metropolis m

Lynn Hershman Leeson is al decennia bezig met kunst die de relatie tussen mens en machine onderzoekt. Ze is vooral bekend geworden als één van de eerste kunstenaars die de mens heeft afgebeeld als mutant en cyborg. Haar werk is toe aan een herwaardering, die momenteel al volop gaande is, gezien haar deelname aan tentoonstellingen in Riga, Berlijn en Bazel.

‘I try to live in the present, because most people live in the past. If you live in the present, most people think you live in the future, because they do not know what happens in their own time.’

– Lynn Hershman Leeson

Al ruim een halve eeuw maakt Lynn Hershman Leeson baanbrekende kunst die ingaat op de relatie tussen mens, identiteit, gender, technologie en wetenschap. In de late jaren vijftig begon ze beelden te maken van mensen met schijnbaar meerdere geslachten en identiteiten. Het duurde niet lang voordat ze begon te onderzoeken wat er zich onder de oppervlakte van die figuren bevindt. Ze begon tekeningen van de binnenkant van het menselijk lichaam te maken, waarbij de afgebeelde organen werden ondersteund door mechanische onderdelen. Deze werken werden gevolgd door de uitvinding van de eerste ‘mediakunstsculpturen’, zogeheten ‘ademhalingsmachines’. Afgietsels in was van het gezicht van de kunstenaar werden vergezeld door geluidsopnames van de ademhaling van de kunstenaar. Decennia eerder dan Donna Haraway in haar A Cyborg Manifest (1984) wordt in deze werken een beeld gegeven van hoe fysiek en psychologisch te overleven met behulp van een cyborgachtige, hybride creatie tussen een machine en een levend organisme. Voor de kunstenaar, overigens ook voor Haraway, boden deze ideeën een uitweg uit vastgeroeste ideeën over de menselijke identiteit en gaven ze een indruk van de toe-eigening van nieuwe hulpmiddelen bij toekomstige overlevingsuitdagingen.

Voor wat beschouwd kan worden als de eerste extreem langdurige performance in de kunstgeschiedenis leidde Hershman Leeson het leven van het fictieve personage Roberta Breitmore. Hershman Leeson leefde meer dan acht jaar in Breitmores parallelle wereld. Aangezien Breitmore een eigen leven had, was haar bestaan meer dan een maskerade. Alle elementen van de performance waren open van opzet. Roberta’s eerste geregistreerde ervaring was haar aankomst met de bus in San Francisco, waar ze incheckte bij het Dante Hotel. The Dante Hotel (1972-1973) markeerde niet alleen het begin van Roberta’s officiële bestaan, maar was ook een site-specifiek kunstwerk. Aan de toeschouwers werd gevraagd om in te checken in de hotelkamers om het leven te observeren van de personages die er woonden. Het werk stelde ideeën over privé versus publiek in vraag, evenals toezicht en de effecten ervan op individuen.

The Infinity Engine (2014) is een voortzetting van Hershman Leesons vroege verkenning van de geconstrueerde aard van identiteit, waarin de grenzen tussen het natuurlijke en kunstmatige nog verder worden vervaagd. In de precies nagebouwde replica van een geneticalaboratorium, dat was ingericht in samenwerking met wetenschappers, wilde Hershman Leeson de mogelijkheden tonen om intelligentie en reproductie kunstmatig te programmeren. In de installatie worden nieuwe manieren van werken met DNA onderzocht, zowel binnen als buiten de kunst. In één van haar recentste projecten, The Novalis Hotel, dat gepresenteerd zal worden tijdens de tiende Biënnale van Berlijn, zal de kunstenaar het concept van The Dante Hotel omgekeerd toepassen in een installatie waarin de toeschouwers het onderwerp zullen zijn dat geanalyseerd en geobserveerd wordt. Het werk stelt vragen over de technologische toekomst door de DNA-sporen die worden achtergelaten door toeschouwers verder te onderzoeken.

Timea Andrea Lelik

Wanneer maakte je voor het eerst kennis met technologie?

Lynn Hershman Leeson

‘De eerste artistieke ontmoeting met technologie vond plaats toen ik ongeveer zestien jaar oud was en ik enkele tekeningen van vrouwen had gemaakt. Ik wilde een ervan kopiëren met behulp van een Xeroxmachine. In die tijd moest je het papier los invoeren en de kopie zou uit een rol komen. In dit specifieke geval zat het papier klem, het werd gescheurd en geplet waarbij de inkt zich over het hele beeld verspreidde.’

Timea Andrea Lelik

En toen?

Lynn Hershman Leeson

‘Ik heb het papier uit het apparaat getrokken en realiseerde me al snel dat dit “ongelukje” de tekening enorm had verbeterd. De vorm kwam op de één of andere manier veel beter over en ook was het papier heel mooi afgescheurd, waarmee er aan de tekening een dimensie was toegevoegd die ik nooit van te voren had kunnen bedenken. Ik besefte direct dat deze samensmelting van de machine en het oorspronkelijke idee echt symbiotisch was. Ik heb vervolgens geprobeerd dit opnieuw te doen, maar het is me niet meer gelukt de situatie te herhalen.’

Timea Andrea Lelik

In het begin van de jaren zestig maakte je al tekeningen die machine-achtige componenten binnenin de lichamen van mensen laten zien. Hoe kwam je daarop?

