metropolis m

In de loop van de afgelopen zes jaar is een vreemde, bijna mystieke technologie verschenen genaamd blockchain. Opgekomen als bitcoin, een gedecentraliseerd digitaal betaalmiddel, wordt blockchain omschreven als een white paper (een document dat een probleem definieert en ook de oplossing aandraagt) dat door de pseudoanoniem en nu verdwenen  MIA (Missing In Action) Satoshi Nakamoto losgelaten is in de (technologie)wereld als code, om mee verder te programmeren.

Toen deze vreemde, op bit gebaseerd munteenheid begon te circuleren, groeide zijn waarde bijna exponentieel, en daarmee ook de nieuwsgierigheid naar de onderliggende technologie die mogelijk maakt wat leek op een nieuw financieel paradigma. Het gebruik van deze technologie is voor het grootste deel ongrijpbaar en verscholen gebleven, maar nu ze onlangs wel is aanvaard door financiële toezichthouders en beleggers, kan haar upgrade, de Ethereum, bitcoin 2.0, of ‘wereldcomputer’ rekenen op meer waardering. Dat op blockchain gebaseerde wereldwijd gespreide platform dient voor ingewikkelde berekeningen op planetaire schaal, het opstellen van slimme contracten en de ontwikkeling van gedecentraliseerde autonome organisaties. Zijn oprichting heeft belangrijke gevolgen voor de oude belofte van bitcoin om bij transacties de  tussenkomst van natiestaten en monetaire markten te omzeilen.

Ondanks het feit dat blockchain minder dan een jaar oud is, kent het platform de inzet van meerdere gedecentraliseerde autonome organisaties (ofwel DAO’s) en decentrale applicaties. Het doet een eindeloze stroom van zeer gecompliceerde vragen over regelgeving rijzen: wat gebeurt er als juridische paragrafen en mission statements in code veranderen? Hoe zit het met eigendomskwesties, jurisdictie en wettelijke aansprakelijkheid? Belastingen? Subsidies? En wat zijn de verborgen mogelijkheden voor de grootschalige toepassing van dit soort organisaties die nergens zijn geregistreerd?

Deze korte tekst kan geen inleiding zijn of technisch inzicht geven in hoe blockchain in het kader van de ‘wereldcomputer’ werkt, want daar zou een eigen tekst voor nodig zijn en anderen hebben het al beknopt uitgelegd.1 In plaats daarvan is dit een verzameling losse notities uit een reeks van lopende gesprekken over hoe blockchain betrekking kan hebben op kunst en wat mogelijk zou zijn, met de pragmatiek en ethiek van de gevolgen daarvan in gedachten. Zoals wereld veranderende zaken zoals gedecentraliseerde prognostiek, durfkapitaalfondsen zonder leider, identiteitssystemen, kadasters, onveranderlijke bestanddeeldiensten, soevereine immateriële natiestaten, enzovoorts. Speculatie en hype zijn schering en inslag, en er komt elke dag alleen maar meer bij.

With a Nudge and a Shift
Beleggingsfondsen, door kunstenaars geleide initiatieven, coöperaties, al dit soort organisatiestructuren voor processen van wederzijdse hulp bestaan al langer voor kunstenaars. Ze komen herhaaldelijk terug door de geschiedenis heen, van de recente inspanningen als de Artist Pension Trust om het risico te diversifiëren tot het ambachtsgilde in de middeleeuwen. Vreemd is daarom het relatieve gebrek aan ontwikkeling van nieuwe of alternatieve structuren ter ondersteuning van kunstenaars, om zich te organiseren en collectief op te treden.

Slimme contracten van de op blockchain gebaseerde technologie zijn gericht op gebruiksvriendelijkheid. Ze bieden toegang tot template-contracten en een werkbaar organisatorisch bestuur. Je een weg klikken door een eenvoudige mobiele applicatie die je ogenblikkelijk een functionele organisatie geeft met stemrecht, een aandeelhoudersstructuur en de mogelijkheid om betalingen internationaal te behandelen gaat duidelijk dingen, heel veel dingen veranderen. Daarmee vergeleken kan het schrijven van ‘statuten’ en het toetreden tot een wettelijk erkende organisatie moeilijk, intimiderend en omslachtig zijn.

Belasting en criminaliteit
Kunstwerken worden vaak gebruikt als een middel om geld wit te wassen, belastingen af te schrijven of te vermijden. Cryptogeld kan enorm moeilijk op te sporen zijn, met name in het geval van uitwisseling van fysieke objecten buiten de boeken om, die op zijn geborgen in Zwitserse belastingvrije freeports (zie ook het artikel van Helen Kaplinsky in dit nummer).

Iedereen haat de kunstmarkt. Moeten gildes terugkomen?
Iedereen is zich ervan bewust dat het commerciële galeriesysteem in zijn huidige vorm worstelt met zijn traditionele rol. Simpel gezegd: er wordt onvoldoende kunst verkocht om alle mensen die ermee bezig zijn te ondersteunen, of het nou kunstenaars of galeriehouders zijn. Daarbij komt dat steeds jongere kunstenaars zich bewust zijn van het feit dat de promotie- en platformniches die kleine galeries vroeger aanboden worden vervangen door hun eigen gebruik van sociale media en de mogelijkheid om te communiceren, verbinden en wereldwijd te worden gezien.

