Memes van Cem A. aka @freeze_magazine – Een nieuwe kunstkritiek?
Hoe kan kunstkritiek de mediale ontwikkelingen van de tijd bijbenen? In deze eerste bijdrage van een reeks over nieuwe vormen van kunstkritiek voor nieuwe media staat Nadeche Remst stil bij memes. Cem A. verzorgt via zijn Instagramaccount @freeze_magazine een continue stroom aan satirische commentaren op de kunstwereld die via de social media een enorm publiek weten te bereiken. Kan een meme meer zijn dan een grap?
You spent 271,429 minutes this year looking at art memes instead of reading theory.
The art world be like: the secret ingredient is privilege.
Hes a 10 but Damien Hirst is his favourite artist.
Ik hou van shitposting. Naast fotos van tentoonstellingen, openingen, het promoten van mijn eigen werk en dat van anderen, en de incidentele ironische selfie, staan mijn Instagram Stories vol met kunstgerelateerde en existentialistische memes. Bijna dagelijks repost ik de memes van het Instagramaccount @freeze_magazine, waar bovenstaande teksten vandaan komen. In memes worden tekst gecombineerd met het beeld om een parodie te schetsen op herkenbare situaties, waardoor er een permanente verbeeldingskracht van uitgaat. Het is de soms pijnlijke maar meestal hilarische herkenbaarheid waardoor memes massaal gedeeld worden. Gezien ik veel andere mensen in de kunstwereld volg – curatoren, kunstenaars, kunstcritici maar ook kunstinstellingen en musea – vraag ik me vaak af of de hiërarchieën in de kunstwereld ook gelden binnen de digitale sfeer. Heeft deze manier van communiceren ook daadwerkelijk zeggenschap buiten het online discours? Oftewel, kunnen we memes zien als een nieuwe vorm van kunstkritiek?
In 2019 begon Cem A. met het meme-account @freeze_magazine op Instagram. Inmiddels is het uitgegroeid tot één van de meest populaire accounts op het platform, met een steeds verder stijgend volgersaantal. Op het moment van schrijven staat de teller op 146.000 volgers. Er worden dagelijks nieuwe memes op gepubliceerd die door een satirische lens de kunstwereld beschouwen aan de hand van onderwerpen als institutionele kritiek, precaire arbeidsomstandigheden, elitisme, pretentieuze tentoonstellingsteksten, financiering en de kunstmarkt. De kunstenaar achter dit account, vooral bekend onder het pseudoniem Cem A., weet zich nog altijd semi-anoniem door de kunstwereld te bewegen.
Na het meme-account al geruime tijd te volgen ontmoet ik de persoon achter @freeze_magazine tijdens de conferentie Memes Beyond Images: Memetic Tactility die door het Institute of Network Cultures georganiseerd wordt bij Spui25 in Amsterdam. Om zijn anonimiteit te behouden draagt Cem A. een zwart masker over zijn gezicht bij events die worden opgenomen. Na de conferentie spreek ik met de kunstenaar af op Zoom om, met uitgeschakelde webcams, verder te praten over institutionele kritiek, fysieke versus digitale ruimtes en de toekomst van de kunstkritiek.
Hoe is het idee voor @freeze_magazine ontstaan?
‘Ik begon met het meme-account @freeze_magazine aan het einde van mijn studie. Na mijn master antropologie ging ik op zoek naar fulltime banen in Londen en dat bleek heel moeilijk omdat ik geen Europees staatsburger was – dit was vóór Brexit. Het account had aanvankelijk niet echt een doel: het was meer een excuus voor mijn uitstelgedrag. Nu ik erop terugkijk, besef ik dat ik al mijn frustraties en kritiek in dat account heb gekanaliseerd zonder dat ik het doorhad. Al drie jaar post ik elke dag memes en ik denk dat mijn consistentie het grootste verschil maakt tussen @freeze_magazine en andere meme-accounts die ik zelf volg. Het dagelijks posten zorgt ook voor een serieuzere perceptie bij het publiek. Een aantal dagen geleden postte ik bijvoorbeeld een meme met de vraag of iemand verstand heeft van cureren en of ze curatoren kennen – en mensen dachten helaas toen echt dat ik daadwerkelijk op zoek was naar een curator.’
In een recente studie over memes, de Critical Meme Reader, worden memes beschreven als een nieuwe vorm van institutionele kritiek. Wat zie je als de belangrijkste functie van memes in het artistieke domein?
