metropolis m

De performancebiënnale Performa in New York is even geprezen als omstreden. Iedere editie heeft een thema, waaromheen een grootschalig programma van performances (zowel nieuwe opdrachten als eerder gepresenteerd werk), lezingen, en andere activiteiten wordt samengesteld. Performa 13 (de vijfde in de reeks sinds 2005) heeft als historisch anker het thema surrealisme. Nieuwe vormen van burgerschap en bijzondere manieren om de stem te gebruiken in performance zijn het tweede en derde thema van de biënnale. De thema’s worden losjes en breed geïnterpreteerd en zijn meer associatief dan leidend van aard.

De biënnale presenteert zich graag als een pionier. Zo zou Performa de enige biënnale zijn die gewijd is aan de interdisciplinaire presentatie van beeldende kunst en performance en wordt beweerd dat Performa voor drie weken lang eigenhandig New York transformeert tot de performancehoofdstad van de wereld. Vooral de laatste stelling ligt politiek gevoelig. Door performance vrijwel zonder uitzondering te plaatsen in een kunsthistorisch kader of in het specifieke kader van Performa, veronachtzaamt de organisatie daarmee het bestaande en zeer rijke ecosysteem van kleine theater- en dansinstellingen in New York, die vaak moeite hebben om te overleven. Bovendien is de toe-eigening van bepaalde vormen van performance, die hun oorsprong hebben in dans of theater, door de grote musea een belangrijke en soms heikele discussie, waar in de biënnale weinig aandacht voor is. De andere kant van de medaille is dat Performa een bijzondere bijdrage levert aan het samenbrengen van dans, theater en performance in het veld van beeldende kunst. Indien dit met een zekere gulheid zou gebeuren en met respect voor bestaande infrastructuren, zou het een stuk overtuigender zijn.

Het programma van Performa 13, dat gedurende een kleine maand plaatsvond, is een ware tour de force. Ondanks de wisselende kwaliteit van de performances die in het programma waren opgenomen bracht Performa 13 een aantal memorabele hoogtepunten. De theaterperformance Still Standing You van Pieter Ampe en Guilherme Garrido hield het midden tussen een uitermate komische slapstick en een poëtische en zinnenprikkelende versmelting van twee mannenlichamen. Er was veel aandacht voor de beweging en rol van het publiek in Dutchman (Rashid Johnson), Premiere (Maria Hassabi) en ME?M: A Story Ballet About the Internet (Ryan McNamara). Johnson nodigde het publiek in de Russische Sauna op 10th Street uit om met het stuk mee te bewegen naar verschillende soorten sauna’s; terwijl de dialoog over seksualiteit en racisme tussen de twee acteurs intensiveerde, werd de hitte in het badhuis steeds ondraaglijker. McNamara liet een paar dozijn medewerkers uitrukken om de stoelen waarop het publiek had plaatsgenomen voortdurend rond te rijden langs verschillende scenes van de performance die door het hele Connelly Theater plaatsvonden. Een fantastische ervaring, waar de doelloosheid van het internet soms op tragische en verbluffende manier was vormgegeven. Hassabi dreef haar publiek tot het uiterste: in de overbelichte en daardoor snikhete theaterzaal van The Kitchen maakte de kunstenaar samen met een vierkoppig ensemble een één-uur-durende draai van 360 graden, uitgevoerd in een minimale choreografie. Tergend, welhaast onuitstaanbaar, maar een bijzondere interpretatie van de rol van publiek in de hedendaagse performance.

Het is lastig om de overweldigende diversiteit van Performa 13 te bekritiseren, omdat dit juist het sterke punt is van de biënnale. Toch gaat het ruime aanbod ten koste van de inhoudelijke coherentie: het is niet altijd duidelijk hoe de performances zich tot elkaar en tot de toch al breed geformuleerde thema’s verhouden. Bovendien had het programma best zonder de rommelige en matig uitgevoerde stukken van Rainer Ganahl, Radek Szlaga & Konrad Smole?ski, en Eleanor Bauer gekund. Daarentegen krijgen bezoekers van Performa een breed spectrum van hedendaagse performancekunst van over het algemeen hoge kwaliteit aangeboden. Ondanks het zelfbenoemd pionierschap, de al te lichtzinnige opvatting van de aangeboorde thema’s en het overbodig volle programma, is Performa toch een belangrijk item in de agenda van iedere performanceliefhebber geworden.