metropolis m

‘In onze samenleving is de norm bijna een merk geworden. Zeker wanneer het streven naar perfectie tot norm wordt verklaard hebben we het over een zeer ondemocratisch principe dat uitsluiting in de hand werkt. Aan de ene kant zie je dat mensen zich van elkaar willen onderscheiden en dit wordt ook door de markt gestimuleerd, anderzijds hebben wij de neiging om mensen die ‘teveel’ afwijken van de norm vast te zetten in een typering. Als je een been hebt dat het niet doet, dan ben je mank. Dan wordt dat jouw identiteit. Het is krankzinnig dat mensen die tal van verschillende posities en rollen in de samenleving hebben alleen nog maar geïdentificeerd worden aan de hand van een ziekte of handicap. De filosoof Michel Foucault introduceerde daarvoor het begrip biopolitiek, waarmee hij verwees naar het complexe discours aan normaliseringstrategieën waaraan wij ons onderwerpen en waarmee we onszelf regeren. Esthetiek kan ook zo werken. Een vervlakte esthetiek is aanmatigend, elitair, arrogant, ondemocratisch en bij tijden zelfs fascistisch.’

‘De centrale vraag – wat is normaal en wie bepaalt dat? – sijpelt door de hele tentoonstelling heen. Ik probeer in de presentatie verder te reiken dan stereotyperingen en het duiden van verschil. De bezoeker wordt verleid door beelden van herkenning om zich vervolgens te realiseren dat tal van afspraken of gedragingen het predicaat “normaal” eigenlijk niet verdienen. Zoals bij de video-installatie Forever (2006) van Julika Rudelius die wordt gepresenteerd onder het thema “Perfectie is de norm”. Rudelius bedenkt tactieken die aan de ene kant de geïnterviewde volledig autonoom laat zijn terwijl ze tegelijkertijd vragen stelt. Ze beweegt met haar hoofdrolspelers mee, om dan via details een andere kan van hen te tonen.
Niet Normaal is een tentoonstelling die kritisch naar de samenleving kijkt, maar van binnenuit. Wij maken ook deel uit van die samenleving. In het tweede deel van de tentoonstelling “Norm en verschil” tonen de kunstenaars onder andere de uitwassen van het consumentisme, maar wordt ook onze behoefte aan homogeniteit gerelativeerd. Hier is bijvoorbeeld het meer poëtische werk I Hate (2007) te zien van Imogen Stidworthy, gebaseerd op het proces dat een bevriende fotograaf met afasie doorloopt om zijn stem te herontdekken, en een nieuw werk van Javier Téllez, die in zijn film Cabinet of Dr. Caligari (2009) werkt met psychiatrische patiënten. Hij biedt hen een platform waarop zij hun eigen stem kunnen laten horen – vrij van maatschappelijke stigma’s en stereotiepe beeldvorming.
De derde invalshoek betreft de complexe relatie tussen mens en technologie. Technologie kan veel kansen bieden voor diversiteit. Ze kan een grotere groep mensen laten participeren in de samenleving die er anders buiten zou staan. Tegelijkertijd wordt technologie ook ingezet ter controle en beheersing en bevordert ze zo een streven naar standaardisering binnen de samenleving.’

‘Ik + De Ander, de tentoonstelling die ik begin jaren negentig samen met Jeanne van Heeswijk organiseerde, was qua inhoud zeker verbonden met Post Human. Beide tentoonstellingen markeerden het eerste moment waarop deze problematiek in de kunst zichtbaar tot uiting kwam en dat werd een hype. De problematiek van toen speelt echter nog steeds een rol. De ontwikkelingen gaan gewoon door. In die zin is Niet Normaal een vervolg op Ik + De Ander.
In de tussentijd is de technologie een andere plaats gaan innemen in het debat. Er is niet langer sprake van een meester-slaaf verhouding met een kritiekloze omarming van de technologie, we realiseren ons nu dat wij er helemaal mee verknoopt zijn. Door de manier waarop ze ingrijpt in ons menselijk lichaam, in ons brein en in ons DNA, stevenen we af op andere definitie van mens-zijn. De wijze waarop technologie ingrijpt op ons leven speelt zich nu af op een moleculair niveau. Met Post Human bevond deze gedachte zich nog aan de oppervlakte. Mensen waren nog onder de indruk van cyborgs. Nu realiseren we ons: wij zijn zelf die cyborgs. Het Post Human-denken keert in de tentoonstelling af en toe terug als referentie, bijvoorbeeld via een documentatiewand over de vrouw van het Post Human–denken: Natasha Vita-More [oprichtster van het Transhumanist Arts and Culture World Center –red.]. Het zit er dus wel in, maar we proberen er op een ander niveau op door te gaan. Tegenwoordig worden we niet enkel gecategoriseerd op basis van een etnische of culturele achtergrond, maar ook op basis van een genetische achtergrond. Dat is nu het onderwerp van discussie: of we al dan niet genetisch at risk zijn.’

‘Die keuze heeft te maken met het feit dat ik de autonomie op zoek. Ik hanteer een vrij ruim kunstbegrip; kunstenaars zonder specifieke kunstopleiding zijn bij mij ook welkom. In de tentoonstelling zijn ook artefacten, objecten en documentaires te zien die uit andere werelden dan de kunst komen. Die kunnen ook heel goed als context functioneren. Ook kan ik theorie even bevrijdend of grensverleggend ervaren als sommige kunstwerken. Logischerwijs zoek ik daarom naar een podium waar ik deze gebieden kan combineren, een plaats waar ethiek en esthetiek een verbinding aangaan. Verder heeft de omvang te maken met een gevoel van noodzaak. Ik wil echt een discussie teweegbrengen en dan moet je niet binnen de kunstwereld op een eilandje blijven zitten.’

‘Waarom zou dat gebeuren? De tentoonstelling en de publicatie vormen het hart. Tentoonstelling en nevenprogramma zijn verschillende podia en verschillende trajecten, die uiteindelijk samen komen in een afsluitend symposium waarin op verschillende manieren wordt gereflecteerd op de relevantie van het hele project. Kunst is voor mij kennisproductie. Er wordt voor Niet Normaal op verschillende podia en op verschillende niveaus kennis geproduceerd, waarvan ik hoop dat het doorsijpelt in de samenleving.’