metropolis m

Sommige musea lijken voor eeuwig in verbouwing, de eigen biënnale is alweer van de agenda afgevoerd, net als enkele spraakmakende kunstenaarsinitiatieven. Het valt niet mee te overleven in de kunstwereld van de miljoenenstad Lima.

Boven Lima cirkelen onophoudelijk gieren als wachters bij de restanten van de Spaanse overheersing, de dictatuur, het Lichtend Pad, Alberto Fujimori en de economische herstelrecepten van het Internationaal Monetair Fonds. Tegen deze achtergrond vindt een evenwichtsoefening plaats die de sociaaleconomische dagelijkse werkelijkheid van het postkoloniale Peru kenmerkt.

Lima is geen begrip binnen de hedendaagse kunst. Legendarische pioniers van het modernisme of grote verzamelaars, zoals er op het Latijnse continent enkelen zijn uitgegroeid tot quasi-instellingen, ontbreken. Toeristen zijn vooral op zoek naar sporen van de Andes-beschavingen of scouten naar postkoloniale fenomenen als de cumbia [Colombiaanse muziekstijl en volksdans -red.]. In vergelijking met de grote buurlanden ontbreekt het sterke nationalistische chauvinisme en overheerst een pragmatische aanpak bij de meer kleinschalige opbouw van de economische en culturele infrastructuur.

Dat instellingen van hedendaagse kunst en het prestige van kunstenaars onderdeel van het economische herstelproces uitmaken, is ook de projectontwikkelaars van Lima niet ontgaan. Deze artistieke, stedelijke symbiose komt tot uiting in de nieuwbouwprojecten van een nationale en een private collectie. Daarbij is met name de uitbreiding en herinrichting van het ‘nationale’ Museo de Arte de Lima belangrijk, omdat die van groot symbolisch belang wordt geacht voor de heropleving en herontwikkeling van het oude historische centrum van Lima. De privéverzamelaar George Gruenberg bouwt ondertussen aan zijn museum van hedendaagse kunst, waarvan het skelet inmiddels zichtbaar is. Met deze twee initiatieven wil men het gebrek aan een institutioneel referentiekader voor de huidige artistieke ontwikkelingen en de traditie ondervangen.

Meer over MALI

In het Museo de Arte de Lima, dat mogelijk in een permanente uitbreidingsimpasse verkeert, vind je naast de prekoloniale, koloniale en nationale kunst ook de ambitie werk van jongere kunstenaars te verzamelen en tonen. Het Museum van Hedendaagse Kunst is de private evenknie met een even eclectische ambitie, maar met meer financiële slagkracht. Naast de collectie wil het ook als platform voor de recentere kunstgeschiedenis functioneren en informatie over zowel Peruaanse kunst als haar verknoping met internationale ontwikkelingen laten zien.

Het is opvallend hoezeer er gerekend wordt op grote bijdrages van internationale ‘corporate’ sponsors en het privémecenaat. Er is nauwelijks overheidssteun. Veel draait op privaat geld of stichtingen. De overheid heeft zich uit de publieke sectoren teruggetrokken en laat alles door privéfirma’s organiseren.

Emigrerende kunstenaars

In Peru gaat het er minder navelstaarderig aan toe dan in de grote buurlanden waar psychoanalyse en plastische chirurgie het alternatief vormen voor identiteit en zelfbeeld. Het onderscheid met de goed gestructureerde instellingen in Brazilië en Argentinië is groot. De ongelijke verhouding tussen de mogelijkheden in Lima zelf en ervaringen opgedaan tijdens studie in het buitenland wordt met grote luciditeit geanalyseerd. De band met het buitenland is daarom vanzelfsprekend, omdat je na je opleiding wel weg moet om als kunstenaar te overleven. Het einde van de maoïstische guerrilla-organisatie Lichtend Pad en de Fujimori-regeringsterreur hebben wel een herwonnen zelfbewustzijn voortgebracht, en er heerst een soort pioniersstemming die zich vertaalt in enthousiasme en veel nieuwe initiatieven. Toch overheerst ook scepticisme tegenover de ambigue houding van de overheden (en zijn internationale partners) in de aanpak van de immense sociale en economische kloof.

Gespreksonderwerpen met mensen uit de kunstwereld gaan over het ontbreken van structuur, visie en ondersteuning. Daarnaast valt de totale afwezigheid van ‘indios’ op. De culturele groeperingen tellen niet mee in het actuele Peru, of mogen enkel de leverancier spelen voor de alomtegenwoordige ‘authentieke’, etnisch ambachtelijke, toeristische productie.

