van de situatie geconfronteerd werd. Maar het merendeel van de tijd bleef het tumult me bespaard. Ik groeide op in het noorden van Dublin, in Swords, een slaapstadje vlakbij de luchthaven waar eigenlijk niet veel gebeurde.’

‘De golden generation van kunstenaars uit Glasgow – Douglas Gordon, Ross Sinclair, Martin Boyce enzovoort – sprak me in de tweede helft van de jaren negentig erg aan. Toentertijd was ik verbonden aan de artist-run space Catalyst Arts in Belfast waar we vaak uitwisselingen met kunstenaars uit Glasgow op poten zetten. Ik ben misschien in Glasgow blijven plakken omdat ik lui ben. Nee, dat is een grapje. Deze stad blijft genoeg opwindends bieden om me bezig te houden. Sinds ik hier woon, vernieuwt de kunstenaarsscene zich constant. Er staat steeds een nieuwe generatie op die in haar werk datgene verwerkt dat vooraf is gebeurd. Voor kunstenaars is Glasgow een uitstekende, vriendelijke, gastvrije en bovendien betaalbare plek. Ook qua schaal: niet zo groot dat het verplaatsen je afleidt of stoort bij je werk.’

‘Ik heb blijkbaar nabijheid en persoonlijke verbondenheid nodig om de onderwerpen in mijn films te laten spreken. Hoewel sommige topics hun wortels hebben in de Ierse geschiedenis, lopen de films inhoudelijk sterk uiteen. In Falls Burns Malone Fiddles leest de acteur Ewan Bremner [Spud in de succesfilm Trainspotting, 1996] over de fotomontage voor uit sociologische theorieboeken met een ritmische, monotone intonatie. Doorsneden met lossere, stream of consciousness passages, vormt de video een reflectie op taal. Hoewel ik zeer geïnteresseerd ben in de politiek en de bewegingen waar Bernadette Devlin voor stond, gebruik ik haar als een middel om een video te maken over hoe publieke figuren gerepresenteerd kunnen worden in documentaire formats. Make it new John toont Belfast en gaat over Ierland en de IRA. Maar ook over de Amerikaanse mythe omtrent mobiliteit, over het fordisme en over het feit dat de Ierse en Britse regeringen al vroeg in de jaren tachtig voor veel van de binnenlandse productie naar overzeese gebieden zijn getrokken.’

‘Vandaag lijkt het erop alsof zoiets als Britse politiek niet meer bestaat. Er blijven enkel onenigheden en fricties over. Als Theresa May [premier van Engeland] praat over een nationale regering die voor iedereen zou moeten werken, heeft ze het enkel over Engeland. Ze probeert de UK Independence Party, de Tory Party en versplinterde rechtse partijen aan elkaar te lijmen. Bij Schotten leidt dat tot wrok en wroeging. Overigens begrijp ik best waarom het als Engelsman moeilijk is om van de EU te houden. Vanuit hun standpunt gezien lijkt de unie de laatste jaren vooral goed te zijn in het maken van schulden. De langetermijneffecten van het neoliberalisme doen de Britse industrieën nutteloos lijken, al sinds de jaren tachtig. Koppel dat aan de verkeerde informatie en de xenofobie die negentig procent van de Britse media verspreiden; dan kan het niet anders dan tot algemene consternatie leiden. Britten hebben het gevoel dat de EU niet voor hen zorgt.’

‘Bij Arbeit dacht ik een werk te maken over geld en alles wat daaraan verbonden kan zijn. Ik las veel over Duitsland, de inflatie die samenliep met de opkomst van het fascisme en de Deutsche Mark – wellicht het meest potente symbool van de Duitse eenwording. Tietmeyer was me voor Arbeit volslagen onbekend. Hij verpersoonlijkt de Duitse tijgereconomie, de stagnatie in de jaren zeventig, de neoliberale politiek en uiteindelijk de transitie naar de Euro. Voor mijn werk stuit ik vaak spontaan op een onderwerp, bijvoorbeeld in een artikel of film. De toon die een werk moet hebben komt tijdens het proces. Al de informatie voor Arbeit was bijvoorbeeld erg droog. Daarom zocht ik naar emotionele diepte en die vond ik in de persoon van Tietmeyer.’

‘Niet echt. Ik denk dat het inhoudelijk minder strak gedicteerd is. Geschiedenis zie ik uiteraard als een gegeven dat in beweging is. Hoewel “geschiedenis” in elke film die ik heb gemaakt aan de oppervlakte drijft, ligt de algemene toon in de onderliggende onzekerheid en onbetrouwbaarheid. Ik wil expliciet gedeeltelijke verslagen uitbrengen van gebeurtenissen die me na aan het hart liggen.’

