Oleg kulik
Oleg kulik
Deep into Russia
Het is een merkwaardig gevoel in het Gentse S.M.A.K. langs de vele tentoonstellingen te lopen – Panamarenko, Luc Tuymans & Raoul De Keyser, Johan Grimonprez – en dan plots, op de plek waar altijd het Documenta IX-werk van Ilya Kabakov stond, oog in oog te staan met twee multimediale sculpturen van de Rus Oleg Kulik. Het is een kleine shock. Het Toilet (1992) van Kabakov is een soort sociaal-realistisch, gedateerd, driedimensionaal portret van de intrieste omstandigheden waarin een groot aantal Russen leeft, waarmee Kabakov de Russische werkelijkheid in een soort Heimat-monument presenteert. Oleg Kulik daarentegen romantiseert in het geheel niet; hij shockeert en confronteert de bezoeker met alle mogelijke waardeschalen die wij hanteren bij begrippen als beschaving en menselijkheid.
In 1996 verbaasde Oleg Kulik menigeen met zijn performance in Rotterdam, waarin hij op een agressieve manier de kunstwereld als het ware aanviel, rondlopend als een naakte, ‘gebeten’ en op handen en voeten huppelende hond. Het maakte niet alleen indruk; zijn aanwezigheid zorgde ook voor gêne over de dierlijke manier waarop hij zich als deelnemend kunstenaar manifesteerde in de context van een belangrijk kunstgebeuren als Manifesta. In Gent in 1997 verbaasde hij het hippe technopubliek door als een rondtollende glitterende partybol hoog aan de zoldering te hangen, als een erotische meteoor. In het S.M.A.K. in Gent toont Oleg Kulik nu twee sculpturen in de vorm van koeien, waarvan de bezoeker letterlijk deel kan worden door eenvoudigweg zijn hoofd in het achterwerk van de koe te steken. Deep into Russia wordt hier letterlijk gespeeld: de bezoeker wordt deel van het dier via op zijn zachtst gezegd opzienbarende videobeelden. De kunst van Oleg Kulik oogt erg agressief; seks met dieren behoort tot een van de laatst resterende taboes in onze samenleving. Natuurlijk provoceert Oleg Kulik, die ‘het’ volop doet met paarden, schapen en varkens en zelfs een konijntje op zijn pik laat meegenieten, niet zomaar. De filosofie hierachter is in eerste instantie een soort harde noodkreet over de nog altijd onbegrepen situatie van de, sinds de val van de Muur (1989), zogenaamd bevrijde kunstenaar uit het Oostblok. Naast Ilya Kabakov behoren heel weinig voormalige Oostblok kunstenaars tot de uitverkorenen van de westerse kunstwereld. Misschien komt dat door de rauwheid van hun werk. Kunstcriticus Mila Bredichina stelt onomwonden dat de Russen in tegenstelling tot andere volkeren ‘de erfenis van de primitieve mens wonderwel hebben bewaard’.
Oleg Kulik weet als geen ander het dierlijke in de mens bloot te leggen. Hij geeft met zijn lijf en ziel gestalte aan de meest primaire geschiedenis van de mens, ontdaan van het laagje gedragsconditionerende cultuur. De donkere ziel, eigen aan ieder mens, komt tot uitdrukking in Kuliks vermomming als hond – hij veegt de barrières weg tussen natuur en cultuur en peilt op zijn manier naar de rauwe kern van de mens. Als men de primitieve uitgangspunten bekijkt van de moderne westerse kunst, dan wordt het primitivisme bij Picasso, Gauguin, Cobra of bij de Wiener Aktionismus telkens mooi overgoten met een ‘humaan’, esthetiserend sausje. Bij Kulik wordt het menens en dat wordt vooral geïllustreerd in de videoruimte van het S.M.A.K.. Er is bijvoorbeeld een video te zien van een actie in Berlijn waar Kulik hondsdolle Duitse herdershonden uitdaagt, tot bloedens toe. En een video waarin hij bezoekers op een hondse manier letterlijk vloert en bijt om daarna uitgerust in politie-uniform met hondenbak te worden afgevoerd. Het beroert een mens en het laat je allemaal zeker niet koud.
Natuurlijk is het een beetje vergezocht en wellicht teveel gevraagd om het werk van Oleg Kulik te vergelijken met de Russische historische avant-garde. En om de identiteitscrisis van het huidige Rusland aan de hand van Kuliks werk te vergelijken met de utopie van Kasimir Malevich. Anderzijds is het is typerend dat het museum aan deze belangrijke Russische kunstenaar slechts een foldertje heeft gewijd en niet een catalogus zoals bij de meeste andere exposerende kunstenaars. Een grondige reflectie op de kloof tussen West en Oost is hard nodig en is het museum niet de perfecte plek om daarover eens grondig na te denken?
Oleg Kulik
Stedelijk Museum voor Aktuele Kunst, Gent
18 maart – 5 mei
Luk Lambrecht