metropolis m

Voor nuance is er weinig plek in de onder hoogspanning levende samenleving in Israël. Meningen botsen, culturen strijden, het land is in oorlog. Eyal Danon, curator bij het Israeli Center for Digital Art, is een van de weinigen die probeert de stem van de machthebber te nuanceren, door zich te richten op de verhalen van minderheden, zoals in Israël wonende Palestijnen.

Het Midden-Oosten is een mysterie op zichzelf. Hoe beter je het gebied leert kennen via directe of indirecte bronnen, des te ingewikkelder het lijkt te worden. Op allerlei niveaus lijken de conflicten alleen maar toe te nemen. De reacties op incidenten, ook in de internationale kunst, houden gelijke tred met de algemene berichtgeving in de media, wat vaak resulteert in een ietwat zwart-witte weergave van de werkelijkheid. Het is belangrijk dit proces van ‘verblinding’ te counteren, door er genuanceerde projecten en benaderingen tegenover te stellen. Projecten die een besef uitdragen van hoe men zich kan keren tegen de ontgoochelende en angstverwekkende mechanismen in de massamedia. Dat is geen simpele opgave. De aandacht voor de regio lijkt alle perken te buiten te gaan. Daarbij worden de meeste kunstenaars en hun kritische visies geruisloos opgenomen in een systeem dat gewend is geraakt aan dit soort reacties. Er zit een patroon van herhaling en overdaad in de aandacht voor alle acties en reacties, wat leidt tot een proces van normalisering. Elke handeling die de situatie bekritiseert, wordt uiteindelijk ook instrument van wat bekritiseerd wordt.

Ondanks dit nivellerende proces zijn er instellingen en personen in Israël die dapper doorgaan met het aankaarten van sociale vraagstukken. Eyal Danon, curator van het Israeli Center for Digital Art is een van hen. Hij werkt aan projecten die de huidige, politieke en sociale situatie in het land kritisch evalueren. Het Israeli Center for Digital Art fungeert wat dat betreft als een brug tussen verschillende creatieve scenes in de regio, met name tussen Palestijnen en Israëliërs. Liminal Spaces 2006, een Palestijns-Israëlisch-Duits samenwerkingsproject, is het meest recente voorbeeld van hun activiteiten.

Het uit gemeentelijke middelen ondersteunde centrum is in 2001 opgericht in Holon, een forensenstad van Tel Aviv. Danon trad er in 2002 in dienst en is sindsdien actief betrokken bij diverse projecten op locatie, zowel in Israël als daarbuiten. Het Israeli Center for Digital Art nam onder andere deel aan Videozone, de eerste videobiënnale van Israël, het Reading Power Plant Festival in Tel Aviv, alsmede enkele manifestaties in het buitenland, zoals de Gwangju biënnale in Korea, het ctrl_alt _del sound art festival in Istanbul en Transmediale in Berlijn. In 2003 zette Danon samen met directeur Galit Eilat het project Hilchot Shecheinim (Regels voor de Buurman) op. Met dit project werd gestreefd naar het ontwikkelen van een regionaal, cultureel netwerk voor kunstenaars, mediamensen, activisten, filmmakers en het algemene publiek in het Midden-Oosten. Hilchot Shecheinim bestond uit drie delen, elk opgebouwd uit videoscreenings, lezingen, performances en workshops. Het project werd afgerond in 2005 met een conferentie waaraan vertegenwoordigers uit diverse landen uit het Midden-Oosten, maar ook Europa deelnamen.

Danon was ook medeoprichter van de stichting Ayam, in het kader waarvan hij in 2003 ten behoeve van een video-installatie een reeks interviews hield met oudere Palestijnen. De herinneringen van deze oude Palestijnen vormden samen een collectie verhalen, die afweken van de officiële, zionistische interpretatie van de geschiedenis van de stad Jaffa. Naar aanleiding van deze ervaringen besloot Ayam tot het opstarten van het project Autobiography of a City, waarin de geschiedenis van de stad wordt opgetekend vanuit de verschillende gezichtspunten van niet erkende groepen en gemeenschappen uit Israël en Palestina (www.jaffaproject.org).

