metropolis m

De titel van de solotentoonstelling van Christopher Kulendran Thomas, Another World, is een knipoog naar het gelijknamige iconische videospel uit 1991. Het spel is het geesteskind van de Franse programmeur Éric Chahi die grotendeels zelfstandig aan het ontwerp werkte. Wanneer ik Kulendran Thomas ernaar vraag, omschrijft hij het als een visionair totaalkunstwerk dat zijn tijd ver vooruit was. Maar, vertelt hij verder, de titel verwijst ook naar de utopische socialistische slogan ‘een andere wereld is mogelijk’, waarmee Kulendran Thomas de neomarxistische idealen aanhaalt die ten grondslag lagen aan de vier decennia durende revolutionaire beweging voor de bevrijding van Tamil Eelam, een autonome staat aan de noordoostelijke randen van Sri Lanka, die in 2009 hardhandig werd neergeslagen. In de tentoonstelling onderzoekt Kulendran Thomas hoe anders de wereld had kunnen zijn als de geschiedenis anders was gelopen: ‘Wat ik fascinerend vind aan zulke verloren geschiedenissen die niet zijn uitgekomen, is dat ze een soort sciencefiction zijn en een glimp bieden van een andere wereld, een alternatieve realiteit.’

Another World werd gezamenlijk geproduceerd door het ICA in Londen en KW Berlijn, en is opgebouwd rond twee immersieve video-installaties waar ook meer traditionele media zoals schilder- en beeldhouwkunst deel van uitmaken. Being Human (2019/2022) en The Finesse (2022), die Kulendran Thomas maakte met Annika Kuhlmann, vormen de eerste twee delen van een trilogie. Het derde deel, dat als werktitel How to Nail Jello to a Wall heet, is reeds in de maak. De titel van dit laatste deel is ontleend aan de beroemde kwinkslag van Bill Clinton, gericht aan degenen die zich zorgen maakten over de vroege pogingen van de Chinese staat om aan het begin van het millennium cyberspace te controleren: ‘Good luck’, zei hij. ‘That’s like trying to nail Jello to the wall.’ De realiteit bleek anders, legt Kulendran Thomas uit. Terwijl het internet in China uitermate geschikt bleek voor de onderdrukking van liberale democratische waarden, werd Amerika steeds beter in het controleren van het internet en het censureren van zijn eigen bevolking.

Thuisland

In het ICA en KW Berlijn worden The Finesse en Being Human gepresenteerd als tweeluik. De twee video-installaties en de daarbij behorende kunstwerken worden getoond in verschillende galerieruimten, verspreid over twee verdiepingen. De videowerken worden elk op een andere, maar even bedachtzame en fantasierijke manier gepresenteerd: The Finesse wordt geprojecteerd op vijf verticaal geplaatste, reflecterende LED-panelen waarvan sommigen wat verzonken zijn, waardoor een groot, gefragmenteerd scherm ontstaat. Ertegenover hangt een lange, horizontale HD-projectie van weelderige tropische bossen en ontoegankelijke archeologische vindplaatsen, gefilmd in het noorden van Sri Lanka met behulp van drones. In de andere ruimte wordt Being Human vertoond op een transparant, glazen oppervlak. Af en toe, in een flits, wordt het scherm doorzichtig en onthult het een lege zaal, waarin enkele sculpturen en abstracte schilderijen tentoongesteld zijn, alsof de bezoeker zich plots in een white cube bevindt.

Beide installaties nemen de bezoeker mee op een surrealistische, snelle reis naar het thuisland van de Tamil, waarbij archiefbeelden, door AI gegenereerd materiaal, fragmenten van internetpagina’s, gefilmde landschappen en interviews behendig met elkaar worden vermengd, zodat het soms moeilijk wordt het verschil te zien tussen heden en verleden, documentaire en fictie, werkelijke en virtuele personages, gescripte en geïmproviseerde delen. Voor Kulendran Thomas zelf staat die ambiguïteit over wat geconstrueerd is en wat ‘echt’ centraal in de installaties. Beide werken zijn overwegend discursief, met voice-overs die belichaamd worden door fictieve en echte personages – overwegend mannelijk in Being Human en vrouwelijk in The Finesse – tot pratende avatars van Taylor Swift en Oscar Murillo in Being Human en van Kim Kardashian in The Finesse. Dit kan min of meer gekunsteld aanvoelen: de hoofdpersoon in Being Human doet het over het geheel genomen beter dan zijn vrouwelijke tegenhanger in The Finesse om in een rijdende trein op een niet al te stijf klinkende manier te vertellen over de ontwikkeling van mensenrechten.

