metropolis m

NIJMEGEN

Kunstenaarsiniatief Paraplufabriek

Museum het Valkhof

12 december 2005 t/m 22 januari 2006

In Stone Flage laat kunstenaar Robin Rhode in negen opeenvolgende foto’s zien hoe hij een vlag van rechts naar links zwaait. Een zware klus, zo blijkt uit zijn gekromde houding bij het telkens weer optrekken van de vlag. De vlag bestaat dan ook uit een aantal losse bakstenen dat samen een rechthoek vormt. Rhode doet weinig moeite te verhullen dat hij feitelijk op de grond ligt en met een kromme stok naar een stel bakstenen reikt, die bij iedere foto zorgvuldig een eindje zijn opgeschoven. Hoe absurdistisch het ook oogt, met de combinatie van stenen en vlag wordt indirect gerefereerd aan begrippen als nationalisme en opbouw, wat het werk een politieke inslag geeft.

Stone Flag was te zien in Hidden Rythms, een groepstentoonstelling van Hilde de Bruijn met als thema sociale rituelen. In de inleiding van de projectgids staat De Bruijn uitgebreid stil bij het huidige verlangen naar eenheid binnen de heterogene (westerse) samenlevingen, wat zich volgens haar uit in een groei van rituelen, bedoeld als sociaal bindmiddel. Als voorbeeld wordt de jaarlijkse Dodenherdenking in Amsterdam genoemd. Ordeverstoringen door jonge Marokkanen in 2003 leidden het jaar erop tot het opnemen van diezelfde groep in het ritueel, door hen de namen van de in de Tweede Wereldoorlog gesneuvelde Marokkanen op te laten lezen.

Wat houdt de samenleving bijeen, als zij uit elkaar tegenstrevende groepen is samengesteld?, vraagt socioloog Randall Collins zich af. De Bruijn zoekt een antwoord in het werk van kunstenaars, die niet zozeer het fenomeen ritueel als uitgangspunt nemen, maar het vagere begrip ‘ritualiseren’, een activiteit die De Bruijn omschrijft als ‘bij uitstek dienend om onze relatie tot de wereld en anderen te ordenen en beheersen’. Het ambitieuze project presenteert werk van kunstenaars als Koštana Banović, Yael Bartana, Sebastián Díaz Morales, Richard Venlet in Het Valkhof en Kunstenaarsinitiatief Paraplufabriek in Nijmegen. Susan Philipsz, Gregg Smith en Maria Pask maakten nieuw werk dat zich in de openbare ruimte van Nijmegen afspeelde.

De tentoonstelling weet niet te overtuigen. Eerder genoemd werk van Rhodes trekt De Bruijns ambitie zelfs min of meer in twijfel. Kunnen diverse bijeengebrachte groeperingen samen wel een collectieve eenheid onder een vlag vormen, lijkt Rhodes zich in zijn werk af te vragen. Dat de vlag is opgebouwd uit stenen, het protestmiddel bij uitstek, maakt die stelling des te meer beladen. Van een meer persoonlijke orde is het werk Monthly Evaluations (October) van Ioana Nemes. Vanuit haar angst de grens tussen werkelijkheid en fictie te verliezen legt Ioana Nemes haar emotionele beleving van haar stedelijke en sociale omgeving vast tijdens een dagelijks terugkerende zelfanalyse. Een ritueel dat leidt tot een kalender vol aantekeningen die betrekking hebben op haar financiële situatie van die dag of de opening die ze heeft bezocht. Ook Phantom Foreign Vienna van Lisl Pronger is inventariserend van karakter, maar haar werk toont hoe diverse culturele en religieuze gemeenschappen in Wenen hun identiteit proberen overeind te houden in een westerse context. In droog commentaar meldt Pronger zaken als de data, locatie en de gelegenheid. Een Thais nieuwjaarsfeest, Egyptisch ontbijt tijdens de Ramadan en Nederlands Sinterklaasfeest passeren de revue.

Geen van de werken spitst zich toe op de door De Bruijn genoemde actuele mondiale politieke ontwikkeling, een van de uitgangspunten van haar project. De kunstwerken zijn te ver verwijderd van de toeschouwer, in de zin dat ze zich letterlijk in te veraf gelegen culturen afspelen, teveel op de persoonlijke situatie van de kunstenaar gericht zijn, of het gegeven ritueel juist te oppervlakkig benaderen. Bij geen van de werken word je daardoor als toeschouwer werkelijk betrokken, en zo blijven gevoelens van in- of uitsluiting, door De Bruijn aangemerkt als belangrijk aspect van het ritueel, achterwege. In de lezingenserie die zij naast de tentoonstelling organiseert, komt het thema vooralsnog veel beter uit de verf. Zo besprak Nick Couldry aan de hand van programma’s als Big Brother en talkshows het ‘nieuwe media ritueel’. Een ritueel waarin de media, binnen een specifieke categorie, zijn eigen gezag wettigt, aldus Couldry. Ross Birell analyseerde de politieke economie van zelfmoordaanslagen in het licht van recente antropologische studies over prestatierituelen.

In TENT. en Witte de With vond naar aanleiding van deze tentoonstelling vanaf begin februari een serie lezingen plaats getiteld Ritualizing.

Laatste lezingen13 april 18.30: Mirjam Westen. ‘Repetition as an Act of Resisistance’.

20 april18.30: Ronald Grimes en Eric Venbrux ‘Shooting Embals’.

http://pzwart.wdka.hro.nl/fama/programme2/current/ritualizing