De tijd is rijp voor een onderzoek naar en herbezinning van de ondersteunende structuren die nodig zijn voor kunstenaars vandaag de dag. Hoewel het vanzelfsprekend is dat de blockchain geen soort van magische wonderzalf is die dit zomaar zal verbeteren, is het wel duidelijk dat de experimenten in organisatieontwerp effectief kunnen zijn bij het in gang zetten van een aanzienlijke verschuiving in de manier waarop de kunstwereld zaken doet.

Gedeeld eigendom van kunstwerken
Basaal, duidelijk en eenvoudig. Er kunnen verschillende redenen zijn om het eigendom van een kunstwerk te delen; gezamenlijk geproduceerd, betaald door een weldoener of een werk dat duidelijk schatplichtig is aan de ideeën van een ander. Je kunt natuurlijk een papieren contract opstellen, en dat door alle partijen laten ondertekenden, dat ook getoond kan worden mocht er een geschil ontstaan. Maar dit is lastig, juridisch ingewikkeld en kan aanvoelen als een extreme maatregel voor iets dat, op het moment dat het geproduceerd wordt, niet echt bezig is met zijn eigen handelswaarde. Maar wat als men gedeelde eigendomsrechten zou kunnen vaststellen in een certificaat dat met een eenvoudige applicatie op de telefoon kan worden opgesteld? Het zou de verdeling van de inkomsten uit verkoop van een werk aanzienlijk kunnen wijzigen, ook op langere termijn, mocht het ooit op een veiling veel opbrengen.

Bemiddeling
‘De tussenkomst van kapitaal signaleert altijd bij kunst een hogere graad van bemiddeling. Zeggen dat de kunst is gecommodificeerd is zeggen dat een bemiddeling of tussenkomst heeft plaatsgevonden, en dat deze tussenkomst neerkomt op een splitsing, en dat deze splitsing neerkomt op ‘vervreemding’. […] De tendens van hightech, en de tendens van het late kapitalisme duwen de kunst steeds verder in extreme vormen van bemiddeling. Beide vergroten de kloof tussen de productie en consumptie van kunst, met een bijkomstige toename van de ‘vervreemding’.’ (Hakim Bey)

Taal
De meest opwindende en meest angstaanjagende innovatie van het Ethereumplatform is de realisatie van DAO’s, organisaties die volledig kunnen draaien op code in de top van een netwerk op planetaire schaal en die niemand uit kan schakelen. In de film Terminator wordt dit Skynet genoemd, in de wereld van Ethereum blijft de naam veranderen; Decentralised Automated Corporations; 
Decentralised Autonomous Corporations; 
Decentralised Autonomous Organisations; 
Democratic Autonomous Organisation.

De afkorting voor wat de DAC/DAO is, kan en dient daarom voortdurend te veranderen. Dit is belangrijk om op te merken, aangezien taal de werkelijkheid vormt van hoe mensen reageren, welke mensen het aannemen en welke mensen het verwerpen. Het spel zal bijna volledig worden gespeeld op basis van een reactie op de taal. Kunstenaars weten hier het een en ander van.

P2P kunstcollecties
In 2012 creëerde ik samen met een groep kunstenaars een nieuw soort kunstcollectie, die meer dan verwacht een oppepper bleek voor individueel succes. Met deze recente programmeerbare ontwikkelingen zou het herschreven kunnen worden in code en kunnen worden gekopieerd. Hier is het recept dat we gebruikten:

– Start met een groep van vijf oprichtende leden
– Elke lid moet vijf kunstenaars uitnodigen om zich bij de collectie aan te sluiten. Dit moeten kunstenaars zijn waarmee je affiniteit hebt of waar je respect voor hebt.
– De collectie zou bestaan uit dertig kunstenaars in totaal
– Toegang tot de collectie vereist alleen dat elke kunstenaar een kunstwerk reserveert en een afbeelding uploadt naar een gedeelde Dropbox. Deze werken maken de ‘collectie’
– De collectie heeft geen publiek gezicht. Zijn bestaan is bedoeld om uitsluitend via mond-op-mondreclame te werken.
– De leden van de collectie worden aangemoedigd om kansen die niet van toepassing zijn op henzelf te geven aan anderen in de collectie om alle vormen van sociaal-kapitaal effectief te bundelen.
– Tijdens persmomenten of interviews worden kunstenaars aangemoedigd om de namen van andere leden uit de collectie te noemen
– De groep moet bestaan uit kunstenaars van dezelfde leeftijd, om de mogelijkheid van een nieuwe beweging te benadrukken
– Individuen zijn idealiter verdeeld over verschillende hoofdsteden
– De promotie van andere werken uit de collectie wordt gestimuleerd door een gelijke verdeling van de winst die wordt gegenereerd uit de verkoop van de collectie
– Bij verkoop van werken wordt 10% ingehouden voor het collectiefonds, 35% wordt verdeeld over de dertig kunstenaars, 50% is voor de individuele kunstenaar en 5% gaat naar een goed doel