Kulendran Thomas, wiens ouders in de jaren tachtig vanuit hun door oorlog verscheurde thuisland Tamil Eelam naar Londen verhuisden, vertelt dat hij de films maakte omdat hij de culturele erfenis van de revolutie in Tamil Eelam wilde onderzoeken. Het was een manier om af te rekenen met de blinde vlekken waarmee hij opgroeide en waar hij later door gefascineerd raakte. Hoewel de generatie van zijn ouders die het eiland ontvluchtte het onderwerp begrijpelijkerwijs liever vermijdt en de achterblijvers in Sri Lanka niet vrij zijn om erover te spreken, werpt zich recentelijk een jongere, internetvaardige generatie van de Tamil-diaspora op als de bewaarders van de revolutionaire archieven. Deze nieuwe generatie, waar ook Kulendran Thomas deel van uitmaakt, is vastbesloten om niet alleen de geschiedenis van Tamil Eelam in al zijn verschillende facetten – sociaal, politiek, economisch, seksueel, ecologisch – te bewaren, maar ook om voort te bouwen op de intuïties en successen ervan.

De schilderijen en sculpturen die in Berlijn en Londen in de installaties zijn opgenomen, komen ook terug in de video’s en lijken soms uit de bewegende beelden voort te komen. Aangezien de tentoonstellingen gelijktijdig plaatsvonden, verschilde de selectie van deze aanvullende werken bij de ICA van die bij KW Berlin. Op beide locaties ging The Finesse gepaard met een reeks gekleurde architectuurtekeningen van de Sovjetplannen voor een flexibel huisvestingsnetwerk dat zich over het platteland zou uitstrekken en steden overbodig zou maken. Hoewel de plannen nooit gerealiseerd werden omdat het stalinisme een einde maakte aan dergelijke sociale experimenten, liet ook Manmahal, de revolutionaire architect uit Tamil Eelam die de hoofdrol speelt in The Finesse, zich door deze tekeningen inspireren. Verder worden op beide locaties drie manshoge, antropomorfe sculpturen getoond, gekleed in aan elkaar genaaide stroken militaire kledij en een beschilderd houten masker, die ook terugkomen in The Finesse in een verontrustende erotisch geladen exorcismescène. Desgevraagd vertelt Kulendran Thomas dat de sculpturen voor hem geen eenduidige betekenis hebben, noch de maskers die ze dragen. De maskers zijn Singalees, vertelt hij, de cultuur van de meerderheidsbevolking in Sri Lanka. ‘Deze sculpturen zijn juist een materialisatie van mysterie. Ze belichamen de onkenbaarheid van die geschiedenis.’

Kruisbestuivingen

Kulendran Thomas vertelt dat The Finesse is gebaseerd op archiefmateriaal dat is samengesteld door Phoenix-TNG, een Tamil-onderzoeksgroep die wordt geleid door jonge mensen die belang hechten aan de geschiedenis en bereid zijn de systematische censuur te trotseren waarmee de Tamil-diaspora op sociale media wordt geconfronteerd. Dit project heeft geleid tot een samenwerking tussen Phoenix-TNG en de Filecoin Foundation for the Decentralized Web, een wereldwijd archiveringssysteem dat waardevolle datasets bewaart en de gedecentraliseerde webgemeenschap ondersteunt. De antropomorfe figuren bij The Finesse zijn het werk van Anankuperuntinaivarkal Inkaaleneraam, wat zoiets betekent als ‘dit is de tijd van hen die de macht van de verkeerde liefde bezitten’, een kunstenaarscollectief waar ook Kulendran Thomas en Ilavenil Jayapalan, de Tamil-kunstenaar die de hoofdrol speelt in Being Human, deel van uitmaken. Het collectief bestaat uit verschillende anonieme kunstenaars van Tamil-afkomst die specifiek geïnteresseerd zijn in de artistieke kant van de Tamil-revolutiebeweging.