Lynn Hershman Leeson

‘Rond 1965 werd ik zwanger en kreeg ik tot mijn schrik de diagnose hartfalen. Ik ging maandenlang het ziekenhuis in en uit, kreeg MRI- en röntgenscans en werd op een ecg-apparaat aangesloten. Mijn hele leven leek even volkomen van de machine afhankelijk. Zwanger zijn, zien dat er iets in mij leefde, de mechanica van het leven en met daarbij dat hele proces van de wisselwerking tussen het bekijken van de binnenkant van mijn lichaam en het op afstand diagnosticeren van wat er verkeerd was, maakte me bewust hoezeer van hoezeer het leven afhangt van een soort robotachtige en mechanistische dynamiek. Bovendien ging ik door de zwangerschap ook nadenken over voortplantingstechnieken en reproductie.’

Timea Andrea Lelik

In een beroemd artikel over cyborgs van Nathan Kline en Manfred Clynes uit die tijd werd gesproken over hoe het leven in de ruimte zou zijn en hoe mensen zich konden aanpassen aan dat buitenaardse bestaan. Ze voerden tests uit op dieren om hun lichamen te verbeteren met elementen die ze zouden helpen zich aan te passen. In je werk verbeter je het menselijk lichaam ook, maakt het klaar van de toekomst, met behulp van techniek. Was je door hen beïnvloed?

Lynn Hershman Leeson

‘Nee, ik heb hun werk pas later gelezen. Ik geloofde in die ontwikkeling vanwege mijn zwangerschap. Ik keek toen al naar mutaties en hybride vormen van technologie, machines en mensen. Ik heb ook tekeningen van dieren gemaakt, maar richtte me vooral op vrouwen. Kort na de zwangerschap zat ik ook noodgedwongen een lange periode in een zuurstoftent. Je hebt er geen enkel contact met externe stimuli, kunt er niets bekijken of lezen. De enige vorm van communicatie is je hartslag en je ademhaling. Ademhaling en geluid werden een zeer belangrijke kracht en inspiratie voor mij. Wanneer je op die manier geïsoleerd bent, krijgt geluid een toegevoegde waarde. Ik herinner me dat ik buiten liep tijdens mijn herstel en ik ineens de intensiteit van het geluid van de bladeren waar ik op stapte opmerkte. Dat zijn dingen die je normaal niet hoort, die je als vanzelfsprekend beschouwt. Mede daarom is geluid een heel belangrijk element in mijn werk geworden. Het leidde onder meer tot de eerste ademhalingssculpturen.’

Timea Andrea Lelik

Had je toen al van de term cyborg gehoord, die later beroemd werd door Haraway?

Lynn Hershman Leeson

‘Nee, ik noemde de eerste werken waarin ik techniek en lichaam mengde Dress Rays, aangezien ze het onzichtbare zichtbaar maken door binnenin te kijken. Ze waren gebaseerd op het idee van de röntgenfoto, het naar binnen kijken, onder de huid. De werken waren ook robotachtig, in de zin dat ze apparatuur gebruikten om het lichaam geschikt te maken voor veranderingen naar een andere staat van zijn.’

Timea Andrea Lelik

Bedoel je dat ook seksueel, zoals in de serie Mutant? Hun seksualiteit is nadrukkelijk afgedekt. Vertegenwoordigen ze vrouwen?

Lynn Hershman Leeson

‘De sekse doet er niet toe. Het is pervers te zien hoe mensen kunnen muteren, niet alleen door middel van technologie, maar ook onderling en met andere soorten. Ik zou een cyborg daarom liever willen zien als genderneutraal, als iets dat de reproductie beschrijft van een volledig nieuw wezen wiens schepping genetische transplantaties, DNA-manipulaties en transgene implantaten omvat om te kunnen overleven.’

Timea Andrea Lelik

Kun je iets vertellen over het genetische onderzoek voor The Infinity Engine, waar je al meer dan tien jaar aan werkt en dat te zien zal zijn op de komende Biënnale van Riga?

Lynn Hershman Leeson

‘Ik besefte dat het programmeren van het genoom één van de belangrijkste ontdekkingen was die de mensheid heeft gedaan en dat het de belangen van elk levend wezen verandert. Ik heb daarom een laboratorium met acht kamers gebouwd dat elementen bevat van alle belangrijke ontdekkingen in dit veld; van bio-afdrukken tot genetisch gemodificeerde organismen (ggo’s), ethiek, video’s met pioniers. Het is gebouwd voor de creatie van het Lynn Hershman-antilichaam met behulp van Novartis en de conversie van het DNA zelf. In Berlijn komt dat DNA-onderzoek overigens ook terug in het werk The Novalis Hotel, dat een vervolg is op The Dante Hotel. Ik ga de sporen die bezoekers achterlaten analyseren en verwerken in een DNA-profiel dat gevisualiseerd wordt in een behang. Ik wil er de demografie van onzichtbare paden mee creëren. Het is mijn bedoeling ook de ervaring van iemand, het archief van zijn leven en andere gegevens te verzamelen, en die te reduceren zodat er een DNA-vingerafdruk van herinneringen en andere informatie ontstaat. Ook dat is onderdeel van het lab. Ik zie dat sudderen van de gegevens als de poëtische reductie van het hele proces.’

Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen

 

Lynn Hershman-Leeson: Anti-Bodies

House of Electronic Arts, Bazel

03.05.2018 t/m 05.08.2018

 

Lynn Hershman Leeson

Galerie Waldburger Wouters, Brussel

18.04.2018 t/m 23.06.2018 

 

Lynn Hershman Leeson: First Person Plural

KW Institute for Contemporary Art, Berlijn

19.05.2018 t/m 15.07.2018

 

Lynn Hershman Leeson: The Novalis Hotel

KW Institute for Contemporary Art, Berlijn

19.05.2018 t/m 17.07.2018

 

Everything Was Forever, Until it Was No More

Eerste Biënnale van Riga

02.06.2018 t/m 28.20.2018

Timea Andrea Lelik

is kunsthistorica, schrijver en curator

Gerelateerd

Recente artikelen