metropolis m

Voorafgaand aan de Nederlandse première van In Free Fall van Hito Steyerl (1966) vertoonde galerie Wilfried Lentz de film Journal No.1 uit 2007. Geprojecteerd op een in drie stukken gesplitst projectiescherm wordt in twintig minuten een poging ondernomen de inhoud te reconstrueren van een oud bioscoopjournaal uit 1947, geproduceerd in de Sutjeska Studio’s in Sarajevo. De film laat de zoektocht naar het originele journaal zien, dat niet meer te achterhalen blijkt. Steyerl moet het doen met allerhande interpretaties van ooggetuigen, die elk hun versie geven van de inhoud en het lot van de film. Wat begint als een puur documentair verslag eindigt in een wirwar van verhaallijnen, die in zekere zin de onmogelijkheid van een historische reconstructie aantonen, zeker in dit door oorlog gespleten gebied. Maar Journal No.1 reikt ook verder, en maakt kenbaar wat voor subjectieve constructie de geschiedenis is. Anders dan in gebruikelijke documentaires, waar een alwetende verteller de gang van zaken in een keurig lineair verloop vertelt, blijft de toeschouwer van Journal No. 1 achter met een stapel fragmenten, in stukken verdeeld, net als het projectiescherm.

Ook In Free Fall uit 2010, dat afgelopen herfst voor het eerst vertoond werd bij de Chisenhale Gallery in Londen, bestaat uit drie korte films, ditmaal over een groot vliegtuigkerkhof in een woestijn in de Verenigde Staten. In het eerste deel, Before de Crash, komt Mike Potter aan het woord, een aluminiumhandelaar en voormalig piloot die ons vertelt dat Chinese zakenlui een paar jaar geleden veel wrakken hebben opgekocht voor de recycling van aluminium en zo de marktprijs flink opdreven. Het is een hint naar de werking van de wereldeconomie, die er de belangrijkste oorzaak van is dat het kerkhof bestaat. In het tweede deel, getiteld After the Crash, is een acteur te zien die de bijzondere levensloop uit de doeken doet van een van de vliegtuigen op het kerkhof. Het vliegtuig is gebruikt in een Hollywoodproductie voor explosies en stunts. Er is dus naast de schroothandel een totaal andere markt rond het vliegtuig ontstaan, die van inkomsten uit de spektakelindustrie. Het laatste onderdeel, Crash, laat Kevan Jenson aan het woord, de cameraman van In Free Fall, die zijn persoonlijke situatie beschrijft nadat hij heeft moeten stoppen met zijn werk als cameraman in Hollywood als gevolg van de crisis.

Drie films over crashes: die van vliegtuigen, waarmee de film daadwerkelijk begint, met explosies en veel geweld, tot aan die van de wereldeconomie en de manier waarop die in het leven van mensen ingrijpt. Steyerl brengt het in beeld op de haar vertrouwde manier, via een flitsende aaneenschakeling van interviews, archiefbeelden en nieuw filmmateriaal, die het gevoel van een crash bijna voelbaar in beeld brengen. In de film figureert ook een dvd-speler, die subtiel als rode draad werkt. De film eindigt met een poëtisch beeld, een balans tussen realiteit en fictie, waarin Steyerl ons haar echte aandachtsveld laat zien: niet de anekdote, maar de grotere achterliggende lijnen, in dit geval de vele relaties tussen economie, spektakel en geweld.

In Free Fall en Journal No.1 vallen op door de bijzondere samenhang tussen economische, historische en persoonlijke verhalen, gebaseerd op interviews, onderzoek naar de levensloop van objecten en veel archiefmateriaal. Het zijn twee prachtige documenten die op een filmische wijze ingaan op ingrijpende veranderingen in onze maatschappij. Onderhuids, maar evengoed belangrijk, is de manier waarop Steyerl reflecteert op de betekenis van het medium film zelf, dat ze bij alle verhalen die ze wil vertellen steeds weer ter discussie stelt.

Remco de Blaaij is curator, Eindhoven

Wilfried Lentz, Rotterdam

8 januari t/m 19 februari