Het andere Amerika
Het andere Amerika
Heartland in Van Abbe
Een tentoonstelling als een roadmovie. Heartland in het Van Abbemuseum trekt van noord tot zuid door de Verenigde Staten, van Ohio tot aan Louisiana. De tentoonstelling heeft de ambitie om de kunst uit ‘het andere Amerika’ te tonen.
‘New York Times shocked to find contemporary architecture in the Midwest’, kopte een blog, te vinden op de website Cleveland.com. De Amerikaanse architectuurcriticus Steven Litt viel zo ongeveer van zijn stoel van verbazing toen hij las dat men het in The New York Times toch ietwat ongebruikelijk vindt dat de beroemde architect Zaha Hadid een museum ontwerpt in East Lansing, Michigan, off all places: ‘A Baghdad-born London-based architect might not be the obvious candidate for a commision in the heart of Middle America.’ ‘Ik heb nieuws’, zo sneert Litt op zijn blog, ‘er is ook cultuur te vinden ten westen van de Hudsonrivier.’ Sarcastisch sluit hij zijn kritiek af met de zin: ‘Hey, we even have public radio out here. Imagine that!’.
Het is een markant voorbeeld van het beeld dat leeft over de midwesten als het bekrompen achterland van de Verenigde Staten. Onterecht zo lijkt, immers Barack Obama, de democratische presidentskandidaat is afkomstig uit het midwesten (Chicago, Illinois) en ook Amerika’s felste criticaster Michael Moore.
Kerstin Niemann, samen met Charles Esche en Stephanie Smith van het Smart Museum of Art in Chicago, curator van de tentoonstelling Heartland in het Van Abbemuseum, kan erover meepraten: ‘Als je met iemand uit LA of New York praat, dan zijn de clichés over het midwesten hetzelfde als die uit Europa: het wordt meestal beschouwd als het ongeschoolde white trash America’. Het vormde een van de drijfveren voor het organiseren van Heartland, een omvangrijk project over de hedendaagse cultuur, kunst en muziek uit dit gebied, waarvoor het Van Abbemuseum een samenwerkingsverband met Muziekcentrum Frits Philips aanging.
Geografisch gezien bestaat het midwesten uit de staten Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Ohio, Minnesota, Missouri, Nebraska, Noord-Dakota, Zuid-Dakota, Wisconsin en Ohio. Niemann, Esche en Smith kozen voor een ruimere geografische definitie van het midwesten: de term ‘Heartland’ staat symbool voor het hart van Amerika, waartoe ze alle staten links en rechts van de beroemde rivier de Mississippi rekenen. Kunst uit de Verenigde Staten is van oudsher verknoopt met de geschiedenis van het Van Abbemuseum. Al in de jaren zestig nam Jean Leering de Amerikaanse kunst op in het tentoonstellings- en aankoopbeleid en organiseerde een reeks presentaties waarin de Verenigde Staten werden voorgesteld als het land van de avant-garde. Jan Debbaut verschoof later zijn aandacht naar westkustkunstenaars als Jason Rhoades, Mike Kelly en Paul McCarthy. Met Heartland wordt de Verenigde Staten in de lijn van deze traditie opnieuw tot aandachtsgebied gedefinieerd, maar vanuit een andere invalshoek. In vervolg op tentoonstellingen als EindhovenIstanbul en Becoming Dutch staat de cultus van het lokale tegenover het globale centraal, als een soort eenentwintigste-eeuws antimodernisme. Niet het Amerika als internationaal gidsland wordt benadrukt, maar het onbekende Amerika. Hoe verhoudt zich dit tot het inhoudelijke kader van de tentoonstellingen, zoals die nu in het Van Abbemuseum worden ontwikkeld?
‘Volgens Charles Esche heeft de ontwikkeling van globale netwerken en economieën sinds 1989 ons beeld van begrippen als “centrum” en “periferie” veranderd. De kennis over hedendaagse kunst is niet voorbehouden aan een aantal plekken. In de kunst moeten we buiten de traditionele centra kijken om te begrijpen wat er gebeurt en waarom nieuwe ontwikkelingen plaatsvinden. Het Van Abbemuseum heeft dat bijvoorbeeld in praktijk gebracht door het collectie- en tentoonstellingsbeleid te richten op steden als Warschau, Glasgow, Istanbul of Zagreb, in plaats van de galeries in New York. Voor Heartland is deze denkwijze toegepast op de Verenigde Staten.
We hebben ontdekt dat het Heartland een in cultureel opzicht interessant, maar desondanks onderbelicht gebied is. Ook een in politiek opzicht is het een belangrijke regio: veel van de swing vote-gebieden met zwevende kiezers liggen in het binnenland. Dit riep bij ons de vraag op: waar is ons beeld van de VS eigenlijk op gebaseerd, in hoeverre zingt het zich los van de clichés die de westerse verslaggeving van de presidentsverkiezingen domineren? Ons beeld van kunst en muziek is ontzettend beïnvloed geweest door de Amerikaanse kunst, maar het is verre van compleet.’
