metropolis m

‘Waarschijnlijk is het niet mogelijk psalmen te begrijpen wanneer men de krant niet begrijpt en omgekeerd’, zei Sister Corita. ‘Misschien is dat de reden waarom het zo goed klinkt als je na iedere regel van een psalm een zin uit de krant invoegt en die hardop voorleest.’ Deze uitspraak was niet afkomstig van een op bekering beluste non. Sister Corita was een kunstenaar die vanuit het klooster avant-gardistische kunst maakte en tegelijkertijd met collega’s als Andy Warhol de massamedia een plek in de kunst gaf. Museum Ludwig in Keulen heeft ter gelegenheid van de Kirchentag een kleine tentoonstelling aan de strijdbare non gewijd, die zowel de persoon als het werk in gelijke mate aandacht geeft. Dat was niet gemakkelijk want beroemd geworden als kunstenaar in habijt en legendarisch als katholieke actievoerster, was Sister Corita een waar cultfiguur in de VS.

Een betere plaats dan het Keulse museum is voor de tentoonstelling over haar werk nauwelijks denkbaar. De tentoonstelling eindigt in de hoge hal, waar ook de prachtige pop-artverzameling hangt, zodat de werken van Sister Corita vlakbij Andy Warhols zeefdrukken hangen. Met een paar bonte spikkels gaf Sister Corita in 1962 de contouren aan van haar materiaal en medium. Ze maakte met twaalf stippen in rood, blauw, geel en zwart een zeefdruk op papier. Daarmee verwees ze naar de druktechniek zoals die werd gebruikt op het cellofaan van iedere verpakking ‘Wonderbread’ , een van de eerste fabrieksmatig verpakte broden. Het merk bakt de begrippen ‘brood’ en ‘wonder’ aaneen, alsof het van hetzelfde deeg is gemaakt waaruit de bijbel haar legenden kneedt.

Sister Corita werd in 1918 als Frances Elizabeth Kent in Hollywood geboren als dochter van uit Ierland afkomstige katholieken en trad al als achttienjarige tot de kloosterorde toe. Ze studeerde kunst en kunstgeschiedenis aan de universiteit maar hield evenveel van het dagelijks leven: de stad, het visuele lawaai, de bonte uithangborden, reclamevlaggetjes, massadrukwerk, reclameborden, etalages en verpakkingsafval. Zo democratisch moest ook haar kunstzinnige boodschap worden: goedkoop, snel en met een oneindig groot bereik. Het paste goed in het concept van haar kloosterorde, de Immaculate Heart of Mary, die midden in het leven wilde staan. Haar medezusters zagen in dat het spiritueel geïnspireerde werk niet winstgevend zou worden via de galerie of de musea, maar wel door verkoop aan de boekenstand voor de kerkingang of op festivals, waar de spandoeken stralend boven de kerkdiensten of bijeenkomsten wapperden.

Sister Corita veranderde de traditionele Mary’s Day van haar orde in een over het hele land bekende, religieuze happening. Curator Julie Ault schrijft daarover in de catalogus het volgende: ‘Nonnen in zwarte habijt paradeerden rond met bloemenkransen om, dichters droegen voor op podia en beschilderde studenten dansten in het gras, Mary’s Day werd het prototype voor de hippiegemeenschap in 1967 in San Francisco.’ Met een zelfverzekerde pas liep de non uit Amerika ver vooruit op de door Paus Johannes XXIII geëiste vernieuwing van de kerk.

Ook haar leermethoden waren onorthodox: haar lessen waren gericht op nauwkeurige observatie van vormen en kleuren. Wie naar een film keek, mocht geen detail over het hoofd zien. Om dat te oefenen gaf ze haar studenten ooit de opdracht tweehonderd vragen met betrekking tot een film over een tentoonstelling te formuleren. Inhoudelijke overwegingen moesten een gevolg zijn van een geconcentreerde omgang met het materiaal.

Tot op de dag van vandaag is het een lievelingsmotief om de non in haar zeefdrukwerkplaats te laten zien, waar bonte affiches en experimenten van vreemde, donker geklede, zeer geconcentreerde vogelachtige wezens worden gemaakt. Bevriend met Charles Eames en Buckminster Fuller werd zij het gezicht van een activistisch en intellectueel katholicisme. Aan het einde van de jaren vijftig maakte ze een poster waarop ze met zeer Amerikaanse, kleurrijke drukletters een Bijbelcitaat als ‘who deft the red sea asunder – for his mercy is everlasting’ drukte.

Aan het begin van de jaren zestig namen haar boodschappen het echter steeds zelfbewuster op tegen alles wat de reclame-industrie aan slogans produceerde en zelfs de duidelijkste en platste slogan wist ze daarbij nog een draai te geven. ‘The Big G stands for Goodn’ was bijvoorbeeld zo’n slogan die iedereen in 1964 zelf kon afmaken. In de zeefdruk for eleonor verschijnt de grote G echter als verstrengelde, blauwe krul, waar de hedendaagse reclameboodschap in kale zwarte letters tegenaan botst. De grote G, zo veel is duidelijk, verwijst volgens de christelijke typografie naar een hoger iemand.

Toen Sister Corita echter in hetzelfde jaar aan de slagzin ‘the juiciest tomato of all’ , in witte en oranjekleurige letters de zin toevoegt dat ‘Moeder Maria de sappigste tomaat van allemaal is’, voelt het aartsbisdom zich geprovoceerd. Naast deze ‘heiligschennis’ viel ook haar protest tegen de Vietnamoorlog slecht. In een experimentele typografie van zacht oplichtende, deels met neontinten gemaakte zeefdrukken, liet ze krantenfoto’s zien met daarop bijvoorbeeld paters afgebeeld, die papieren met napalm verbranden. In vlammend oranje bracht Sister Corita op die manier het onverwachte protest van de katholieke kerk tegen de Vietnamoorlog tot uitdrukking.

Opgebrand, uitgeput en door slapeloosheid geplaagd, verliet Sister Corita de orde in 1968 en verhuisde naar Boston, waar ze voor diverse firma’s als vormgever werkte. Het is frappant om te zien hoe haar werk daarna aan radicaliteit, lef en ondernemingslust inboet. Terugblikkend zou men kunnen stellen dat Sister Corita vooral in het contact met haar werkplaats, haar studenten en haar superieuren werkelijk in vorm was. Waar eerst de felheid domineerde, regeren nu bevallige kleuren en zelfs de krachtige typografie verdwijnt langzaam. Een postzegel, in 1985 voor de Amerikaanse posterijen ontworpen, laat zo’n ontwerp uit de latere periode zien: een paar regenboogkleurige lijnen met het woord ‘Love’ erboven. Haar beroemde handschrift toont zich hier lichter, zachter en minder uitgesproken. Gelukkig kent bijna iedere katholiek in de VS haar pregnante typografie uit vroeger tijden, als de signatuur van een radicale, contemporaine gelovigheid.