metropolis m

In de nasleep van de Tweede Wereldoorlog vluchtte Kati Horna (Hongarije, 1912) in 1939 met haar partner José Horna van het door oorlog uiteengereten Europa naar Mexico. Remedios Varo (Spanje, 1908) volgde in 1941 met Benjamin Péret en in 1943 kwam ook Leonora Carrington (Engeland, 1917) met Renato Leduc aan in Mexicaanse hoofdstad. De drie vrouwen hadden elkaar vóór de oorlog al eens ontmoet in Parijs, maar hun vriendschap bloeide pas op toen ze elkaar opnieuw troffen in de wijk Colonia Roma in Mexico-Stad. Als buren en surrealisten trokken ze bijna als vanzelfsprekend naar elkaar toe en brachten ze de volgende decennia gezamenlijk door rondom elkaars keukentafels, discussierend over het leven en het universum. Het moederschap, voor sommige vrouwelijke surrealisten ooit een ondraaglijk vooruitzicht, werkte eenmaal in Mexico-Stad als een verbindende factor tussen de vrouwen. Ze voedden gezamenlijk elkaars kinderen op, steunden elkaar in hun gedeelde ervaring van het leven in ballingschap en werkten samen als kunstenaars.

Het Mexicaanse werk van de drie kunstenaars is onlosmakelijk met elkaar verbonden. Varo en Carrington deelden regelmatig vergelijkbare occulte onderwerpen en motieven; Horna fotografeerde Carrington, Varo en hun partners. Maar ze werkten ook gezamenlijk, waardoor de grenzen van hun individuele praktijken vervaagden. Horna fotografeerde Varo in 1957 met een masker van vele gezichten gemaakt door Carrington. In Carringtons schilderijen wordt regelmatig een groep van drie heksachtige figuren afgebeeld in de keuken, kokend zoals in The House Opposite (1945) of konkelend aan een ronde tafel in Three Women and Crows at the Table (1951). De drie kunstenaars maakten zelden een scheiding tussen hun praktijk en hun privéleven: hun vriendschap was een werkrelatie, ook in artistieke zin.

Binnen de constellatie van drie is de vriendschap tussen Carrington en Varo het best gedocumenteerd. Carrington schrijft dat de aanwezigheid van Varo in Mexico haar hele leven veranderde; het gevoel was wederzijds. Ze vonden elkaar in alchemie en occultisme, en verkenden gezamenlijk de grenzen van de mystiek tot aan de vroegtijdige dood van Varo in 1963. Hun slagveld lag in de keuken, de kinderkamer, de moestuin: plaatsen van vrouwelijke opsluiting en onderdrukking, waar de vrouwelijke zelf een stille dood stierf in de Europese heteronormatieve maatschappij. Zowel in de schilderkunst als in de praktijk veranderden deze ruimtes in plekken van macht en bevrijding. In de schilderijen van Varo en Carrington kreeg het huiselijke een mystieke lading, een ongemakkelijk evenwicht tussen het alledaagse en het griezelige. De twee vrouwen zaten urenlang aan de keukentafel en bespraken Jung, het Tantrisme en de occulte leer van Russische mystici als Gurdjieff. Ze legden de Tarot en deden voorspellingen uit de I Tjing. Ze schreven kwajongensbrieven naar willekeurige mensen in het telefoonboek.

Varo en Carrington winkelden regelmatig op de Mercado de Sonora in Mexico-Stad, de traditionele markt voor genezers die kruiden en drankjes verkochten, en kwamen thuis met geheimzinnige ingrediënten. Varo noteerde hun toverdrankjes in notitieboekjes: recepten om erotische dromen mee op te wekken of om ’te dromen dat je de koning van Engeland bent’. In een brief aan de Engelse heks Gerald Gardner schreef Varo: ‘Zoals je weet, gebeurt er in Mexico veel op het gebied van hekserij, maar deze praktijken zijn bijna altijd beperkt tot medische toepassingen of het maken van liefdesdrankjes. Wij hebben ons toegelegd op het zoeken naar feiten en gegevens die nog bewaard zijn gebleven in geïsoleerde gebieden waar echte hekserij nog praktisch wordt toegepast.’ De meest praktische toepassing van hekserij in het leven van Carrington en Varo was kunst: Carrington bereidde ei-temperaverf; Varo gebruikte wiskundige verhoudingen en occulte getallen in haar composities.

De magische band tussen de vrouwen kwam ook terug in geschreven werk. De twee hoofdpersonen van Carrington’s roman The Hearing Trumpet (1950) zijn Marian Leatherby en Carmella Velasquez: de alter ego’s van Carrington en Varo als ondeugende oude dametjes. Met het verhaal lijkt Carrington te suggereren dat verlossing in de vorm van vriendschap op elk moment van het leven kan verschijnen. Varo bracht op haar beurt een allegorische hommage aan The Hearing Trumpet met haar geschilderde drieluik Embroidering the Earth’s Mantle uit 1960-1962.

Na Varo’s onverwachte dood in 1963 groeiden Carrington en Horna dichter naar elkaar toe; Carrington schrijft over hele nachten wandelend door Colonia Roma, samen diep verzonken in discussies die te goed waren om af te breken. Ze zagen elkaar elke dag gedurende de jaren zestig, voerden ellenlange discussies en werkten samen aan fotografische series. Voor het avant-garde tijdschrift S.nob maakte Horna vanaf 1962 de surrealistische fotografische serie getiteld Ode to Necrophilia (Fetiche I), waarin Leonora Carrington in verschillende staten van ontkleding rouwt om een ontlichaamd masker op een wit bekleed bed.

Dit vriendschapsverhaal had een stuk keuriger kunnen verlopen als Varo, Horna en Carrington zich bij aankomst in Mexico op veiligheid en huiselijkheid hadden gericht. Maar als de drie vrouwen de keukentafel omarmden, dan was dat eerder als symbool van macht, als ronde tafel van koning Arthur met Merlijns ketel pruttelend in de haard. Carrington, Horna en Varo vonden veiligheid in hun vriendschap, van waaruit ze konden experimenteren met het mystieke en de grenzen van de surrealistische kunst gezamenlijk konden verleggen