‘Ik moet zeggen dat ik in conflict ben over het categoriseren van memes als institutionele kritiek. Ik zie memes als een verlengstuk ervan, maar ik zou ze niet categoriseren als institutionele kritiek. Wel zie ik de parallellen tussen memes en institutionele kritiek, maar ik zou er liever een nieuwe terminologie voor gebruiken. Ik vind het begrip te beperkend. Ik geloof dat alle vormen van kritiek of kritische reflectie op zichzelf erkend moeten worden.’
Wat is het potentieel van de circulatie van memes?
‘Als je slechts een enkele meme zou willen inzetten om een kwestie aan te pakken of verandering teweeg te brengen, denk ik dat het potentieel ervan beperkt is. Ik denk dat alleen een continue interactie met memes dingen kan veranderen. Dit is ook wat ik me realiseerde toen ik begon met @freeze_magazine, het account was niet bedoeld om een algemeen publiek aan te spreken maar meer om mijn eigen frustraties te kanaliseren. Het duurde enige tijd voordat ik ontdekte dat mijn frustraties door veel mensen in de bredere kunstgemeenschap worden gedeeld, niet alleen door kunstprofessionals. Het is dit politieke bewustzijn dat volgens mij voor verandering kan zorgen.’
Dus in plaats van de inhoud is het eerder de circulatie van memes die de kritiek maakt?
‘Ik vind het heel belangrijk dat mensen de memes die ik post als content gebruiken. Het is lastig om mensen in de kunstwereld direct te confronteren, maar je kunt je kritiek delen door memes te reposten op je eigen account. Zelfs het normaliseren van het inzicht dat de kunstwereld precair is of dat veel kunstinstellingen ontoegankelijk zijn, en erkennen dat dit opzettelijk is, is een significante stap in de richting van verandering.’
Critical Meme Studies is een academische discipline geworden. Wat vind je daarvan?
‘Ik zie het als een positieve ontwikkeling, omdat er andere vaardigheden nodig zijn om memes en de vele zaken waarmee ze tegelijkertijd verbonden zijn te analyseren en te begrijpen. Mensen consumeren zoveel informatie via hun telefoon en het internet, dus ik denk dat een beter begrip van memes ook bijdraagt aan een beter begrip van hoe we communiceren, welke agency we daarin hebben, en de algemene technische geletterdheid van het publiek.’
Je werkt ook (mee) aan fysieke tentoonstellingen. Waarom memes tentoonstellen? En hoe werkt de overgang van de digitale naar de fysieke ruimte?
‘Het idee begon toen ik merchandise wilde maken als verlengstuk van @freeze_magazine. Ik kwam erachter dat het drukken van memes op t-shirts of tote bags voorbij gaat aan wat een meme is. Ik begon na te denken over tentoonstellingsmogelijkheden, maar ik wilde ook geen memes afdrukken op een poster en die tentoonstellen als kunst, omdat het bij memes juist gaat om circulatie ervan . Voor mij was het tentoonstellen van memes vooral een manier om ze meer erkenning te geven, niet alleen als kunstvorm maar vooral in de context van kunst. Voor mijn eerste solotentoonstelling, The Party, die opende in augustus 2021 in de galerie Weserhalle in Berlijn, bouwde ik een gigantische meme die de fysieke, vierkante ruimte van de galerie weerspiegelde. Het leek me interessant om te experimenteren met het bouwen van een levensgrote meme, waarbij ik niet beweer dat het nog steeds een meme is, maar juist een ervaring rondom memecultuur wilde maken.’
Voor je eerste Britse solotentoonstelling in het Barbican in Londen, Hope You See Me as a Friend (27.4 t/m 4.5.2022), toonde je werk door het hele gebouw heen. Op de informatieschermen van de instelling presenteerde je korte boodschappen als ‘Birds aren’t real’ en ‘Maybe the real art is the friends we made along the way’. Wat was het idee hierachter?
‘Een toevallige uitkomst van de tentoonstelling The Party was dat iemand er een foto had gemaakt die later op het internet opdook. Voor de tentoonstelling in het Barbican ontstond daarom het idee om situaties te creëren die konden worden gefotografeerd en zo hun weg naar het internet konden vinden. Om een meme via digitale hulpmiddelen te situeren, in plaats van middels een fysieke aanpak. Een belangrijk aspect van de berichten was de illusie van barsten in het scherm. In de eerste plaats deed ik dit als knipoog naar het scherm van mijn eigen telefoon die ik dagelijks gebruik om memes te posten op @freeze_magazine. Metaforisch gezien plaatste het mensen aan de andere kant van hetzelfde scherm. Ik deed het ook om argwaan te wekken, ik hoopte dat het bezoekers zich zouden afvragen of het echt was.’
