metropolis m

Al zijn we ons er niet altijd van bewust, alles staat met elkaar in verband. Dit is de boodschap die Mariko Mori met de wereld wil delen. In haar artistieke praktijk maakt zij hiervoor gebruik van de meest recente technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen. Voor haar nieuwste serie, die onlangs te zien was in de tentoonstelling Invisible Dimension in de Sean Kelly Gallery in New York, liet zij zich inspireren door de kwantummechanica en de astrofysica.

Nim Goede

Kun je wat vertellen over de tentoonstelling Invisible Dimension?

Mariko Mori

‘De titel Invisible Dimension verwijst naar het idee dat 96 procent van ons universum bestaat uit donkere materie en donkere energie die voor ons onzichtbaar zijn. Daarbij stelt de supersnaartheorie dat er een tien- of elf-dimensionele ruimte bestaat, waarvan wij slechts in staat zijn vier dimensies waar te nemen. Niet alleen in het fysieke universum, maar ook in onze geest blijven veel dingen onwaarneembaar, zoals een dieper bewustzijn en spiritualiteit. De tentoonstellingsruimte was opgedeeld in drie ruimtes met elk verschillende dimensies. De twee sculpturen in de hoofdruimte, Cycloid V en Ekpyrotic String VI, zijn geïnspireerd door de astrofysische theorie van een oneindig universum van professor Paul Steinhardt van Princeton University, het “ekpyrotisch heelal” genaamd. Zijn idee is dat voorafgaand aan de oerknal twee branen [ruimtelijk uitgestrekte objecten analoog aan de snaren van snaartheorie, maar waar een snaar eendimensioneel is, beslaat een braan een veelvoud aan dimensies, red.] met elkaar in botsing zijn geraakt en dat deze botsing tot de schepping van ons heelal geleid heeft. Het idee is dat dit proces cyclisch is, dat het zichzelf eindeloos hernieuwt. Uiteraard hebben we het hier niet over slechts één universum, maar over een veelvoud aan universa. Ik heb in deze werken de vorm van een Möbiusband gebruikt, een vorm zonder begin of eind. In de kleinere ruimte op de begane grond staan twee werken genaamd Plasma Stone I en II. De namen verwijzen naar de plasmastaat van de oerknal en de werken bevatten als het ware een herinnering hieraan. De twee kleinere werken, getiteld Spirifer I en II, presenteren een metafysischer idee. Zij representeren het kader van onze geest. De term Spirifer is een samenvoeging van de woorden spirit en fire. We kunnen onze geest natuurlijk niet zien, maar wel voelen. Ook erkennen we de aanwezigheid van een geest in anderen. Ik heb geprobeerd dit te visualiseren. Zowel de grote als de kleine sculpturen worden in paren tentoongesteld en symboliseren zo een interactie: twee vormen zijn verbonden om als vorm te bestaan.’

Nim Goede

Hoe bedoel je interactie?

Mariko Mori

‘Elk levend wezen op aarde gaat een interactie aan met anderen en het is in deze interactie dat leven ontstaat. Het is een heel simpel idee, maar het speelt een sleutelrol in het ontsluieren van het mysterie rondom het ontstaan van leven. Ik ben geïnteresseerd in het visualiseren van de interactie tussen twee entiteiten, zowel op het niveau van het heelal als dat van de geest.’

Nim Goede

Astrofysici representeren de objecten die ze bestuderen in complexe wiskundige formules die voor de leek net zo abstract zijn als dat wat ze vertegenwoordigen. Jouw werk daarentegen lijkt erg intuïtief. Het gaat eerder een affectieve dan een rationele verbintenis aan met de astrofysica. Streef je daarnaar?

Mariko Mori

‘In de natuurwetenschappen moeten wiskundige formules in staat zijn fenomenen in de wereld te voorspellen. In de kunst hoeven we echter niks te bewijzen. Je observeert iets en je voelt intuïtief de mechanismen van de wereld aan. Toen ik me door middel van zelfstudie in de kwantumfysica verdiepte, stuitte ik op het idee van gekoppelde deeltjes. De wereld is opgebouwd uit paren en volgens mij is dit echt een sleutelbegrip. Eén van de missies van de kunstenaar is om concepten te visualiseren, daarom heb ik geprobeerd dit idee te vangen in sculpturale vorm.’

 

Nim Goede

Toen ik je meest recente werk zag werd ik herinnerend aan het wiskundig democratieprincipe, dat stelt dat, aannemende het bestaan van parallelle universa, elk universum dat wiskundig mogelijk is een even grote kans heeft om daadwerkelijk te bestaan. Zouden we kunnen stellen dat jouw werk een soort van artistiek democratieprincipe volgt? 

