metropolis m

Voor de gemiddelde Europeaan zijn grenzen een fictief begrip. Iets dat hij op een zondagmiddag opzoekt in een atlas. Grensovergangen zijn binnen ‘de speeltuin’ van de Europese gemeenschap verworden tot anonieme curiosa uit vervlogen tijden waar je met 120 kilometer per uur langs raast. Elders in de wereld vervullen grenzen nog wel hun grimmige rol van ‘wij’ en ‘zij’. Een van de meest gesloten grenzen ter wereld is ongetwijfeld de grens tussen Noord- en Zuid- Korea. Het meest curieuze onderdeel van de zwaar bewaakte grens was de tot voor kort aanwezige muur van geluid: aan beide zijden van de grens opgestelde luidsprekers bestookten elkaar 24 uur per dag over en weer met propagandaboodschappen. Om de superioriteit van het eigen systeem te onderstrepen werd geen enkel middel onbenut gelaten. Zo werden tijdens het WK voetbal in 2002 de Zuid-Koreaanse luidsprekers op volle sterkte gezet om de aanvankelijke triomftocht van het Zuid-Koreaanse elftal flink in te peperen aan de andere zijde. Als tegenoffensief programmeerden de Noord-Koreanen regelmatig hun versie van de Top 40. Voor ons is het niet meer dan een anekdote. En de vraag is in hoeverre het mogelijk is een dergelijke thematiek voor mensen die er weinig mee te maken hebben ervaarbaar te maken.

In de performance Links gaat de Mexicaanse kunstenaar Rebeca Sanchez Aguilar deze uitdaging op intrigerende wijze aan. Links, haar afstudeerproject op DasArts, is een performance over grensverhalen die zich afspelen op drie plekken: Mexico, Israël en Korea. Landen die elk een problematische grensovergang hebben. Israël heeft in een drastische poging om de decennialange spiraal van geweld en zelfmoordaanslagen te doorbreken een omstreden afscheidingsmuur langs de grens van Palestijnse gebieden neergezet – de Israëliërs spreken zelf liever over een ‘veiligheidshek’. De Verenigde Staten hebben een ijzeren scherm opgericht, om de instroom van arme Mexicanen te verhinderen.

Bovenstaande feiten en achtergronden komen niet letterlijk aan bod in Links. De drie performers Marissa Cisneros, Anatt Stainberg en Seon-ja Seo – die in het overkoepelende concept van Rebeca Sanchez Aquilar elk de grensverhalen van hun eigen land vertolken – nemen het publiek mee op een reis, die gaat over de persoonlijke beleving van grenzen, in meer abstracte zin. Zo ‘vertelt’ performer Seon-ja Seo grotendeels met haar lichaam. Met heftige bewegingen onderzoekt en tast ze, bijna in trance, de grenzen van de fysieke ruimte af. ‘Kijk me niet zo aan’, spuwt ze in herhaling het publiek toe, ‘ik hou van afstand’. Het omzetten van fysieke begrenzingen in een mentale vrijheid is een terugkerend element in de voorstelling, bijvoorbeeld in een poëtische scène die sterk aan het werk van Stanley Brouwn doet denken. In dit fragment vertaalt een van de performers de afmetingen van haar cel in een driedimensionaal netwerk van persoonlijke levenslijnen die worden uitgezet aan de hand van het maatsysteem van haar eigen voetstappen.

Naast het lichaam spelen ook geluid, licht, videoprojecties en de fysieke ruimte een bepalende rol in de performance. Er wordt effectief gebruik gemaakt van mobiele projectieschermen die het de performers mogelijk maakt een interactie met het publiek aan te gaan. Zo wordt bij aanvang het binnentredende publiek in eerste instantie omringd door drie schermen waarop een lichtprojectie van een wereldkaart is te zien. Net als iedereen een plek heeft ingenomen – vanzelfsprekend op gepaste afstand van elkaar – rijden de performers de schermen steeds dichter naar elkaar toe zodat het publiek, al struikelend over elkaar, uiteindelijk lichaam aan lichaam staat. In deze claustrofobische constructie wordt men in de ruimte voortbewogen alvorens met een ontheemd gevoel te worden ‘losgelaten’. Het met de schermen opjagen van het publiek als terugkerend element in de performance dient deels een narratief doel. Om de kijker enigszins houvast te geven in het sterk gefragmenteerde verhaal, dat zich wisselend in Mexico dan wel Israël of Korea ophoudt, worden de blik via schermen simpelweg keer op keer anders gericht.

Maar het opjagen zorgt er vooral voor dat de kijker – in slow motion – in de positie van vluchteling wordt gemanoeuvreerd. Men wordt van individu tot opgejaagd wild dat voortdurend zijn persoonlijke grenzen moet herdefiniëren. De performers lopen rakelings langs mensen, dwars door het publiek heen of zetten groepjes mensen met de schermen klem tegen een muur. De kijker wordt ertoe gedwongen voortdurend te bewegen en overtreedt daarbij geregeld de persoonlijke grenzen van anderen. Hij stoot tegen mensen aan, staat op hun tenen, staat in hun uitzicht, bruuskeert kortom hun persoonlijke ruimte. In deze paradoxale bewustwording ligt uiteindelijk de kracht van Links. Van een abstracte realiteit – geopolitieke grenzen – als ontoegankelijk uitgangspunt slaagt Rebeca Sanchez Aguilar erin een brug te slaan naar een subjectieve realiteit: het persoonlijke grensverhaal van de kijker zélf.

Links – stories from the borderRebeca Sanchez Aguilar (concept, video en regie), Marissa Cisneros, Seon-ja Seo, Anatt Stainberg (verhalen en uitvoering)

Hotel Mariakapel, Hoorn,

17 en 18 december 2004

OT301, Amsterdam,

20 en 21 januari 2005