metropolis m

Een kleine vier jaar heeft het kunstcentrum Exedra in Hilversum bestaan, voordat het eind juni haar deuren definitief moest sluiten. De laatste tentoonstelling, RASTSVELA POD OKOSHKOM BELOSNEZHNAYA VISHNYA, genoemd naar de eerste regel van het Russische lied dat de basis van de installatie vormde, was een hoogtepunt. Dit nieuwe werk van erik – de naam die Erik Weeda voorlopig zal gebruiken in zijn artistieke bestaan – draait om afscheid nemen, vertrekken en achterblijven, en de bijbehorende pijn. Alleen gat het bij erik niet zozeer om Exedra, maar om de liefde.

De ruimte van Exedra is voor de tentoonstelling over de lengte in tweeën gedeeld. In het smalle deel aan de straatzijde staan twee grote werktafels en een heleboel verhuisdozen keurig op een rij. De dozen zijn nog niet dichtgevouwen en bevatten het archief van Exedra. Een zingende vrouwenstem klinkt je tegemoet vanuit het verduisterde andere deel van de ruimte. Daar is allereerst op een monitor een videowerk te zien – een opmaat voor de installatie die volgt. Beelden van een Russisch straatje omlijsten een Hollands straattafereel op Koninginnedag in Amsterdam. Via de koptelefoon hoor je verschillende melodietjes bij de straatbeelden. Een vrouw draagt met monotone stem een songtekst voor. ‘… go to your island in the sun, climb your empty mountaintop, just stop bothering me, I have better things to do …’ Er ritselt ondertussen papier in haar handen en ze geeft commentaar: ‘Nice lyrics erik. I like the part with the origami, …’ Dan loopt een haveloze man het beeld in. Hij gooit zijn gitaar op een hoop zand en gooit zichzelf ernaast. ‘erik, look’, zegt de ondertiteling, ‘you give your guitar to your friends and you’re going to sleep here yourself’. Een onverstaanbaar gezang volgt hem en wordt geleidelijk verstaanbaar als de man weer opspringt, de gitaar in zijn armen vliegt en hij achterwaarts het beeld uit banjert. ‘… love emerges and it disappears, i do it for your love ….’, zingt de vervormde stem van Paul Simon. Een muziekkenner weet dat het uit zijn song Fifty ways to leave your lover komt.

In de tijd van een gemiddelde popsong voert erik op een ingenieuze manier een aantal zaken op: er is een verbroken liefde en een vrouw die de man vertelt dat ze hem niet meer ziet zitten. Maar er is ook de tekst die het karakter heeft van een songtekst, een lied als reactie op een liefdesliedje, waardoor het perspectief wordt omgedraaid. Niet de idolate verliefde persoon is aan het woord, maar het subject van de verliefdheid die de aanbidder genadeloos terug op aarde werpt. Er vindt in dit werk aan het einde nog een meer letterlijke omdraaiing plaats, als beeld en stem van achteren naar voren worden afgespeeld. En doordat ineens erik zelf – of is het Erik? – wordt aangesproken. Het ‘plaatje’ klopt nooit helemaal, zoals het dat in werkelijkheid ook nooit doet.

Erik hoorde het lied waarmee de installatie begint in een station in St. Petersburg, waar een oude blinde vrouw het zingt, de hele dag door, dag in dag uit. De heldere stem van de Russische vrouw klinkt door de ruimte van Exedra. Op twee wanden worden tekst en beeld geprojecteerd vanuit een stellingkast. Een spiegel aan de derde wand reflecteert het beeld van een monitor in de kast. Heel af en toe krijgt de zingende vrouwenstem gezelschap van een mannenstem, afkomstig van de haveloze man die ook in het andere werk figureert en nu op de monitor te zien is. Op de korte wand tegenover de spiegel loopt een songtekst, als was het de ondertiteling van de zingende vrouwenstem. Tegelijkertijd verschijnen op de grootste wand filmbeelden van de stationshal in St. Petersburg. Een in hel kunstlicht badende menigte spoedt zich alle kanten uit. In verschillende fragmenten zoomt de camera in op drie jonge vrouwen die naast een metro-uitgang staan te zingen. Waarschijnlijk zingen ook zij over de witte kersenboom en de maan, over de eenzaamheid en de herinneringen aan de gevlogen geliefde, maar ze zijn niet te horen. Ze verdwijnen al zingend in de massa die de hal in stroomt. Hun stemmen, hun lied, hun eigen herinneringen lossen zich op in de stroom van stemmen, mensen en herinneringen die hen meesleurt.

In popsongs is het vrij gebruikelijk dat degene die verlaten is door zijn geliefde, zijn leed bezingt. De persoon die een liefde verbroken heeft, is zelden de persoon die zijn verdriet wereldkundig maakt. Het past hem – of haar – niet, omdat vooral de ander de gekwetste partij zou zijn. Maar de pijn is er bij beiden, zowel bij degene die gaat als bij degene die achterblijft. Het is een complexe situatie, die universeel is, maar meestal eenzijdig aan de orde komt. erik heeft deze situatie wel in al zijn complexiteit weten te vangen, in een even complexe als universele installatie. erik – de kunstenaar – kan daarbij geen last hebben van persoonlijk exhibitionisme. erik koketteert niet met de persoonlijke geschiedenissen van Erik Weeda. Hij speelt een ingenieus spel met stemmen, personen, een spiegel/reflectie en omdraaiingen in de teksten. Zo weet hij de toeschouwer heen en weer te werpen tussen herkenning, afstand nemen, (be)spiegeling en identificatie met de verschillende partijen.

Claudine Hellweg

erik

RASTSVELA POD OKOSHKOM BELOSNEZHNAYA VISHNYAExedra, Hilversum

27 mei – 24 juni