Mariko Mori

‘Dat zou fantastisch zijn! Het idee van een oneindig universum vertoont veel overeenkomsten met het boeddhistische idee van reïncarnatie, de cyclus van leven, dood en wedergeboorte. Dit idee kent echter een veel langere traditie: de fundamenten ervan werden al gelegd in de prehistorie. Ten tijde van het Neolithicum aanschouwde men bijvoorbeeld de hernieuwing van de natuur tijdens de zonnewende om grip te krijgen op een begrip als de dood. Deze ideeën ontwikkelden zich overal op aarde. Zelfs vroege homo sapiens bezaten al soortgelijke concepten tweehonderdduizend jaar geleden. Ik ben hier erg in geïnteresseerd, omdat we geleerd hebben dat met de oerknal ons universum vanuit het niets is ontstaan. Deze nieuwe astrofysische theorieën hinten echter op een zichzelf regenererende energie. Ik wil de aandacht vestigen op dit idee van circulerende energie.’

Nim Goede

Naast het idee van de cyclische aard van het leven is ook het idee van kosmische eenheid een terugkerend thema in jouw oeuvre. Veel van jouw werken lijken de toeschouwer bewust te willen maken van de onderlinge verbondenheid van verleden, heden en toekomst, het microscopische en het macroscopische, geest en lichaam, het zelf en de ander en ga zo maar door. Waarom is dit thema belangrijk voor jou?

Mariko Mori

‘Ik denk dat als we de wereld aanschouwen vanuit het perspectief van een enkele geest wij deze verbanden niet zien. In de korte documentairefilm Powers of Ten uit 1977 van Charles en Ray Eames zien we het lineaire verband tussen atomen en het universum, van de microscopische tot aan de macroscopische wereld. Als we buiten onze enkele geest treden, worden we ons bewust van het feit dat we onderdeel uitmaken van een geheel en dat er zich geen scheidslijnen bevinden tussen zelf en anderen. Het is onze geest die ons ertoe aanzet om ons te isoleren en te onderscheiden van anderen, tenzij we inzien dat we allemaal hetzelfde zijn. En dit geldt niet alleen voor mensen. De mens is geëvolueerd vanuit de natuur en is daarom ook onderdeel van de natuur. Wanneer we de wereld zien als één geheel realiseren we dat alles met elkaar in verband staat. Ik ben van mening dat we ons begrip van het zelf moeten loslaten en het belang van zijn in zijn totaliteit moeten omarmen. Dan zullen we de wereld heel anders gaan zien.’

 

Nim Goede

Je installatie Wave UFO brengt niet alleen verschillende kennissystemen samen, maar stelt ze ook in staat verbanden met elkaar aan te gaan. Of sterker nog, het brengt dwarsverbanden aan het licht die al aanwezig waren, maar waar wij ons niet van bewust zijn. Zo toont Wave verbanden tussen de neurowetenschappen, de psychoanalyse van Carl Jung en het boeddhisme. Speelt dit idee van de onderlinge verbondenheid van kennissystemen ook een rol in je recentere werk?

Mariko Mori

‘Ik denk dat als we het hebben over Jungs collectief onderbewustzijn, de boeddhistische filosofie van de eenheid der dingen, het christelijke begrip van de hemel en astrofysische theorieën over parallelle universa dat we het wellicht allemaal over hetzelfde hebben.’

 

Nim Goede

Wederom dit idee van eenheid.

Mariko Mori

‘Ja, hoewel we in fysieke zin van elkaar gescheiden lijken, zijn we allemaal met elkaar verbonden en wellicht realiseren we ons dit pas wanneer onze geest ons lichaam verlaat. Wetenschap, filosofie, psychoanalyse en religies proberen ons aan onze onderlinge verbondenheid te herinneren. Toen ik Wave UFO maakte, probeerde ik dit echt te benadrukken. Het werk dat ik daarvoor creëerde, Dream Temple, had hetzelfde thema, maar dan in de vorm van een boeddhistische tempel. Die vorm bleek een uitdaging voor mensen met een andere culturele achtergrond, met name in Europa. Daarom besloot ik Wave UFO te produceren, om deze culturele barrières te overbruggen. Het werk plaatst ons in een andere context, maar werkt met hetzelfde thema. Ik ontwikkelde het concept van Wave UFO in 1999, maar met name na de gebeurtenissen van 11 september realiseerde ik mij de noodzaak van dit werk, de noodzaak om deze wereld te transformeren in één waarin mensen weer hun onderlinge verbondenheid zouden ervaren.’

 

Nim Goede

In je werk maak je vaak gebruik van de meest geavanceerde wetenschappelijke en technologische ontwikkelingen. Hoe zie jij de relatie tussen kunst, wetenschap, technologie en spiritualiteit?