Anankuperuntinaivarkal Inkaaleneraam droeg ook bij aan de installatie rondom Being Human met een serie beschilderde stukken gebrande klei met afbeeldingen van landelijke taferelen en volksverhalen, geïnspireerd door onder andere Tamil Sangam-poëzie en het socialistisch realisme. Ze worden gepresenteerd naast grote abstracte schilderijen in de white cube-achtige zaal van Being Human. Kulendran Thomas vertelt dat de schilderijen AI-gegenereerd zijn aan de hand van het werk van hedendaagse Sri Lankaanse kunstenaars, die zich voornamelijk zouden laten beïnvloeden door de westerse canon. De schilderijen werden vervolgens met de hand geschilderd in zijn atelier.

Voor Kulendran Thomas illustreren de schilderijen een van de belangrijkste aandachtspunten van Being Human, namelijk hoe kunsthistorische concepten uit de westerse canon circuleren en vorm geven aan de hedendaagse Sri Lankaanse kunst. Het proces is tweeledig: de algoritmes pikken de kunsthistorische invloeden op die de kunstenaars – soms onbewust – hebben verwerkt in hun schilderijen en genereren op basis daarvan een nieuwe compositie als een plat beeld in een .png-bestand. Wanneer dit platte beeld naar het doek wordt overgebracht, wordt opnieuw elke schilderkunstige markering en microbeslissing van de kunstenaar en zijn medewerkers geïnformeerd door de duizenden beelden die zij zelf hebben geabsorbeerd en waar ze instinctief inspiratie uit putten, alsof zij in hun hoofd een Mnemosyne Atlas raadplegen. ‘Het verschilt niet veel van wat het algoritme doet’, licht Kulendran Thomas toe. ‘Het is eigenlijk een proces van concepten filteren.’

Ondanks al het werk dat in de schilderijen gestoken is, laten ze me koud. Ze zijn te abstract en voelen generiek aan. Er is niets bijzonders of fris, ontroerends of verrassends aan, behalve misschien de methode waarmee ze zijn gemaakt, of beter gezegd, gegenereerd. De geschilderde kleiwerken, die verwijzen naar een voor mij veel minder bekende beeldende beeldtraditie, vind ik intrigerender. Volgens Kulendran Thomas is dat precies het punt van de juxtapositie. ‘Ik dacht dat het interessant zou zijn om deze twee objecten met elkaar in spanning te laten staan, omdat ze geëxtrapoleerd zijn uit twee heel verschillende kunstscenes en kunstgeschiedenissen’, legt hij uit. Kulendran Thomas gaat ver in zijn kritiek op Sri Lankaanse kunst. Ik heb zelf  mijn twijfels of het wel terecht is om die kunstwereld, waar ook de Colombo Art Biennale uit voortkomt, enkel als een imitator van westerse kunstontwikkelingen te positioneren.

Tegelijkertijd is de spanning tussen de werken, die zulke tegengestelde culturen vertegenwoordigen, productief. Alsof gebeurtenissen in tijd en ruimte lenzen zijn die over elkaar heen kunnen worden geschoven om zo steeds een nieuw perspectief te creëren. Zoals de avatar van Oscar Murillo in Being Human stelt: ‘eigentijds zijn betekent letterlijk samengebracht worden in de tijd. Het betekent het gladstrijken van verschillen in tijd, ruimte, geschiedenis, oorsprong. Het is als het samenbrengen van de wereld op één plaats. Daarom heeft hedendaagse kunst de neiging los te staan van een vast idee van de toekomst of een expliciete verbinding met het verleden. Ze zweeft boven de wereld, als een biënnale, ongebonden, oneindig open voor individuele interpretatie.’