De videocompilatie Trespassing, samengesteld in het kader van het Serial Cases_1 Acquaintance Project, heeft hetzelfde uitgangspunt. In deze compilatie verschuift Danon de aandacht van het Israëlisch-Arabische grensconflict naar de blindheid voor sociale nuances binnen het eigen Israëlische, publieke domein. De selectie start met Artists without Walls (April 1st) (2004), een documentaire over een actie die in 2004 plaatshad bij de scheidingsmuur in Abu Dis, een Palestijns dorp in Oost-Jeruzalem. De tweede video is Avi Mugrabi’s Details 3&4 (2004), die verslag doet van verschillende voorbeelden van vormen van verzet in de bezette gebieden. In Anxious Escapism (2005) registreert Annan Tzukerman zijn poging tot verzoening nabij enkele Joodse nederzettingen. In Souvenirs (2005) doet Nira Pereg verslag van een virtuele reis naar Kinshasa, samen met een Congoleze vluchteling, terwijl ze wandelen door de straten van Tel Aviv. In Beyond Guilt #2 (2004) en Alei Zahav (2005) herhalen Ruti Sela en Maáyan Amir bijna obsessief de mentale grensoverschrijding. Deze werken beschrijven ook de zelfkritiek van een jonge, Israëlische gemeenschap in intieme spelletjes en interventies. Tenslotte toont Loopolice (2003) van Ruti Sela en Clil Nadav, de bureaucratische regels van het systeem dat zou dienen ter bescherming.

De rode draad binnen deze selectie is het idee van grensoverschrijding. Daarbij gaat het vooral om de bijna overdreven herhaaldelijke demonstratie ervan, waardoor op verschillende niveaus zichtbaar wordt gemaakt hoe ‘de indringer zijn eigen informant wordt’. Danon denkt dat deze opzettelijke overdrijving op twee manieren doorwerkt: in de eerste plaats door de eigenlijke reactie op de omgeving waar de grensoverschrijding plaatsvindt, in de tweede plaats door de unieke status van de kunstenaar, die het hem of haar mogelijk maakt beide kanten van de problematiek te belichten. Maar deze unieke status van de kunstenaar is niet onproblematisch. Het roept de vraag op in wiens naam de kunstenaar eigenlijk handelt. Wie representeert hij, terwijl hij zichzelf als ander voorstelt? En waarom zijn de autoriteiten veel welwillender als iemand een camera in handen heeft? Dergelijke vragen helpen bij een onderzoek naar de oorzaak van de argwaan van Palestijnen tegenover deze vormen van Palestijns-Israëlische samenwerking.

Hoe het ook zij, de videocompilatie toont aan hoe intellectuele volharding behulpzaam kan zijn bij het creëren van momenten waarop voor beide partijen tekorten en innerlijke conflicten zichtbaar worden. In alle door Danon geselecteerde video’s zie je hoe men zich verhoudt tot objecten (de hoge, betonnen muur, checkpoints, mechanisch surveillance systeem), tot de uitvoerder van de regels, maar ook tot de eigen mentale blokkades. Danon veronderstelt dat het Israëlische publiek zich niet van deze blokkades bewust is. Men veronachtzaamt ze binnen het zeer expressieve, democratische systeem, waarin verschillende meningen elkaar min of meer neutraliseren. Het lijkt alsof het publiek welbewust de eigen vrijheid en burgerlijke verplichtingen in handen van het systeem heeft gelegd, in ruil voor een gevoel van veiligheid. Het is precies hierom dat de toename van belangstelling niet noodzakelijkerwijs betekent dat er positief resultaat te boeken valt op politiek niveau waar het de groei van nederzettingen, de expansie van de muur en de bewapening van checkpoints betreft. Desondanks hebben kritische projecten als die van Danon wel de potentie om de Israëlische samenleving te confronteren met haar eigen onkunde en defensieve mechanismen.

http://www.digitalartlab.org.il/www.jaffaproject.org