metropolis m

In 2011 vertegenwoordigde ze Mexico op de Biënnale van Venetië, maar in Nederland is Melanie Smith (GB, 1965) niet zo bekend. Wellicht komt daarin verandering door de solotentoonstelling die momenteel te zien is in Museum Boijmans Van Beuningen. Er worden zo’n twintig jaar aan films, schilderijen, assemblages, collages en objecten van Smith gepresenteerd.

Nieuwsgierig naar haar inwoners, cultuur en geschiedenis, vertrok Smith kort na haar opleiding in Reading naar Mexico-Stad. Ze is er gebleven, woont en werkt er nu al twintig jaar. De invloed laat zich merken. In de zalen van Boijmans, waar de ramen met groen en roze folie zijn beplakt, maakt de bezoeker eerst kennis met de hoofdstad vanuit de lucht: de kleur- en geluidloze film Spiral City (2002) toont een buitenwijk in vogelperspectief. De chaos van de stad is teruggebracht tot heldere lijnen. Een formele aandacht die kenmerkend blijkt voor Smith. Net als haar (kunst)historische interesse: Spiral City is een verwijzing naar Robert Smithsons beroemde Spiral Jetty uit 1970.

Jaren later stuitte Smith in de Mexicaanse jungle op overblijfselen van architectonische bouwsels die de excentrieke Britse dichter Henry James (1907-1984) er ooit plaatste. Middenin de natuur creëerde de beroemde mecenas van de Surrealisten tussen 1960 en 1980 Las Pozas, een enorm beeldenpark vol zelfgemaakte betonnen surrealistische sculpturen omringd door watervallen, bomen en planten. Om het park te financieren veilde James zijn omvangrijke collectie surrealistische kunst. Gefascineerd door deze geschiedenis en de vreemde ruimtes, koos Smith het vergane park als decor voor de video Xilitla (2011), een collage van soms bijna abstracte beelden, waarin wordt gespeeld met kleur, licht, lijnen en spiegeling. Het werk hanteert een broeierige suspense: lampen branden en doven, oerwoudgeluiden zwellen aan, een klein meisje verschijnt plots in gekleurd badpak op een overwoekerde duikplank.

Haar nieuwste film getuigt van dezelfde fragmentarische montage. Fordlândia (2014) portretteert de gelijknamige verlaten prefab industriestad in het Braziliaanse Amazonegebied. Deze werd in 1928 gesticht door Henry Ford om ter plaatse rubber te tappen voor de productie van autobanden in zijn Amerikaanse fabrieken. Het project mislukte en Ford heeft de plaats nooit bezocht. In een loop van een half uur laat Smith zien hoe Fordlândia er tegenwoordig bij ligt. Verstilde registraties van verroeste machines in een oud pakhuis, overwoekerd door onkruid en mos, worden afgewisseld met beweeglijke impressies van het alledaagse leven – forensen in de bus, luidruchtige marktkooplui achter hun kraampjes – en prachtige beelden van het ontzaglijke regenwoud. Op associatieve wijze toont ze in Fordlândia de harde confrontatie tussen de natuur, zeg maar oernatuur, en de menselijke drang tot modernisering, en hoe de natuur die slag uiteindelijk heeft gewonnen.

Behalve films bevat het overzicht in Boijmans ook ander werk: enkele vroege schilderijen, collages en de grote assemblages Orange Lush (1995) en Green Lush (1998-1999). Het zijn monochrome rechthoeken vol alledaagse voorwerpen in oranje en groen, waarmee Smith de verhouding tussen consumentisme en natuur lijkt te becommentariëren. Interessanter zijn de verschillende vitrines waarin ze 263 thoughts on insubstantial subjects and matter (1995-2014) heeft uitgestald: een uitgebreide verzameling van zelfgemaakte maquettes, plastic speelgoedbeesten, landkaarten, mallen van hars, ansichtkaarten met modernistische gebouwen, ondefinieerbare instrumenten, oude documenten, architectonische modellen, namaakfruit, stenen, Havaianas-slippers en meer. Sommige objecten komen terug in overige werken, anderen hebben een meer intuïtieve plaats binnen het geheel. Samen vormen de kasten een tropisch rariteitenkabinet, wat mooi aansluit bij Smiths archeologische en antropologische werkwijze. Toch zijn het vooral de poëtische films over gefaalde modernistische ondernemingen die beklijven. In die gefilmde zoektocht, het dwalen en ontdekken weet Melanie Smith de schijnbare tegenstelling tussen utopie en dystopie te vervagen. De moderniteit vanuit tropisch perspectief.