Lima is een metropool, netjes gescheiden in favella’s, een vervallen oude historische kern en mooie ‘tuinsteden’. De meeste (private) organisaties, galeries en universiteiten vind je in de ‘tuinstadswijken’ langs de oceaan. Er is ook een ‘bohèmewijk’: Barranco. In de ‘oude’ stad vind je de (overheids)-instellingen. Daar zijn ook, verstopt boven een parkeergarage, twee kunstenaarsinitiatieven: [e]star en ATA Escuelab en het interdisciplinaire podiumgezelschap LOT, met als coördinator Jeroen van der Zalm.

Grote galeries aan de kust

Langs de kust in de wijken Miraflores en San Isidro zijn de meeste commerciële galeries en instituten gevestigd. In deze ‘Californisch aandoende greenbelt’ is er goede lucht, terwijl de oude stad geplaagd wordt door smog. Tussen de residentiële paviljoens vind je er het recente monument voor de slachtoffers van de terreur van Lichtend Pad (Sendero Luminoso). Het monument getiteld The eye that cries is een mandala met de namen van alle slachtoffers erop gegraveerd. Het boeddhistisch piëtisme en de herinnering aan de terreur komen in dit monument nergens echt samen, wat illustreert hoezeer esthetiek tekort kan schieten. Tegelijkertijd toont het ook de gespletenheid die in Peru bestaat ten opzichte van de dictatuur en de gewapende revoltes.

In een bungalow vind je de experimentele galerie Vertice. Als ik er ben, wordt er hard gewerkt aan een tentoonstelling met een generatie ‘opkomende’ Peruaanse kunstenaars. De tentoonstelling Imagines de la migration illustreerde echter vooral de problemen waaronder hier wordt gewerkt: het enige verband tussen de kunstenaars is het feit dat ze allemaal geëmigreerd zijn.

Centra voor nieuwe media

Een tikkeltje hightech is het Centro Fundacion Telefonica, een cultureel filiaal van het telefoniebedrijf dat je in alle Spaanstalige landen vindt. Het Centro richt zich op het in één klap overbruggen van economische, culturele, sociale en geografische achterstanden. En welk ander middel dan de digitale datacommunicatietechnologie is er geschikter om een natie in één klap van folklore tot cutting edge te katapulteren? Het vooruitgangsoptimisme dat deze rijke stichting typeert is misschien niet gespeend van de nodige belangen, maar het instituut heeft ook een interessante verzameling media- en videokunst van Peru en omringende landen.

Het nabije Centro de la Imagen, van oorsprong gewijd aan fotografie, beschikt over tentoonstellingsruimtes die voor zowel analoge als digitale presentaties, geschikt zijn, variërend van een white cube voor vintage-foto’s tot een black box voor projecties. Wij zagen een tentoonstelling die zowel qua concept, keuze van kunstenaars als in de begeleidende teksten van een scherp inzicht getuigde. Het is echter een privé-initiatief zonder collectie dat voor zijn middelen aangewezen is op opleidingen en cursussen. Samen met het Alta Tecnología Andina (ATA) ,waar Mauricio Delfin jaarlijks een video- en nieuwe mediafestival samenstelt, overbruggen deze vrij goed uitgebouwde en geïnformeerde instellingen de kloof tussen traditie en nieuwe media in Lima.

Het kloppende hart van Lima

Het contrast met het kunstenaarsinitiatief Espacio La Culpable, dat in Barranque, de naburige ‘artiestenwijk’ van een privéwoning haar werkruimte heeft gemaakt, is treffend. La Culpable is tot een begrip uitgegroeid dankzij de acties, informatieavonden en happenings die Philippe Gruenberg, Rodrigo Quijano en Gustavo Buntinx met een variërende groep vrienden ontwikkelden. Zij spelen in op lokale situaties en gebreken met sociale interventies zoals het samenstellen van muziekprogramma’s voor party’s, flyeren of het verspreiden van posters.

In Barranco vind je ook nu nog het kloppende hart van de kunstscene met ietsje verderop de meest interessante experimentele galerie 80 metros cuadrados (80m2), die een eclectische lijst kunstenaars representeert, onder wie JJ Salazar. Met de ideale gids voor Lima of Peru, Jorge Villacorta, vind je er om de hoek ook de populaire bar en ‘hangout’ Juanito op Avenida Grau. Naast bezieler van de kunstscene, is Villacorta ook directeur bij ATA. Met zijn inzichten en erudiete kennis van alle periodes van de Peruaanse cultuur, kunst en politiek maakt hij het complexe plaatje ‘Lima’ helder.

Dirk Snauwaert is curator en directeur van WIELS in Brussel

Met dank aan Jorge Villacorta, Natalia Majluf, BAM, de Mondriaan Stichting en het Prins Claus Fonds.