metropolis m

De werkwijze van Christien Meindertsma (1980) lijkt even ambachtelijk als conceptueel: in de producten die met veel zorg worden gemaakt, lijkt het onderzoek dat eraan vooraf ging centraal te staan. De ontwerper, die in 2003 afstudeerde aan de Design Academy in Eindhoven, integreert de ontstaans- en productiegeschiedenis van ruwe materialen en producten in haar ontwerpen. Ze maakte zo onder meer speelgoed treinrails van een complete boom, een trui van precies één schaap, en deed drie jaar lang onderzoek naar alle producten die er van een varken gemaakt worden.

Zowel ‘ambachtelijk’ als ‘conceptueel’ worden in een gesprek met de ontwerper in haar werkruimte FLOCKS in Rotterdam direct aan de kant geschoven. Ze heeft helemaal niets met ambachtelijkheid of met de romantiek van ‘hand made’, en hecht juist veel waarde aan een verkoopbaar en ‘af’ eindproduct. Liever produceert ze in grote oplage en op industriële wijze, mits dit op een transparante manier gebeurt. En tegen een eerlijke prijs.

Dat ze door deze voorwaarden uitkomt bij de meer ambachtelijke producenten is meer het gevolg van de ondoorzichtigheid van de markt, aldus Meindertsma. Ze maakt alleen iets als ze inzicht heeft in en betrokken is bij alle stappen van het productieproces. Dit is niet eenvoudig. Het maakt dat het onderzoek een belangrijk en intensief onderdeel van haar werk is.

Meindertsma gaat terug naar de oorsprong van ruwe materialen, met persoonlijke interesse als grootste drijfveer. Het onderzoek dat hieruit voortkomt, voert ze uit met een toewijding die niet alleen haar tot bewuste producent maakt, maar ook ons als consumenten meer bewust maakt – pijnlijk genoeg vooral van onze onwetendheid. Want hoewel vlas, schapen, bomen en varkens in bewerkte vorm overal in ons leven aanwezig zijn, hebben we er weinig kennis van als ‘ruwe materialen’. Zo kunnen we misschien weken (maanden, jaren?) geen varken in levende lijven zien, maar gaat er geen dag voorbij dat we het dier niet in een bewerkte vorm consumeren.

Dit toont Christien Meindertsma in haar inmiddels bekende en veel geprezen boek PIG 05049 (2007), dat het resultaat is van een driejarig onderzoek naar één Nederlands varken. Hierin worden alle producten weergegeven waarin dat ene varken is terug te vinden. Op bijna chirurgische wijze wordt het varken ontleed (het boek is ingedeeld in hoofdstukken als vlees, botten en bloed), en in meer dan honderd uiteenlopende producten weer opgebouwd. En wat blijkt? Het varken is niet enkel terug te vinden bij de snackbar en de slager. Met zijn aanwezigheid in zeep, sigaretten, bier, verf en kwasten is het werkelijk overal.

Met eenzelfde overtuiging en enthousiasme stelt Meindertsma ook andere producten én producenten centraal. Toen Museum Rotterdam in 2011 tijdens de voorbereiding voor een tentoonstelling over de Carnissebuurt op een enorme collectie handgebreide truien stuitte, werd de hulp van de ontwerper ingeschakeld. Ze werd gevraagd iets te doen met de ruim vijfhonderd truien die de Rotterdamse Loes Veenstra in de afgelopen vijftig jaar had gemaakt, en kreeg zo de mogelijkheid van de bijzondere collectie eigenhandig een nieuw product te maken. Het resultaat is kenmerkend voor Meindertsma’s respectvolle werkwijze: ze fotografeerde alle truien, en bracht deze samen met een tekst over de inmiddels 89-jarige Veenstra onder in een boek. Het verzameld breiwerk van Loes Veenstra uit de 2e Carnissestraat (Stichting Kunstimplantaat, 2012) is een tijdsdocument, en een ode aan de maker.

Waar het verzameld breiwerk meer frivool (zoals Meindertsma dat zelf noemt) van karakter is, daar ligt aan de door haarzelf geïnitieerde projecten vaak een langer en serieuzer onderzoek ten grondslag. Dit geldt voor PIG 05049, maar ook voor het meer recente project FLAX, dat ze startte in 2009 en dat nog t/m 3 maart te zien is in het Zeeuws Museum in Middelburg. Het begon toevalligerwijs, met de zoektocht naar een Belgische spinner die linnen draden leverde aan de touwslager met wie ze toentertijd samenwerkte. De spinner bleek echter niet zo makkelijk vindbaar, en de zoektocht leidde tot een onderzoeksproject van enkele jaren. Samen met cameraman Roel van Tour volgde Meindertsma een Nederlandse vlasboer, en ging op zoek naar alle schakels in het productieproces, van zaadje tot eindproduct.

Dit bracht haar op uiteenlopende plekken. Hoewel er bijvoorbeeld nog wel een paar wevers in België actief zijn, bleek dat de dichtstbijzijnde spinnerij zich in Hongarije bevindt. Een plek waarvan de toekomst overigens niet zeker is, omdat de ondernemer moeilijk met de extreem lage Chinese prijzen kan concurreren. Verder kwam Meindertsma onder andere terecht bij Forbo (een Nederlands bedrijf dat linoleum maakt) en bij Arabische raspaarden, die een bijproduct van vlas eten voor een glanzende huid. Ruim twee jaar later heeft ze de structuren in kaart gebracht – en is er een eindproduct. Haar linnen theedoeken verbeelden het onderzoek door middel van verschillende motieven. Zo zijn (afbeeldingen van) het zaadje, de bloem, het veld en het gebied in het product verweven.

Hoewel Meindertsma haar onderzoeken veelal start uit onvrede met de huidige vorm van produceren, ademen haar ontwerpen niet de sfeer van activisme. Meindertsma velt geen oordeel; daarvoor is volgens haar de markt te complex. Wel wil ze een lans breken voor transparante productie. Daarbij stelt ze niet zichzelf als ontwerper centraal, maar maakt op mooie wijze het materiaal leidend. Een product van Meindertsma vertelt geen verhaal, het is de verbeelding van zijn eigen verhaal, dat door tussenkomst van de ontwerper zichtbaarheid krijgt. Ieder product toont waar het vandaan komt en wat het is geweest. Met trots, want dat mag best als je met zoveel toewijding tot stand bent gebracht.