Je was uitgenodigd om deel te nemen aan documenta fifteen als een curatorial assistant en een zogenoemde ‘harvester’, wat wordt omschreven als iemand die luistert en reflecteert in overdreven, humoristische of poëtische vorm en het proces documenteert vanuit hun individuele perspectief en door middel van hun eigen artistieke praktijken. Wat was je bijdrage aan documenta fifteen?
‘Meewerken aan documenta fifteen was heel inspirerend; het erkennen van de waarde van collaboratieve praktijken en wat die kunnen opleveren voor een tentoonstelling. Ik verwerkte mijn ervaringen in dagelijkse memes. Ze gingen ook over dingen die op kantoor gebeurden, gesprekken die ik voerde en andere toevalligheden. Hoewel mijn contract inmiddels is afgelopen, ga ik nog steeds door met harvesten, door gesprekken met anderen aan te gaan, zoals dit gesprek, en ik werk nog steeds aan memes over Documenta.’
Jouw dubbelrol bij documenta fifteen doet me denken aan hoe Karen Archey in haar recente publicatie After Institutions de hedendaagse institutionele kritiek definieert aan de hand van het hebben van een ‘insider-outsider positie’.
‘Ik ben het daar niet mee eens, omdat het mensen in twee groepen plaatst: de ene binnen het instituut en de andere erbuiten het instituut. Ik geloof dat iedereen altijd met één been binnen en één buiten het instituut staat. Zelfs als je met twee benen buiten het instituut bent, hoop je altijd dat je met één been naar binnen kunt. Mensen willen gewoon financiële zekerheid en stabiele werkomstandigheden, dus het is begrijpelijk dat ze deel willen uitmaken van een instituut. Ik vind dat we moeten beginnen met het erkennen van dit belangenconflict en daarop onze kritiek moeten baseren, in plaats van het te negeren. Dit was voor mij ook het geval met mij bij documenta fifteen. Vanwege @freeze_magazine werd er van mij verwacht dat ik de instelling hard zou bekritiseren, maar in plaats daarvan omarmde ik mijn positie vanuit het perspectief van kwetsbaarheid. Dit was zowel voor mijn eigen veiligheid als voor de andere mensen om me heen waar ik het mee eens ben.’
Waarom is het belangrijk om (semi-)anoniem te blijven?
‘Het had altijd een andere mix van redenen. De belangrijkste reden op dit moment is simpelweg om mijn privacy te beschermen. Er zijn griezelige aspecten aan het hebben van toegang tot zoveel mensen. Vanaf het begin ben ik nooit volledig anoniem geweest, dus ik doe dit niet om mysterie te creëren of om het te glamourisen. Afgezien daarvan voel ik me nog steeds op verschillende manieren gediscrimineerd in fysieke situaties. Semi-anoniem zijn is een goede herinnering aan het feit dat ik discriminatie nog steeds bestaat en dat ik er hier nog altijd aan onderhevig ben.’
Wat is volgens jou de toekomst van de kunstkritiek?
‘De traditie van de kunstkritiek is verbonden aan het schrijven en ik denk niet dat dit zal verdwijnen. Ik zie memes graag als een relatief nieuw format dat een groter publiek kan bereiken dan essays of kritische theorie. Een van de huidige problemen met kunstkritiek is dat het schrijven, redigeren en publiceren ervan veel tijd in beslag neemt. Het is niet ongebruikelijk dat een recensie van een tentoonstelling pas verschijnt nadat de tentoonstelling is gesloten. Memes zijn veel sneller. Maar snelle kunstkritiek zal niet beperkt blijven tot memes, het kan ook in een podcast of een video, die we ook als nieuwe vormen van kritiek kunnen zien.’
Deze tekst is uit het Engels vertaald door de redactie
De conferentie Memes Beyond Images: Memetic Tactility (11.11.2022) werd gehouden ter lancering van de Critical Meme Reader #2 Memetic Tactility van het Institute of Network Cultures, onder redactie van Chloë Arkenbout en Laurence Scherz. Voor meer informatie zie de website van het Institute of Network Cultures.
Andere accounts die Cem A. zelf volgt zijn: @artreviewpower100, @danklloydwright, @diallectuals, @staedelschule.memes, @brauhaus_memes, @ualmemes_, @utartmemes @art.goss
Nadeche Remst
is kunsthistoricus en criticus