metropolis m

Jan Kempenaers staat bekend om zijn foto’s van weidse stadsgezichten, die de woestenij van de urban jungle in een melancholisch licht plaatsen. In zijn recente werk heeft hij het roer omgegooid en concentreert hij zich op een enkel motief: moderne ruïnes.

Onder de titel Spomenik toonde de Belgische fotograaf Jan Kempenaers eerder dit jaar in Park Middelheim in Antwerpen vijftien foto’s van grote monumenten die het midden houden tussen grote modernistische sculpturen en futuristische architectuur. De beeldhouwwerken imponeren. Hoog oprijzend uit het landschap staan ze in scherp contrast met de lucht. Ook hun ontwerp maakt indruk, de krachtige beeldtaal en centripetale energie die spreekt uit de Christelijk aandoende stralenkransen in sommige werken. Pas in tweede instantie wordt de keerzijde zichtbaar. Sommige beelden zijn ernstig beschadigd; enkele liggen zelfs in puin.

De even vreemde als fascinerende bouwwerken zijn oorlogsmonumenten uit voormalig Joegoslavië. De meeste zijn in de periode 1960-80 opgericht op voormalige slagvelden, concentratiekampen, executieplaatsen, ter meerdere eer en glorie van de nieuwe, onder Tito gevormde communistische staat. Het nieuwe rijk, zonder gemeenschappelijk verleden, had behoefte aan gedeelde nationale geschiedenis, die gevonden werd in de recente oorlogen, de strijd tegen de nazi’s en de bevrijdingsoorlog. De monumenten met hun typisch semi-modernistische vormgeving zijn bedoeld om eenheid en optimisme uit te stralen, geloof in een nieuwe ongedeelde toekomst. In een aantal beelden verwijzen de vijf delen waaruit ze zijn opgebouwd naar de verschillende landen uit Tito’s nieuwe rijk.

Inmiddels staan de monumenten er verweesd bij. Joegoslavië is uiteengevallen en niemand weet nog wat aan te vangen met de monumenten, nu ze hun gemeenschappelijk nut verloren hebben. Van toekomst is geen sprake meer. Ze worden tot de pijnlijk trekkende littekens van een tijd die zich niet heeft weten waar te maken, de twintigste eeuw en zijn grote idealen. Het is een wrang beeld van het einde van de geschiedenis, zoals Kempenaers het zelf noemt in een bij de tentoonstelling in Middelheim verschenen tekst. Het zijn monumenten van het loze gebaar, gedateerde curiosa, even alomvattend als leeg. Vertwijfeld wachten ze op nieuwe betekenis, die, zo het zich laat aanzien, nooit zal komen.

Jan Kempenaers raakte anderhalf jaar geleden gefascineerd door de monumenten, die hij ontdekte tijdens een onderzoek naar communistische architectuur. Samen met Zlatko Wurzberg, een Kroatische vriend, is hij het onderwerp ter plekke gaan onderzoeken. Ze stuitten op een kaart waarop tientallen monumenten door heel Joegoslavië zijn uitgetekend. In meerdere bezoeken aan het land heeft hij een aantal van de grootste ervan, die buiten de steden gelegen zijn, bezocht.

De fotoreeks is melancholisch van karakter, zoals alle foto’s van Kempenaers melancholisch van toon zijn en inspelen op de eindigheid van het bestaan. Sferisch in aanzien, met name door het licht, bieden ze een zeer uitgewogen compositie, waarin het landschap een prominente functie heeft, zonder zich nadrukkelijk op te dringen. Langzaam kleurt de hemel rood en valt de schemer in, echter zonder verlies aan details. De beelden wijken af van Kempenaers’ vroegere werk, waar hij in de jaren negentig bekend mee werd. Anders dan destijds, toen hij vooral veel panoramische stadsgezichten toonde uit Japan, Londen, Berlijn en Sarajevo, is het nieuwe werk met zijn centrale motief geconcentreerd van compositie. Er is geen ontkomen aan. Alsof Kempenaers zijn ideeën met meer klem wil brengen, en zonder veel omwegen ter zake komt.

Werk van Jan Kempenaers is te zien op de volgende tentoonstellingen:

New York Photo Festival 200814 t/m 18 mei

FantasyMuhka, Antwerpen

21 maart t/m 21 september