Milena Korolczuk
Met een opvallende eenvoud weet ze de culturele en persoonlijke waarden van de huidige Poolse samenleving op video te vangen.
Tegen een strakblauwe lucht doet een meisje in een witte jurk een houterig hiphopdansje. De wind tilt haar haren op, wat een sfeer van lichtheid geeft. Dat beeld verandert radicaal wanneer ik de koptelefoon pak die aan de monitor hangt. In mijn oren klinken luide kerkklokken. Dit bekende geluid blijkt de beat voor het meisje op het scherm te bepalen, die ze naadloos incorporeert in haar bewegingen. De titel van deze vier minuten durende film is Bia?ysto?? [wittigheid] (2010). Het is een woordspeling die verwijst naar de setting en de sfeer van de film, die is opgenomen in de Poolse stad Bia?ystok, de stad van de Witte Rivier, zo’n tweehonderd kilometer ten noordoosten van Warschau.
Milena Korolczuk (1984) groeide op in Bia?ystok. Ze volgde haar opleiding in het Poolse Pozna?, en woont nu afwisselend in de provincie Podlachië, waar ze vandaan komt, en Californië. Haar werk, voornamelijk fotografie en film, brengt op een slimme manier de natuurlijke, vanzelfsprekende gang van zaken in het leven samen met diens culturele achtergronden. In de film Dawid (2011) gaat een jongeman met een elektrische gitaar op een koude morgen naar een sociaalmodernistisch woonblok in Bia?ystok, waar hij, in opdracht van de kunstenaar, een liedje speelt om de bewoners te wekken. Hij draagt een hoofdtelefoon die aangesloten is op een apparaat op zijn borst. ‘Dawid’, de held van de film, speelt zijn gitaar op het ritme van zijn eigen hart. Zegar [klok] (2011) is een minstens zo hypnotiserende opname: een film van twintig minuten waarin een groep Oosters-orthodoxe vrouwen te zien zijn, die, gekleed in alledaagse kleding, het tikken van een klok nabootsen in een lied. Het is een koor zonder religieuze pracht en praal, zonder gewaden, zonder psalmen. Hun lied is zowel mooi als angstaanjagend. Het is een tautologisch register van het passeren van de tijd, in een kale, witte ruimte. Het mag typerend zijn voor Korolczuks films: onder een oppervlakte van kalmte schuilt meestal een onderliggende onrust, van lege ruimtes en wegtikkende tijd.
Ook in het Pools kent men het gezegde dat ‘er iets in de lucht hangt’, wanneer er iets staat te gebeuren. De uitdrukking is ook letterlijk van toepassing op Korolczuks werk, omdat lucht er een belangrijke rol in speelt, bijvoorbeeld in de grote foto’s van de lucht boven Bia?ystok, of in de donkere beelden van tieners die zich met biertjes verschuilen in de nacht van het stadje Zab?udów. Het is de lucht die geluid en muziek verder draagt, en zo een gevoel van ruimte creëert, een ruimte om te ademen. Het geeft een immateriële indruk van een bepaalde plaats en omstandigheden.
Toen ik het werk van Milena Korolczuk voor het eerst zag (het eerste was Bia?ysto??), werd ik getroffen door haar gemak en precisie. Ze leek me een kunstenaar die een nieuwe generatie vertegenwoordigt, een die opgegroeid is na de extatische gebeurtenissen van 1989. Haar werk gaat in op de veranderingen waar mijn generatie (geboren in de jaren zeventig) nog nauwelijks echt vat op heeft. De constante aanwezigheid van de kerk in het publieke en persoonlijke leven in Polen is een voorbeeld van een principe dat vrijwel niet in de kunst behandeld wordt. Het is opvallend dat zo weinig kunstenaars de middelen hebben gevonden om iets over het onderwerp te zeggen. Bia?ysto?? geeft onverwacht een suggestief antwoord op die vraag. Godsdienst is in Polen, waar 95% van de inwoners trouw is aan de rooms-katholieke kerk en 92% zich als gelovig omschrijft, werkelijk overal, maar het is vrijwel niet zichtbaar. De ijle hiphopchoreografie op de maat van de kerkklokken is misschien wel het meest scherpzinnige werk dat er over dit onderwerp is gemaakt. Het laat ons zien waar de lucht die we inademen uit bestaat, ook al is het te dichtbij om het rationeel te kunnen beoordelen. Het afsnijden van die luchtstroom is dodelijk.
Milena Korolczuk heeft het talent om aan beknopte en eenvoudige beelden veel inhoud te geven. In haar films wordt nauwelijks gesproken. Haar ‘filmhelden’ zijn meestal jongeren, vaak vrienden van de kunstenaar en soms ook zelf kunstenaars. De manier waarop ze haar spelers in het werk betrekt, hun beelden vangt en handelingen registreert, maakt dat hun gevoelens ongemerkt deel gaan uitmaken van onze eigen identiteit. De muzikale ritmes die haar werken doordringen passen zich aan op het ritme van onze hartslag. En zo wordt nostalgie overgebracht naar nieuwe, fysieke sferen.
?ukasz Gorczyca is mede-eigenaar van Raster Gallery, Warschau
Lukasz Gorczyca