De tentoonstelling kent een gelaagde opzet: er zijn niet alleen kunstenaars afkomstig uit het ‘Heartland’ zelf uitgenodigd, maar ook kunstenaars uit andere delen van de Verenigde Staten, of daarbuiten. Daarnaast verbleven drie Nederlandse kunstenaars als artist in residence in een van de Heartland-staten: Otto Berchem, Jeremiah Day en Julika Rudelius, die rondom Chicago allerlei betrokkenen bij de verkiezingscampagne ondervroeg. Het is al een moeilijke opgave om zonder deze gelaagdheid een goed beeld te geven van de culturele rijkdom in het Heartland, hoe voorkom je dat het werk van de kunstenaars wordt ingezet om onze beeldvorming over de VS bij te stellen, waarbij ze toch weer in het keurslijf van een bepaald concept worden gedwongen?
‘Het is onmogelijk om een selectie kunstwerken te maken die zo’n groot gebied perfect zou representeren. Onze kritische invalshoek is de leidraad. We willen met de tentoonstelling de beeldvorming over de VS voeden, maar daarbij noch het gebied glorificeren, noch de negatieve beeldvorming bevestigen.’
Hoe kwam de uiteindelijke keuze voor de kunstenaars uit het Heartland tot stand?
‘We hebben geprobeerd te varen op de informele contacten die we onderweg wisten te leggen, en niet alleen van het officiële kunstcircuit uit te gaan. Zo ontmoetten we Greely Myatt, die verbonden is als professor aan de Universiteit van Memphis. Hij maakt zogenaamde Mitotes, abstracte sculpturen van alledaagse, huiselijke en traditionele voorwerpen als oude bezems of handvatten, waaraan een vroeger leven is af te lezen. Zijn werk zegt veel over de regio, maar het werk heeft ook betekenis binnen de kunstwereld in ruimere zin. Een ander voorbeeld is Carol Jackson, zij woont en werkt in Chicago en maakt leerobjecten die ze beschildert met reclamebeelden die ze in de straten van Chicago tegenkomt. Daarbij vervangt ze de pakkende reclameslogans door zinnen uit de klassieke literatuur. Door te kiezen voor het medium leer verwijst Jackson subtiel naar bepaalde typerende aspecten van het midwesten: de vee-industrie die de eerste aanzet gaf voor de groei van Chicago en de ambachtelijke traditie van de decoratieve leerbewerking.’
De centrale zaal in de tentoonstelling is gewijd aan kunst- en muziekinstellingen en kunstenaarsplatforms in en rondom Chicago. Kent het gebied ondanks zijn uitgestrektheid, steden met een culturele aantrekkingskracht, die toch als een soort culturele centra zijn gaan fungeren?
‘Belangrijker nog is een verandering van mentaliteit onder jonge kunstenaars. Begin jaren negentig was het een trend om naar de wereldsteden te verhuizen, nu trekken mensen juist weer terug naar het westen en kiezen voor een zelfvoorzienend bestaan, zonder de relatie met de stad te verliezen. Men is zich meer bewust geworden van de noodzaak tot samenwerking. Uit noodzaak geboren overigens, want een subsidiesysteem is nagenoeg afwezig. De tegenstellingen zijn daarom in de VS ontzettend groot: of je bent heel erg op de markt gericht of juist heel idealistisch ingesteld. Maar om toch een aantal interessante steden te noemen: Omaha, Kansas, Detroit, St. Louis en Memphis. Detroit heeft bijna iets even tragisch als New Orleans, maar er gebeurt wel meer op het gebied van de kunst. Memphis is de stad van de muziek, soul en rock ’n roll, er zijn in de loop van de tijd veel creatieve mensen in de stad neergestreken. Er wordt nu geïnvesteerd in de hedendaagse kunstscene, dat geldt ook voor St. Louis en Kansas. Maar ik wil er voorzichtig mee zijn te beweren dat we een soort nieuwe art scene zouden hebben gevonden.’
HeartlandVan Abbemuseum Eindhoven
HeartlandVan Abbemuseum Eindhoven
3 oktober 2008 t/m 25 januari 2009
3 oktober 2008 t/m 25 januari 2009
De tentoonstelling reist in gewijzigde vorm in 2009 naar het Smart Museum of Art in Chicago
De tentoonstelling reist in gewijzigde vorm in 2009 naar het Smart Museum of Art in Chicago
Living Archive
Living Archive
Stars and stripes forever4 oktober 2008 t/m 8 maart 2009
Stars and stripes forever4 oktober 2008 t/m 8 maart 2009
Into The Heart of MusicMuziekcentrum Frits Philips
Into The Heart of MusicMuziekcentrum Frits Philips
3 oktober 2008 t/m 25 januari 2009
3 oktober 2008 t/m 25 januari 2009
Ingrid Commandeur