‘Dat “medium” lijkt waarheid te spreken terwijl het op grotendeels dezelfde conventies steunt als fictie. Een standaarddocumentaire kent een soortgelijke structuur als een narratief drama, inclusief het op- en afbouwen van spanningsbogen. Naast crescendo’s moet er ook een afgerond einde bestaan. Een bevriende documentairemaker bij de BBC vertelde me dat hoewel zijn zender geen commerciële onderbrekingen kent, hij gedwongen wordt om zijn documentaires toch zo op te bouwen. Mensen zijn aan die structuur gewend. Als je erover nadenkt, heeft een documentaire dus niets natuurlijks. Documentaire is een eigenaardige vorm van fictie.’

‘Over het algemeen is het mijn intentie om niets te presenteren of te maken dat naadloos communiceert. Cuts versterken het feit dat je geen glad product maakt, maar geven ook een algemeen ritme mee. Ze laten het werk ademen. Films die niet alles in grafische details tonen, maar ruimte overlaten aan de verbeelding, komen steeds sterker uit de hoek. Montage en manipulatie zijn ook een manier om mezelf in het werk te plaatsen. Het ontwart perspectieven en voegt mijn eigen meningen en voorkeuren toe. Tot slot heeft archiefmateriaal, waarvoor ik overigens steeds de rechten regel, heel wat verloop en mankementen. Technisch gaat er soms wat mis, soms wordt het inhoudelijk slap. Ook dan komen black-outs of computermanipulatie van pas. Om al die redenen vind ik het interessant om voor deze stijl te kiezen. Het is dus ook een esthetische keuze.’

‘Zijn nalatenschap is om ontzettend uiteenlopende redenen belangrijk. Zijn interesse in onbetrouwbare vertelstructuren en zijn literaire vormen hebben een diepe indruk op mij gemaakt. Niet alleen in zijn romans, maar ook in zijn theater, poëzie, radio en filmscenario’s, blijft Beckett onklopbaar.’

‘Ik gebruik humor soms bewust om onderwerpen te verruimen of te verdiepen. Vaker komt het ongewenst bovendrijven, er geïmproviseerd bij kijken. In beide gevallen vind ik het bruikbaar.’

‘Mijn broer is ook filmproducent. Mijn vader was in kunst geïnteresseerd en nam ons vaak mee naar tentoonstellingen. Nu hij gepensioneerd is, maakt hij figuratieve sculpturen. Mijn grootmoeder, een vrouw van het platteland, schreef gedichten en speelde viool. Kunst beoefenen leek dus niets exotisch. Tenminste, zolang het geen moderne of hedendaagse kunst was.’

‘Ik ben vrij bescheiden qua ambities. Ook al voer ik historische momenten en figuren op, ik beweer niet exact te weten hoe de vork in de steel zit. Integendeel: ik tracht zaken open te breken, iets kleins bij te dragen aan het publieke begrip. Ik probeer sedimentaire lagen en vooroordelen, positief of negatief, over gemediatiseerde gebeurtenissen bloot te leggen. Ook voor mezelf zijn dat leerprocessen. Ik houd erg van de benadering van Chris Marker. Hij is niet bang om in hetzelfde werk van mening te veranderen. Hij beschouwt een zaak, besluit iets en komt dan terug op zijn conclusies. Zijn films vormen schakels van snapshots van meningen.’

‘Die film was voor Marker een opmerkelijk werk. In tegenstelling tot bijvoorbeeld het meer downbeat of donkere Sans soleil (1983) eindigt het optimistisch. In It for Others plaats ik sequenties van een performance van Michael Clark over economische ideeën en marxistische theorie naast bespiegelingen over de huidige betekenis van de IRA. Door etnische kunstvoorwerpen, waarvan we overigens kopieën moesten maken omdat het British Museum ze niet wilde uitlenen, en dagelijkse gebruiksvoorwerpen te gebruiken werd It for Others een antropomorfisch essay.’

‘Je krijgt een soort van label opgeplakt. Media vermelden het de hele tijd. Je wordt als kunstenaar een soort van personality, een publieke figuur. Maar persoonlijk voel ik me daar niet toe geroepen. Het winnen van de prijs was vooral een erkenning voor mijn werk. Ook maakte de prijs het gemakkelijker om bij de bronnen of archieven te komen die ik wil gebruiken.’