metropolis m

De straten van Gstaad lijken wel met goud geplaveid. Langs de hoofdstraat van het exclusieve skiresort in de Alpen staan verschillende designerwinkels en luxe hotels die de internationale jetset herbergen. Deze zomer toonde de Zwitserse kunstenaar Raphael Hefti er gedurende drie weken een werk dat bestond uit de straten gesprayd met verpulverde Swarovski-diamanten. Het gaf een duizelingwekkend en vreemd effect.

Het ietwat ongrijpbare werk werd het laatste weekend van juli onthuld als onderdeel van Project 1049, een initiatief gerund door Hefti en een hechte groep van vrienden die hij heeft leren kennen tijdens zijn studie aan de Londense Slade School of Fine Art. Overdag, als men boven het beschilderde stuk straat met de rug naar de zon toe stond, zag men op wonderbaarlijke wijze een regenboogkleurige kring om de eigen schaduw verschijnen. Maar alleen onder een bepaalde hoek en met direct zonlicht. ’s Avonds was er sprake van een meer diffuus prismatisch licht dat de handen en het hele lichaam omhulde, in plaats van het sterkere tweedimensionale regenboogeffect dat eerder rond het hoofd en de schouders verscheen.

‘Je ziet het, of je ziet het niet’, zegt Hefti erover. ‘Ik wilde niet dat er iets zou wijzen op het feit dat het een kunstwerk is.’ Maar zonder informatiebordje zou het werk over het hoofd gezien kunnen worden. In een oogopslag lijkt het gesprayde oppervlak niet anders dan de rest van de weg. Het is zo onopvallend dat de moeder van de in Gstaad geboren curator Olympia Scarry bij het zien van het werk in de stad dacht dat ze beter haar oogarts kon inlichten, omdat ze meende bijwerkingen te hebben van een eerdere oogoperatie.

Hefti vertelt me deze anekdote in een lokale bakkerij waar we koffie en broodjes hebben besteld met kleine rood-witte vlaggetjes erin, speciaal gemaakt voor de Zwitserse nationale feestdag van 1 augustus. Zwitsers zijn enorm trots op hun straten en hoe schoon ze zijn; en ze zijn nergens schoner dan in Gstaad. Toestemming krijgen om er iets mee te doen zal niet gemakkelijk zijn geweest, zelfs al gaat het om een kunstproject dat gesponsord wordt door de LUMA Foundation die een groot lokaal netwerk heeft. (De oprichter ervan, de Zwitserse mecenas Maja Hoffmann, bezit een huis in Gstaad.) ‘Veel kunstwerken falen omdat normaalgesproken de publieke ruimte niet gebruikt mag worden’, zegt Hefti. Ze hebben eerst allerlei testen moeten uitvoeren om te bepalen hoe het zich zou gedragen, zodat ze zeker wisten dat het geen sporen na zou laten.

De lokale overheid ging uiteindelijk overstag vanwege het feit dat de kunstenaar samenwerkt met bedrijven als SWARCO dat gespecialiseerd is in reflecterende wegmarkeringen gemaakt van glaskralen (Reflexglasperlen genaamd in het Duits). Daniel Swarovski (1862-1956) en zijn erfgenamen staan bekend om hun glas van hoge kwaliteit en de nauwkeurig geslepen kristallen die verdacht veel op diamanten lijken. Door de jaren heen zijn ze zich ook gaan richten op optisch gereedschap, snijgereedschap, lichtontwerpen, lichtgevende wegsignalen en -markeringen, naast sieraden, modeaccessoires en kristallen beeldjes. Hoewel het geen dochteronderneming is, werd SWARCO opgericht in 1969 door Manfred Swarovski, een van de vele nazaten van Daniel Swarovksi.

Hoe Hefti erachter kwam dat de kleine glaskralen die SWARCO al veertig jaar produceert een regenboogeffect geven is weer een heel ander verhaal. ‘Het heeft de mensheid veel tijd gekost om erachter te komen hoe men plat glas kan maken’, zo vertelt hij. ‘Glaskralen zijn nog meer hightech. Je neemt glasscherven en maalt ze tot poeder. Het poeder stop je in een verticale oven en je verwarmt het met gas tot een exacte temperatuur waarop het glas vloeibaar wordt. Het glas verzamelt zich als regendruppels in een wolk. Het valt en, paf, je bevriest het door er koude lucht in te blazen. En dan heb je perfecte ronde glasparels.’

Op een warme dag in april keek Hefti naar buiten vanuit zijn studio in Zürich terwijl de wegmarkeringen in de straat werden bijgewerkt. Hij werd nieuwsgierig toen hij zag dat ze de net geschilderde lijnen sprayden met poeder. Hij vroeg wat ze aan het doen waren. De man zei dat ze het oppervlak aan het sprayen waren met glaskralen die ’s nachts, wanneer er koplampen op staan, de witte verfkleur reflecteren. Hefti nam wat van het poeder en strooide het op de weg, waardoor er plotseling een doffe regenboog verscheen. Toen hij vroeg hoe dat kwam, gaf de man aan dat het effect soms voorkomt en dat dat gezien wordt als een defect.

Dit soort defecten zijn koren op de molen van de kunstenaar. Hefti, die een opleiding deed tot ingenieur voordat hij aan zijn studies industrial design en fotografie begon, is altijd op zoek naar datgene dat anderen zien als een productiefout. Zijn eigen werk komt er vaak uit voort. Door de jaren heen is Hefti goed geworden in het laten zien aan industriële fabrikanten dat het veranderen van een bepaalde factor in het productieproces interessante resultaten kan opleveren. ‘Je moet ze op de juiste manier benaderen. Ze zijn trots, dus je moet ze een beetje uitdagen’, zegt hij.

In dit geval bracht Hefti een bezoek aan de reflecterende glaskralenfabriek van SWARCO in Oostenrijk en slaagde erin om de kralen wat groter te laten maken zodat het regenboogeffect sterker zou zijn. ‘Samen hebben we een hele nieuwe lijn “parels” gemaakt’, zegt hij trots. ‘Ik had het niet zelf kunnen doen en zij zouden het niet zonder mij hebben gedaan.’ Hefti benadrukt dat het resultaat, het kunstwerk High Index Beads, refracted and reflected (2016), een gezamenlijke inspanning is.

De titel slaat op de ongewoon hoge breekindex van de glaskralen. Glas kan licht breken, reflecteren en overdragen zoals waterdruppels dat doen in een regenboog. Om de natuurkunde die achter de optische illusie schuilgaat uit te leggen haalt Hefti het beeld van de kristallen bal aan die waarzeggers gebruiken om in de toekomst te kijken. Als het zonlicht erop schijnt breekt de bal het licht en scheidt het waardoor er een regenboogeffect ontstaat. Deze breking wordt gespiegeld aan de andere zijde van de glazen bol en omdat het rond is wordt het licht teruggekaatst. Hij zegt: ‘Dat is wat ze zijn, deze glazen parels: kleine balletjes, perfect rond, verspreid over de geverfde straat.’

En hoe legt hij uit dat men alleen de regenboogachtige kring om zichzelf heen kan zien en niet die van degene die naast je staat? ‘Het is gek’, zegt Hefti. ‘Ik kan dat niet uitleggen omdat ik het nog niet begrijp. Het is ook een nieuw werk voor mij.’ Denkt hij dat hij het werk ergens zal herhalen? ‘Ik kan me voorstellen dat het een permanente installatie wordt ergens’, speculeert Hefti. ‘Maar misschien ook niet. Misschien is het enkel een gebaar.’