metropolis m

We zijn aanbeland bij het eeuwfeest van de avant-garde, zou je kunnen zeggen. Nooit eerder werd de energie en kracht van het verleden zozeer centraal gesteld als nu. Veel kunstenaars hebben de afgelopen jaren geprobeerd om de canoniserende, universele waarheden die besloten liggen in het minimalisme en andere stromingen te ontsluiten. Anderen hebben geleerd dat om verder te komen, eerst de mythen moeten worden aangepakt die diepere grondslag vormen van deze vroege avant-gardes. Dat proces bestaat eruit te proberen deze stromingen opnieuw te beschrijven vanuit de context van hun eigen tijd, om beter te begrijpen aan wie of wat ze schatplichtig waren.

De jonge Amerikaanse kunstenaar Mary Reid Kelley is een van die kunstenaars die daarmee bezig is. Ze maakte onlangs haar debuut in New York met twee video’s waarin ze acteerwerk combineert met stopmotion-animatie. In beide werken speelt Kelley een Engelse vrouw in 1915, die wordt meegesleurd in de gebeurtenissen van de Eerste Wereldoorlog. Kelleys personages vertellen hun verhaal in een eenvoudig vers op rijm dat lang kenmerkend was voor populaire volksbewegingen in Groot-Brittannië. Door hun eenvoud wisten de gedichten een groot publiek te bereiken en een bepaalde boodschap voor het voetlicht te brengen, te ironiseren of te romantiseren. Kelley maakt gebruikt van de stijlfiguur van het rijm, maar zet deze inhoud van de tekst op zijn kop met spitsvondige woordspelingen die menig cliché uit die tijd ontkracht en een vaak seksueel of ideologisch gemotiveerde betekenis naar voren haalt.

Sadie is in de zeven minuten durende video Sadie, the Saddest Sadist (2009), naar eigen zeggen een ‘moderne vrouw’ die een baantje krijgt in een munitiefabriek. Ze wordt zingend het hof gemaakt door de knappe matroos Jack (ook gespeeld door Kelley), die haar echter in de steek laat, na haar ook nog eens met syfilis te hebben besmet. Haar slotzin: ‘I’d lie back and think of England, it’s a mental trap; I gave you my applause, and you gave me the clap.’. De boodschap luidt dat Sadie niet alleen misbruikt is door de matroos, maar ook door de staat die, ondanks zijn eeuwige patriottistische retoriek dat vrouwen onmisbaar zijn voor de oorlog, hun niet het volle staatsburgerschap gunt, noch een effectief beleid voert om ze te beschermen tegen verwoestende geslachtsziekten.

De wereld die Kelley presenteert is gesimplificeerd. Alles heeft een witte grondkleur waarbij met zwart de contouren worden geschetst. Het effect daarvan is dat de diepte van het geprojecteerde beeld vlakker wordt, waardoor het sterk doet denken aan de tweedimensionaliteit van een schilderij. Sadie draagt het uniform van de fabrieksarbeidster, witte make-up en de mond en tanden zwart, net als de ovalen die haar ogen bedekken. In de animaties komen zware, schreefloze letters voor zoals we die kennen van de Russische constructivist Rodchenko. Ze bewegen zich door het beeld in asymmetrische patronen die soms samenkomen om een zin of woord te vormen en dan weer worden opgebroken. Dat het constructivisme hier zo duidelijk aanwezig is, is geen verrassing: Sadies fundamentele identiteit is die van producent. ‘I do the job of two women.’ In dienst van de oorlog vult ze lege granaathulzen met granaatscherven. Daarnaast is zij de vruchtbare bewaarplaats voor de voortzetting van de soort. Haar voorman vat deze tweeslachtigheid samen in het dubbelzinnige advies: ‘Take a good grip on the means of production, relax and just let your form follow its function.’ Hoewel de omstandigheden van Sadie meer op die van een masochist dan van een sadist lijken, geeft Kelley met haar schrijversgeest Sadie een zeker boosaardig tintje mee als ze de mannelijke dominantie opzettelijk ridiculiseert in zinnen als ‘I know that you care by these MARX ON MY LENIN’. [woordspeling, lees: door de vlekken (marks) op mijn linnen/mijn jurk –red.]

In The Queen’s English (2008) speelt Kelley een verpleegster uit de Eerste Wereldoorlog. Ze heeft uitpuilende nepogen en is gekleed in een ouderwets uniform. Op het geschilderde decor zijn de mannen in bed geabstraheerd tot simpele lijnen in bleke kleuren die doen denken aan het analytisch kubisme. Deze vormen, of ‘eenheden’ zoals de kunstenaar ze noemt, komen in de animatie tot leven: in een parodie op de romantische liefde valt de verpleegster voor een stervende soldaat. Kelleys voordracht staat in schril contrast tot de werkelijke situatie van ziekte, de aanstaande dood en rottend vlees. De liefde had moeten opbloeien voordat de man naar het slagveld vertrekt, of bij zijn terugkeer, als de verpleegster zijn wonden verzorgt, maar niet in de laatste uren voor het onvermijdelijke einde. Over het overlijden van haar ‘ware liefde’ zegt ze: ‘The strong and silent types also need their beauty rest.’ Ook hier zien we weer die grimmige humor die contrasteert met het genre waar de kunstenaar gebruik van maakt.

Vóór de ‘Grote Oorlog’ [Eerste Wereldoorlog -red.] eisten de suffragettes in Engeland onder leiding van de activiste Christabel Pankhurst stemrecht voor vrouwen en kuisheid voor mannen. In 1914 werd Pankhurst echter een fervent voorstander van de oorlog; ze veranderde de naam van haar krant The Suffragette in Brittania en de vrouwenrechten moesten wijken voor het nationaal belang. Ook F.T. Marinetti spookt door Kelleys video’s. Zijn Eerste Futuristisch Manifest uit 1909 omarmde de trotse opmars van een nog analoge moderniteit die ‘minachting voor vrouwen’ aankondigde en oorlog uitriep tot ‘het enige reinigingsproces van de wereld’. De radicale buitenparlementaire strijdbaarheid van de suffragettes had net zoveel gemeen met de futuristen als met elke andere politieke organisatie uit die tijd. Waarmee ik alleen maar wil zeggen dat je op moet passen de geschiedenis van avant-gardes te veel op het heden te projecteren, als ideologisch getinte symbolen van het intellectuele primaat van blanke mannen. Zolang er niet een beetje nuance wordt aangebracht zal de hedendaagse kunst blijven hangen in het verkeerde debat, met de verkeerde argumenten.

Of Mary Reid Kelley met haar werk deze kanttekening wil plaatsen is de vraag. Maar ik denk dat Sadie en ik het wel eens zouden kunnen worden. Denk daarbij maar even aan wat ze tegen de smeerlap Jack schreeuwt: ‘I’d throw the history book at you, but it’s not written yet.’

Bartholomew Ryan is onderzoeker aan het Walker Art Center in Minneapolis

Het werk van Mary Reid Kelley is in mei te zien in Susanne Veilmetter Los Angeles Projects en tot en met 6 juni in de tentoonstelling Video Art: Replay, ICA Philadelphia.