Mariko Mori

‘Stenen gereedschap staat aan de wieg van de menselijke creatie, gemaakt door homo habilis zo’n 2,5 miljoen jaar geleden. Zij maakten een esthetische afweging en gebruikten de steen niet enkel vanuit een functioneel oogpunt. Onze technologie is altijd voortgestuwd door de motivatie iets nieuws te produceren. Wanneer mensen een bepaalde visie in hun geest hebben, ontwikkelen zij de technologie om dit te verwezenlijken. Dat is het proces achter de evolutie van onze technologie. Hetzelfde geldt voor de wetenschap. Wanneer nieuwe materialen en technologieën zich aandienden, hebben kunstenaars geprobeerd daarmee werken te maken. Denk aan Leonardo da Vinci en Michelangelo. Japan heeft tot en met de zevende eeuw een sterke traditie gekend van het schenken van giften aan hogere wezens. Deze giften werden vervaardigd uit de meest kostbare materialen die men kon vinden, zoals goud, en werden vervaardigd met de meest geavanceerde technologieën. Ik denk dat deze traditie ons echt gedreven heeft om onze beschaving verder te ontwikkelen en dat het heeft bijgedragen aan de schepping van de wereld waarin we nu leven. In sommige gevallen helpt technologie ons om ideeën uit te drukken die niet uit te drukken zijn in meer traditionele media. Dit is niets nieuws, het is een traditie die mensen al miljoenen jaren uitoefenen.’

Nim Goede

Over nieuwe technologieën gesproken; in je nieuwste werken maak je gebruik van een nieuwe coatingtechniek waarmee wit licht wordt opgebroken in een spectrum aan kleuren.

Mariko Mori

‘Ja, voor Invisible Dimension heb ik gebruikgemaakt van een techniek genaamd “vacuümdepositie” [een techniek waarbij materiaal in een vacuümcabine verdampt wordt en vervolgens laagje voor laagje, met een dikte in de orde van atomen en moleculen, op een vast oppervlak wordt aangebracht, red.] die mij in staat stelde de kleur van de werken te veranderen. Op sommige momenten zijn de sculpturen Plasma Stones en Spirifer compleet transparant, maar wanneer je vervolgens je kijkhoek in relatie tot het werk verandert, verandert ook de kleur. Deze kleurverandering is echter een soort illusie en in zekere zin is onze perceptie van de wereld dit ook. Dit idee van veranderlijkheid wilde ik graag in mijn werk incorporeren.’

 

Nim Goede

Je werken doen de toeschouwer beseffen hoe onze geest als een soort prisma werkt die de eenheid der dingen, het witte licht, opbreekt en ons de illusie geeft van een wereld bestaande uit afgebakende en op zichzelf staande objecten, de verschillende kleuren. De aan verandering onderhevige refractiepatronen maken de toeschouwer daarnaast bewust van hun specifieke oogpunt in relatie tot het werk. Wat is de rol van de toeschouwer in jouw werk?

Mariko Mori

‘In voorgaande werken was de toeschouwer echt onderdeel van het werk, zoals bij Wave UFO en Dream Temple. Vooral in Wave UFO wordt de toeschouwer interactief gereflecteerd. Ik wilde deze relatie behouden in mijn recente werken door middel van de veranderende kleuren. Toeschouwers moeten nog steeds met het werk een interactie aangaan, maar op een andere manier. De werken uit de serie Invisible Dimension doen daarbij dienst als symbolen. Ik wil graag dat de werken zo spreken tot het diepere bewustzijn van de toeschouwer, dat het hem of haar doet herinneren aan het idee van eenheid.’

 

Nim Goede

De ufo deed in je vroegere werk onder andere dienst als symbool voor een verlangen naar verlossing. Hoe kijk je daar nu tegenaan. Ben je nog optimistisch over de toekomst? Zijn we nog te redden of zijn we beter af in een parallel universum?

Mariko Mori

‘Wij zijn de oorzaak van de huidige staat van de wereld. De wereld is zoals wij haar inbeelden. Het is onze verantwoordelijkheid. Ik denk dat het moment dat jij je een betere toekomst inbeeldt je in staat bent haar te realiseren. Het is erg belangrijk dat we nadenken over hoe we deze wereld willen overdragen aan de volgende generatie. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer we ons een wereld vol positiviteit inbeelden wij in staat zijn dit teweeg te brengen. Onze geest is ontzettend krachtig.’

 

Nim Goede

is PhD-kandidaat Cultural Analysis aan de Universiteit van Amsterdam

Nim Goede

is promovendus bij ASCA (Amsterdam School for Cultural Analysis, UvA)

Recente artikelen