metropolis m

‘Gedurende die conferentie richtten we ons vooral op de wijze waarop het fenomeen biënnale zich op verschillende plaatsen in de wereld als spektakel manifesteert, en hoe een biënnale klaarblijkelijk behoorlijk uiteenlopende doelstellingen kan dienen. Het is echter niet zo dat de uitkomsten van deze conferentie zich direct lieten vertalen in het concept voor de Biënnale van Venetië. Wel heeft het idee van Thinking Worlds ongetwijfeld op de achtergrond een rol een gespeeld toen we nadachten over een genereuze titel, die min of meer als een intuïtieve accolade al onze ideeën kon omvatten. Er is dus wel een indirecte verband, dat ook in de publicatie naar voren zal komen. Hierin zullen de concrete, beschrijvende catalogusonderdelen namelijk worden omgeven worden door associatief materiaal, dat deze biënnale op een meer atmosferische en intellectuele manier situeert. Een van die bijdragen is van Sven-Olov Wallenstein, die een verbinding maakt tussen Thinking Worlds en Making Worlds.’

‘Het maken van een tentoonstelling is een heterogene, eclectische aangelegenheid waarbij diverse bronnen ingezet kunnen worden. Ook mijn tegendraads lezen van het boek van Nelson Goodman laat zich in dit licht bezien. In het begin hebben we zelfs overwogen om Ways of Worldmaking als werktitel te gebruiken. We zochten naar vertalingen van het boek en toen kwam naar voren dat de titel van het boek volstrekt anders klinkt in het Duits, Spaans, Frans en Italiaans. Elke vertaling bleek een bepaald aspect van het maakproces te benadrukken: het construerende, het technologische, het architecturale, het intellectuele.

‘Als we om ons heen kijken, en zeker in een stad als Frankfurt, die het hart van de Europese economie vormt, dan lijkt het wel alsof de cultuur grotendeels geïnstrumentaliseerd is. Natuurlijk zijn er wel musea, maar als er niet zoiets als een academie zou zijn, dan zou het gehele culturele veld waarschijnlijk bepaald worden door de logica van de public relations en zou er geen aanwijsbare plaats meer zijn voor zoiets als vrije creativiteit. Experimenteren klinkt wellicht als een nogal vage, betekenisloze term, maar toch is de academie een unieke locatie, waar experimenteel onderzoek plaatsvindt naar visuele mogelijkheden, waar studenten onderzoeken wat het is om kunstenaar te zijn, en waar zij nadenken over de situatie van het actuele kunstobject. Kortom, de academie is een locatie waar vanuit de kunst nagedacht wordt over de kunst. En in die zin leidt de academie niet rechtstreeks op voor de kunstmarkt, maar worden de studenten voorbereid om een artistieke houding te ontwikkelen, alsook een eigen benadering ten opzichte van de kunst en de wereld.’

‘Wat we in de Städelschule doen, is een tamelijk radicaal voorbeeld van een artistieke productie die plaatsvindt in een educatieve omgeving. Dit dialogische principe laat zich natuurlijk moeilijk rechtstreeks vertalen naar de omvangrijke arena van de Biënnale van Venetië.

‘Juist omdat we ons ervan bewust zijn dat het eindresultaat van onze onderneming een tentoonstelling is, willen we benadrukken dat visuele rijkdom niet uitgesloten hoeft te worden. Een goed voorbeeld hiervan biedt het recente werk van Wolfgang Tillmans, een geëngageerde kunstenaar die geïnteresseerd is in niet-gestandaardiseerde samenlevingsvormen, maar ook een kunstenaar die waarde hecht aan de artistieke beeldproductie als zodanig. Tillmans zoekt bewust naar het meest adequate visuele medium om een bepaald gezichtspunt te communiceren. Zijn gebruik van (abstracte) schilderkunstige strategieën komt daaruit voort. En hier lijkt het discours van de actuele schilderkunst overeenkomsten te vertonen met dat van de Russische avant-garde: een duidelijke focus op utopische wereldbeelden, maar ook een intellectuele aandacht voor zuivere zichtbaarheid en abstractie. Een soortgelijk schilderkunstig debat manifesteert zich vandaag ook in andere media. Kijk bijvoorbeeld eens naar het werk van Falke Pisano. Haar werk kun je zien als schilderkunst voorbij de schilderkunst. Zij voert, zowel in haar werk als in haar teksten, een voortdurende dialoog met het concretisme en de abstractie.’

‘Er is thans een duidelijk verschil. De twee sleutelfiguren in Turijn, Paul Chan en Olafur Eliasson, zijn nog vrij jong. Het was mij toen vooral te doen om het geven van meer ruimte voor nieuw werk. In Venetië gaat het vooral om een kunsthistorisch argument: de stelling dat kunst niet een statisch, voor eens en voor altijd gegeven verschijnsel is, maar dat ze voortdurend herlezen, geactiveerd, en retroactief geherinterpreteerd kan en dient te worden. Neem het werk van Gordon Matta-Clark, maar ook dat van Öyvind Fahlström of Blinky Palermo. Dit werk is springlevend omdat het voortdurend door een jongere generatie kunstenaars wordt herlezen en geherinterpreteerd. De verhoudingen zijn tegenwoordig echter omgekeerd. Het gaat niet langer om een generatie oude kunstenaars die een jonge generatie inspireert, maar om jonge kunstenaars die ons een nieuw perspectief bieden op een oudere generatie. Zoals bijvoorbeeld het werk van Rirkrit Tiravanija van groot belang is om het werk van Gordon Matta-Clark vandaag de dag beter te begrijpen.’

‘Ofschoon Making Worlds één tentoonstelling is, is er wel degelijk sprake van verschillende zones en articulaties. Daarbij zullen de sleutelfiguren een belangrijke rol spelen. Zij worden niet in een afzonderlijke ruimte geplaatst, maar op verschillende locaties en leveren, als een soort batterijen, een duidelijke bijdrage aan de energie die de verbindingen en de interacties tussen de verschillende werken zullen gaan typeren. In het weefsel van de tentoonstelling laten zich bovendien verschillende lijnen ontwaren. Zoals de eerder genoemde aandacht voor schilderkunstige articulaties. Of de aandacht voor kunstenaars die zich bezighouden met architecturale, utopische wereldvisies, zoals Yona Friedman, Madelon Vriesendorp, Archigram, Tomas Saraceno. Maar uiteindelijk zullen er ook altijd weer “vluchtlijnen” zijn, zoals de parade van Arto Lindsay die zich, naar het zich laat aanzien, geheel en al aan de institutionele logica van deze biënnale zal weten te onttrekken.’