Jeppe Hein
Jeppe Hein
Vijf ballen in een parcours
Even leek het alsof de eerste verdieping van het Ludwig Forum tot een grote vestiaire was omgebouwd. De witte ruimte zag er zo goed als leeg uit, op een twee meter hoge, dubbele rail na, waaraan, zo leek het, jassen konden worden opgehangen. Niets was minder waar. Net voordat we ietwat teleurgesteld de zaal met kapstokken wilden verlaten, kwam met het nodige gedonder een witte, plastic bal over de rails aan rollen.
De bal rolde verder door een gat in de muur naar een volgende zaal om er na een paar sierlijke bochten op een vorklift te belanden. Met mechanisch klinkende klikgeluiden op de achtergrond werd de bal een verdieping hoger getild, om daar nogmaals een traject af te leggen bestaande uit verschillende niveaus, loops, haarspeldbochten en op het eind een trechtervormige constructie als climax.
De Deen Jeppe Hein is aan zet in het Ludwig Forum: met zijn werk Distance geeft hij een intrigerende invulling aan het begrip interactie. Telkens wanneer iemand langs een in de ruimte geïnstalleerde bewegingsmelder loopt, vertrekt één van de in totaal vijftig ballen. Het parcours van de installatie Distance telt 400 meter en ontvouwt zich over twee verdiepingen als een ijzeren slingerplant tussen de witte muren. Geen enkele bal ontspoort, wat toch geen geringe prestatie is gelet op de hindernissen en struikelblokken die zich in een snel tempo opvolgen. Distance roept een vergelijkbaar gevoel van fascinatie op als Der Lauf der Dinge, de ingenieuze, almaar voortschrijdende, en stoom afblazende film van Fischli en Weiss uit 1985. Niet het wonder der techniek verrast in deze film, maar het onmetelijke geduld van de makers om beweging en evenwicht te creëren. Waar bij Der Lauf der Dinge de nadruk ligt op de gefilmde actie, is Distance bij uitstek een in situ gecreëerde installatie. In dat opzicht is Jeppe Hein goed in zijn opzet geslaagd. In tegenstelling tot de open en spatieuze ruimtes waar de vaste collectie staat en waar de meeste tijdelijke exposities plaatsvinden, zijn de verdiepingen die Hein betrok schools en een beetje benepen.
De strenge, klasachtige zaaltjes vallen nogal tegen als tentoonstellingsoord. De zaaltjes zijn net iets te nadrukkelijk afgesneden van de rest en ze lijken daarom met name te worden gereserveerd voor de overschotjes. Maar sinds Heins ballenspoorlijn er doorheen meandert, hebben de ruimtes plots hun bestemming gevonden met als pluspunt dat ook het trappenhuis (waarin de ballen omhoog worden getild en later weer naar beneden vallen) bij de installatie is betrokken en de muren zijn gaan functioneren als ritmische doorgeefluiken. De meeste andere tentoonstellingen waren tot nu toe niet in staat de locatie zo te laten opleven. Met een installatie die refereert aan modelbouwtreintjes in minilandschappen en aan speelgoedracebanen met lussen en haarspeldbochten geeft Jeppe Hein een speelse touch aan de invulling van de ruimtes. Niettemin blijft Distance sierlijk en eenvoudig, zelfs een beetje Spartaans in de manier waarop het ijzeren traject is vormgegeven: functioneel, solide en met nadruk op de precisie. Je ziet goed hoe hard er aan het werk is gesleuteld voordat de eerste bezoeker binnen mocht.
Het werk van Jeppe Hein is in het algemeen gebaseerd op twee peilers: constructie en interactie. Met zijn sculpturen en installaties maakt hij ruimtelijke indelingen zoals kunstenaars van de minimal art dat hem voordeden, maar hij nodigt het publiek altijd uit om zijn kunst te activeren. Zo tekende hij een muur (Wall Project #1 en 2) die naar voren schoof zodra iemand op een bank ging zitten. Door de verplaatsing van de muur ontstond een kleine ruimte die de toeschouwer afsloot van het kunstgedruis. Moving Bench #1 was op een vergelijkbaar principe gebaseerd. Dit keer stond de bank naast een deuropening tussen twee expositieruimtes. Wanneer iemand erop plaats nam, schoof een blok van onder de bank voor de doorgang. Op de groepstentoonstelling What did you expect? (naar het devies van Robert Barry: ‘Don’t expect anything’) bij galerie Jan Mot in Brussel was onder meer een lichtsculptuur van Hein te zien. Een met neonbuizen uitgewerkte kubus gaf licht, reagerend op de bewegingen van voorbijgangers. Maar dit effect was met opzet vertraagd: het licht ging pas na een aantal seconden aan, zodat het resultaat uiteindelijk afweek van wat je verwachtte. En toch, publieksparticipatie, interactie, sociale dimensies, eigenlijk waren dit niet de factoren die Distance tot een geslaagd kunstwerk maakten, maar de razende vaart, de ambitie om de gegeven ruimte te doorbreken en het engelengeduld waarmee de installatie functioneel werd gemaakt. De kracht lag in de combinatie van energie en nauwkeurigheid, een kenmerk dat je ook aantreft in sommige (maar zeker niet alle) werken van de Zwitser Jean Tinguely.
Soms krijg je de indruk dat Hein in eerder werk twijfelde tussen het spel- of verrassingselement en het opvolgen van minimalistische voorschriften. Met Distance is die twijfel echter weggewerkt. Het lijkt erop dat de Deen zijn gading vindt bij de kinetische kunst, en dat hij zijn ruimtelijke principes kan vermengen met zijn wil om het kunstwerk in beweging te brengen. Hoewel. In het Sprengel Museum in Hannover is tot eind september een Building Block System te zien. Daarvoor dokterde Hein sculpturen uit die door museumbezoekers kunnen worden gemanipuleerd en gerangschikt tot nieuwe gehelen. Dit doe-het-zelf-werk voor minimalisten sluit aan bij het oudere Modul 1, een zeshoekig boekenrek dat in kleinere, maar nog altijd functionele stukjes kan worden verdeeld. Niet mis, maar voor een bredere en overtuigende ervaring moet je toch bij de sierlijke vaart van de ballenspoorlijn Distance zijn.
Jeppe Hein, Distance
Ludwig Forum für Internationale Kunst in Aken
24 april tot en met 25 juli 2004
Els Fiers
