metropolis m

Het duo Persijn Broersen & Margit Lukács maakte voor de website van de Volkskrant vorig jaar een visuele column voor de rubriek Oog (www.volkskrant.com/oog). Eén van hun drie bijdragen aan deze rubriek, waar steeds andere kunstenaars voor worden uitgenodigd, heet Achterland(2) (2005-2006) en bestaat uit een serie krantenfoto’s waaruit de eigenlijke gebeurtenis, het nieuwsfeit, weg is gehaald. De oorspronkelijke dreiging, het onheilspellende gevoel dat inherent is aan veel persfoto’s, bleef behouden, aldus Broersen & Lukács. Het resultaat is een serie vreemde stillevens en landschappen: een lege tafel met bloemen en persmicrofoons, een doorkijkje in een leeg, besneeuwd bos, een desolaat woestijnlandschap, de tralies van een gevangenis zonder iemand erachter, een anoniem stukje straat met een rood-wit gestreept lint ervoor gespannen, et cetera.

Achterland(2) was ook te zien op de solotentoonstelling Post Horizon van Broersen & Lukács, die onlangs plaatsvond in SM’s (Stedelijk Museum ’s Hertogenbosch). In die nieuwe context riep het wel de vraag op of het werk de museale status die het toegemeten kreeg ‘aankon’. Toeschouwers tuurden naar de opeenvolging van lege foto’s, maar begrepen niet helemaal waar het over ging. Het beschreven gevoel van dreiging of vervreemding was maar op enkele foto’s, met de nodige verbeeldingskracht, terug te vinden.

Broersen & Lukács manipuleren de nieuwsfoto’s om ze een toegevoegde waarde te geven en ze een eigen leven te laten leiden, los van de waan van de dag, los van de kortstondige dramatiek van de persfoto als eendagsvlieg. Dag in dag uit schuiven krantenfoto’s en mediabeelden aan onze ogen voorbij, maar wat voor wereld representeren deze beelden en foto’s, hoe kijken we ernaar, zién we ze eigenlijk nog wel? Dat is de vraag die het duo de toeschouwer wil stellen. Dat dit wel degelijk een intrigerend uitgangspunt kan zijn, bleek uit hun werk Prime Time Paradise (2004), een video gebaseerd op een driedimensionale compilage van tv-beelden, die tegenover de wat vergeefse zoektocht naar betekenis in Achterland(2), een ronduit hallucinerende en fascinerende bewerking van mediabeelden weet neer te zetten.

Zoals je je in geavanceerde computerspellen door een driedimensionale werkelijkheid lijkt te kunnen bewegen, zo zweef je in deze video door een eindeloze aaneenschakeling van bevroren decors. Onderweg kom je oorlogslandschappen tegen, scheer je rakelings langs Bush op een persbijeenkomst of zoef je door een wolk heen met fragmenten van papiersnippers (9/11?). Pleinen, straten, wolken, bergen en kamers: alles loopt in de animatie moeiteloos in elkaar over. Dit effect beschrijft Esma Moukthar heel mooi op de website (www.pmpmpm.com) van Broersen & Lukács: ‘De beelden, zonder de gebruikelijke context waarin ze hun betekenis en effect al verloren leken te hebben, gaan nieuwe verbanden aan. In een eeuwig “nu”, en binnen de gelijktijdigheid van gebeurtenissen zweef je door dit helse landschap waarin alles los staat, alles mogelijk is en niets je kan raken. En dan toch, of juist, vliegt het je op sommige momenten aan.’ Prime Time Paradise bedient zich overduidelijk van een uit de spel- en clipcultuur overgewaaide animatie-esthetiek. Het zoeken naar een evenwicht tussen high en low culture is een belangrijk inhoudelijk uitgangspunt van Broersen & Lukács. Volgens hen moet de kunst het esthetische effectbejag van meer vulgaire mediatoepassingen niet schuwen, maar zich toe-eigenen en betekenisvol omwerken. Immers, als de kunsten dat niet doen, duikt de commerciële sector er wel op.

Het inzetten van animatie om een nadrukkelijk artificiële wereld op te roepen komt terug in het nieuwste werk van Broersen & Lukács dat op Post Horizon werd gepresenteerd: The Broersen Family (2006). The Broersen Family is een documentaire waarin de nuchtere, Noord-Hollandse familie van Persijn wordt geportretteerd. Terloops vertellen de familieleden over hun leven en toekomstbeelden, waarin alles stevig verankerd lijkt te zitten in een rotsvast, onwankelbaar normen- en waardensysteem. Dit wordt benadrukt door het gemanipuleerde openingsbeeld van de film: een tot ‘tekening’ omgewerkte camerashot van een veld met kolen, die er sappig en groen bijliggen, keurig in het gelid, onder een helblauwe hemel. Gaandeweg de film – een video-installatie bestaande uit projecties op alle vier de muren van de ruimte – komen er echter steeds meer krassen en barsten op het onwrikbare beeld van de werkelijkheid van de familie. Een café in het dorp waar iedereen samenkomt, brandt tot de grond toe af. Een relatie wordt verbroken, toekomstperspectieven worden aan het wankelen gebracht. Een van de neven van Persijn beschrijft in een depressief moment hoe hij het gevoel heeft aan een touw te bungelen in een onmetelijk zwarte ruimte. Hij heeft dit nog maar net verteld, of het gefilmde beeld van hem gaat over in een animatie van dit zwarte gat.

In de film is een aantal van dit soort overgangen ingebouwd. Het verweven van film, documentaire in dit geval, met animatie, is een al door veel cineasten beproefde techniek. Maar het finetunen daarvan is altijd heel moeilijk, ook voor Broersen & Lukács, zo blijkt. Zo werkt de animatie van het zwarte gat heel goed als grensgebied tussen de imaginaire en de waarneembare realiteit en versterkt het de documentaire beelden, maar elders in de film, wanneer een van de familieleden herinneringen ophaalt aan een vakantie in de bergen en je even de animatie van een Friedrich-achtig hooggebergte voorgespiegeld krijgt, komt het over als willekeurig ingezet effectbejag. Toch weet de film als geheel te overtuigen. De video The Broersen Family is het eerste deel van een meerjarig project, waarin ook de familiegeschiedenis van Margit Lukács (afkomstig uit een Hongaarse familie met een heel andere levensfilosofie) het onderwerp zal zijn van een film.

De wijze waarop de werken zijn tentoongesteld is echter minder overtuigend. De hallucinatoire muurtekening Post Horizon, die zich uitstrekt over meerdere muren, en zou moeten dienen als het verbindende element dat de toeschouwer ‘een buitenpost voorbij de horizon in plaats, tijd en voorstellingsvermogen’ wil bieden, functioneert niet als zodanig. Vooral niet omdat er ook nog andere mini-tentoonstellingen tussen de werken van Broersen & Lukács in zijn gezet (waaronder een presentatie van sieraden uit de collectie van SM’s). Helaas blijft de tentoonstellingsopzet als geheel daarmee enigzins achter bij de kwaliteit van het werk van Broersen & Lukács.