metropolis m

De video Real Snow White bracht de Finse Pilvi Takala internationale roem. Eind november toont ze bij de RijksakademieOPEN haar nieuwste werk.

Pilvi Takala (1981) is een onverstoorbare ontregelaar. Schijnbaar nietsvermoedend neemt ze een afwijkende rol aan in openbare of semi-openbare gelegenheden, waar altijd bepaalde gedragsregels gelden. Het dwingende karakter van deze sociale codes legt ze er fijntjes mee bloot. In Bag Lady (2006-2008) bijvoorbeeld, dat als fotoboek, diaserie en performance bestaat, struint ze door een doorsnee overdekt winkelcentrum met in haar hand een doorzichtig tasje vol bankbiljetten. Het levert haar naast talloze ongevraagde adviezen en commentaren ook een winkelverbod op, opgelegd door de ongeruste security en bedrijfsleiding. Het bekendere Real Snow White (2009), opgenomen bij de ingang van Disneyland bij Parijs, kent eenzelfde stramien. De kunstenaar, getooid in officieel Sneeuwwitjestenue, wordt de toegang tot het park ontzegd, omdat ze niet ‘de echte’ is, en gevreesd wordt dat ze verwarring zal stichten.

Deze tactiek bleek niet helemaal inzetbaar bij de groep jonge pokeraars die de kunstenaar als onderwerp nam voor haar nieuwste film Players (2010), die eind november wordt getoond tijdens de open dagen van de Rijksakademie in Amsterdam. Het sociale systeem van deze jongemannen is zo gesloten, dat alleen al de aankondiging van Takala’s komst voor opschudding zorgde. Het resultaat is daardoor een vrij klassiek videoportret, dat in verhaal, stijl en beeldkwaliteit verschilt van de eerdere, meestal met geheime camera’s geschoten video’s. De gemeenschap die Takala portretteert, is die van haar jongere broer, een Fin die al zeven jaar zijn geld verdient met internetpoker. Met een aantal andere Scandinaviërs woont hij in Bangkok, waar ze in luxueuze appartementen leven en zich vermaken met restaurantbezoek, cocktailfeesten, privémasseurs en soms een helikoptervlucht. Wat Takala het meest interesseert, is hun onderlinge verstandhouding, die compleet wordt beheerst door kansberekeningen (de basis van poker). Bij elke rekening, elk rondje drank en eigenlijk elk wissewasje wordt door de jongemannen gegokt: ze trekken een kaart (op de iPhone), gooien een muntje op, schudden creditcards of doen het handspelletje ‘steen-papier-schaar’. Het is speltheorie als samenlevingsvorm.

Toch kleeft er een minder florissant randje aan dit zelfgecultiveerde systeem. Internetpoker is illegaal in de meeste delen van de wereld. Het verslavende effect is bekend. In Finland, het thuisland, wordt de leefstijl van deze jongemannen bovendien niet begrepen, er wordt zelfs zeer afkeurend over gedaan. Of ze ergens belastingen betalen, is ook nog maar de vraag. Takala gaat daar niet direct op in. Niet omdat het haar broer betreft, maar omdat het simpelweg niet haar interesse heeft. Haar interventies zijn er niet om te provoceren of te becommentariëren. Ze wil enkel de patronen, de automatismen, de ongeschreven regels van ons sociaal gedrag zichtbaar maken. Zelf zei ze al een tijd geleden in een interview dat ze niet kritisch is, maar nieuwsgierig. Die houding weet Takala bijzonder goed te handhaven, zonder dat haar werk te lichtzinnig wordt.

Grotendeels komt dat door de afstandelijkheid die ze hanteert in haar video’s en performances, waarin ze meestal wel zelf speelt. Hoewel ze dus fysiek aanwezig is en ook haar voorbereidingen behoorlijk ver gaan, is er van integratie in de groep of gemeenschappelijke ruimte nooit sprake. In haar video’s blijft Takala een outsider. Bij Players voert ze die afstandelijkheid op formeel niveau door. Op alle gefilmde locaties vervangt ze de lichamen en gezichten van de pokeraars voor die van haarzelf. Het ware gezicht van deze minigemeenschap blijft daarmee buiten beeld. Die vervreemdende ingreep maakt de situatie – toch al heel rechttoe rechtaan gefilmd en begeleid door een monotone voice-over – extra abstract. We kijken niet naar bepaalde personen, maar naar identieke vrouwfiguren die onmogelijk het groepje jonge en rijke pokeraars kunnen representeren. De geportretteerde figuren zijn duidelijk geen individuen meer, eerder schakeltjes in een systeem – iets wat ze in zekere zin ook zelf verkiezen door zowel in Thailand als op internet de anonimiteit op te zoeken en al hun handelingen te verbinden aan mathematische theorieën, waarbij de inzet van iedere deelnemer altijd gelijk is. De abstractie en afstandelijkheid die Takala inbrengt, valt dus samen met de eigen realiteit van de groep. Het mag er minder dik bovenop liggen dan bij Sneeuwwitje of de shoppende dame, maar ook hier weet de kunstenaar met een ogenschijnlijk eenvoudige interventie tot de kern van een sociaal systeem te komen.

Saskia van der Kroef is eindredacteur van METROPOLIS M

Players is te zien tijdens de RijksakademieOPEN 2010 in Amsterdam, op 27 en 28 november 2010