metropolis m

De wereld wordt met de dag kleiner, de communicatie is grenzeloos. Hoe valt dit te rijmen met alle muren die overal worden opgetrokken?

Op 9 november 2009 is de twintigste verjaardag van de val van de Berlijnse muur wereldwijd gevierd. De vernietiging van de barrière die Oost-Berlijners van hun westerse buren scheidde, die zo breed is uitgemeten in de media, was van meet af aan een krachtig symbool van vrijheid en hoop. Delen van de muur zijn inmiddels museumstukken en toeristenattracties geworden.

De wereld heeft jammer genoeg niet veel geleerd van Berlijn. Waar je ook kijkt worden muren opgetrokken. Om er een paar te noemen die recentelijk in het nieuws waren: de Amerikaanse grens met Mexico; het hechte netwerk van poorten, loopgraven, wegversperringen en checkpoints waarmee het vervoer van mensen en goederen naar de Palestijnse gebieden wordt gecontroleerd; de drie meter hoge barrière op de grens van Saoedi-Arabië en Jemen; de versterkte grens tussen India en Pakistan en Bangladesh. Voeg hier nog de muren bij die binnen de muren worden opgetrokken: de gated communities die zo populair zijn in de Verenigde Staten en steeds meer ook in de rest van de wereld; de muur in Bagdad die door het Amerikaanse leger is opgetrokken om de soennieten en sjiieten uit elkaar te houden; de muren rond de Israëlische nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever; de muren die ironisch genoeg het Museum voor Tolerantie in Jeruzalem omcirkelen, en de muren die de stad zelf in stukken delen. De lijst is eindeloos. En we hoeven niet per se naar andere continenten te kijken; ook Europa is helaas niet immuun tegen de fortificatiekoorts: Spanje heeft drie rijen hightech hekken rond z’n enclaves in Marokko opgetrokken, en in 2006 bouwde de stad Padua niet ver van Venetië de beruchte ring van staal, die één jaar lang de blanke middenklasse afscheidde van de immigranten die in het zogeheten ‘Afrikaanse getto’ wonen.

Al deze muren zijn na 1989 opgetrokken en staan in schril contrast met het beeld van een planeet waarin mensen steeds meer met elkaar verbonden zijn via grensoverschrijdende media. E-mails bereiken in een paar tellen je vriendje aan de andere kant van de wereld en Coca-Cola is te koop in supermarkten van Kiev tot Bujumbura. Maar dat alles betekent nog niet dat het recht op vrije uitwisseling van handelswaar, vervuiling en zelfs ziektes ook op mensen van toepassing is.

Goede hekken maken nog geen goede buren. De muren en het prikkeldraad richten meer onheil aan dan ze goed doen, of ze nu arme mensen, illegale arbeiders, asielzoekers, drugs- en wapensmokkelaars afschrikken en afschermen, of de vermenging van rassen en religies tegengaan. De boodschap die ze uitdragen is er één van mislukking, wanhoop en vervreemding, niet van veiligheid.

In de ruimtelijke ordening van de eenentwintigste eeuw richten degenen die het kunnen betalen versterkingen op, die bedoeld zijn om de ballingen en de behoeftigen uit hun buurt te houden. Er worden al muren gebouwd sinds er mensen zijn die bescherming nodig hebben. Maar het verschijnsel neemt hand over hand toe in een wereld die vaak wordt aangeprezen als onbegrensd en hyperverbonden. Een weg terug zie ik niet en de schrik slaat me om het hart als ik aan de klimaatvluchtelingen denk die binnenkort hun bijdrage zullen leveren aan de spanningen. Mensen die van huis en haard zijn verdreven als gevolg van de ontwrichting van het klimaat krijgen vooralsnog geen officiële vluchtelingenstatus onder de Geneefse Conventie.

De groeiende tweedeling in onze wereld biedt kunstenaars, journalisten, culturele instanties en curators een speelveld om over na te denken, te discussiëren en voorstellen te formuleren. Volgens mij is dit één van de urgentste onderwerpen waar de kunstwereld zich op dit moment mee bezig zou moeten houden. Om de titel te parafraseren van een artikel dat Ahmed Bouzid een paar jaar geleden schreef over het ‘veiligheidshek’ dat toentertijd illegaal door Israel werd gebouwd op de Westelijke Jordaanoever en rond het bezette deel van Jeruzalem: ‘Berusting is geen artistieke deugd.’

Régine Debatty is is een blogger, curator en criticus, Turijn en Brussel http://we-make-money-not-art.com/

vertaling: Arjen Mulder en Maaike Post