metropolis m

Denkruimte

Sinds lang is het eigen aan de kunsthistorische methode dat zij een kunstwerk duidt vanuit de context. Haar methode, zoals geformuleerd door Panofsky, situeerde het werk middels de iconografie en de iconologie in de brede context van een universele en unitaire culturele orde. Inmiddels lijkt de tijd rijp voor het formuleren van een nieuw paradigma. Immers, zo stellen de curatoren (Shinji Kohmoto, Akira Tatehata, Nobuo Nakamura, Fumio Nanjo) van MEGA WAVE, de triënnale van Yokohama, de wijze waarop wij vandaag de dag de wereld waarnemen blijkt niet langer te kunnen vertrekken vanuit een analytisch gezichtspunt, maar vereist veeleer een synthetisch bevattingsvermogen. De ethische vragen die er thans toe doen – zoals biotechnologie of de verstoorde leefomgeving – laten zich tenslotte onmogelijk beantwoorden aan de hand van eenduidige modellen. Het nieuwe model dat de curatoren voorstaan lijkt gekarakteriseerd te kunnen worden als een actuele herformulering van het renaissancistische – Foucaults eerste – paradigma. Enerzijds is er immers de ‘macrokosmos’ van ecologische vraagstukken, anderzijds is er de ‘microkosmos’ van genetische manipulatie. Daartussen staat de mens (c.q. het menselijk lichaam) als maat der dingen. Het is deze maat die wederom de richtlijn vormt van elke nieuwe research. Onderzoek dat niet langer plaatsvindt volgens de modernistisch geduide, onderscheiden disciplines (‘de menswetenschappen’), maar dat opnieuw vertrekt vanuit een kruisbestuiving van kunst, wetenschap en filosofie.

Daarmee zijn tevens de perspectieven van MEGA WAVE geformuleerd. Een aantal werken richt zich op de menselijke omgeving. Zo relativeert Olafur Eliasson de sterk cultureel bepaalde waarneming van omgevingen, door juist zuivere, aan het natuurwetenschappelijk experiment verwante verschijnselen te tonen. De fysische ervaring van het werk van Marina Abramovic is nog sterker. De bezoeker loopt hierin met magneetschoenen op een stalen, ijsbaanachtig landschap. Een koptelefoon sluit het geluid buiten. Men wordt volledig deelgenoot van een gravitatie-ervaring.

Vervolgens zijn er de werken die zich meer richten op de positie van het lichaam. Bijvoorbeeld The Narcissus Garden van Kusama Yayoi. De bezoeker dient zich een weg te banen door een ruimte vol reflecterende bollen en wordt aldus onthaald op een oneindige reeks spiegelingen van de eigen gestalte. En daarnaast is er de hypertechnische kunst van Stelarc. Een video demonstreert technologische verlengstukken van het lichaam, en bevraagt, via de beproeving van de fysieke grenzen, het actuele concept ‘lichaam’. Ten slotte is er de microkosmos, die veelal technologisch benaderd wordt. Zoals in de sculpturen en video’s van het menselijk brein (Oki Keisuce) of de via het internet bestuurbare en manipuleerbare projecties van genetisch materiaal (Eduardo Kac).

Dit naast elkaar bestaan van diverse visuele strategieën bevestigt dat het nieuwe paradigma gekenmerkt wordt door een transversale rede. Feitelijk wordt daarmee nog steeds de klassieke definitie van Dilthey onderstreept: in de esthetische ervaring doet men andere vormen van bestaan op. De invulling van deze ervaring is in onze cultuur echter radicaal gewijzigd. Anno nu worden we geconfronteerd met een gemeenschap die een onomkeerbare versnippering heeft doorstaan. Een dergelijk bewustzijn lijkt het vertrekpunt te vormen van Jeong Hwa Choi’s bijdrage. Een boom met diverse soorten fruit. Een natuurlijke metafoor voor de actuele, culturele diversiteit. De boom van kennis is niet langer ‘mono-rationeel’, maar pluriform. Juist dit is wat de synthetische kunst tot uitdrukking wil brengen: het naast elkaar tonen van zoveel mogelijk verschillende ideeën. De wereld is immers niet langer een. We staan voortdurend oog in oog met relativiteit en toeval. Een bewustzijn dat ook nog eens tot uitdrukking komt in de logistieke opbouw van de tentoonstelling. De bezoeker wordt geconfronteerd met een volstrekt hybride labyrint en dient dan ook zelf zijn parcours te bepalen (zowel in de diverse gebouwen, zoals de Pacifico Yokohama Exhibition Hall en het Red Brick Ware House, als tussen site-specific werken). Deze dynamiek maakt duidelijk dat een mogelijke geldigheidsclaim van een (esthetische) uitspraak nog slechts beoordeeld kan worden vanuit de gezichtseinders van de specifieke context waarin men zich bevindt of van waaruit men vertrekt.

Deze relativiteit impliceert bovendien dat men de andersheid van de ander of het andere slechts met respect tegemoet kan treden. Dit specifieke van de actuele esthetische ervaring lijkt ook het regulatieve ideaal van het synthetisch paradigma voor de menselijke dimensie, en haar reïntegratie in de samenleving, vorm te geven. Het artistieke beeld, de artistieke activiteit, appelleert immers voortdurend aan het tolerante openstaan voor een veelvuldigheid aan modellen. En om die reden gaan sommige werken in de tentoonstelling een kritische confrontatie aan met de eendimensionaliteit van de alomtegenwoordige visuele cultuur.

Met name de Nederlandse bijdragen zijn wat deze kritische dimensie aangaat zeer overtuigend. Zoals Victor en Rolf, die verkenningen uitvoeren in het domein tussen kunst en de eendimensionale retorica van de mode, of Fiona Tan, die ideologisch gekleurde documentaire beelden van een oud koloniaal bewustzijn herbewerkt. Beide strategieën herstellen de oorspronkelijke spanning van het beeld, en tonen de zuivere andersheid. Ook maken dergelijke kritische strategieën duidelijk dat de activiteit kunst zich in het synthetisch paradigma laat omschrijven als een reflexieve vrijplaats: een locatie waar vanuit de vraag naar het heterogene beeld gegenereerd kan worden. De kunst heeft vanwege die vrijheid immer een waarde in zichzelf. ‘It allows its justice to befall the heterogenous’ (Adorno). Een waarde die in de tentoonstelling MEGA WAVE treffend wordt benadrukt in Yona Friedman’s pleidooi voor een architectuur van vrijheid en flexibiliteit.

MEGA WAVE, Towards a New SynthesisYokohama 2001: International Triennale of Contemporary Art2 september -11 november

Diverse locaties, Yokohama, Japan

www.jpf.go.jp/yt2001/