metropolis m

Potentieel subversief
Een gesprek met Sheela Gowda

Trevor Smith

Je bent je carrière begonnen als schilder, maar sinds het begin van de jaren negentig gebruik je heel specifieke, niet-artistieke materialen zoals koeienmest. Hoe ben je hiertoe gekomen?

Sheela Gowda

‘In 1993 was dit werk voor het eerst te zien, maar ik was al in 1990 aan het experimenteren met koeienmest. Dat werk was eerst nog figuratief. Aanvankelijk gebruikte ik die mest meer als textuur dan als sculptuur. Voor de tentoonstelling had ik een installatie gemaakt van stapels koeienplakken. Daarmee legde ik een verband met hoe deze in India voor allerlei doeleinden gebruikt worden en dat maakte de cirkel weer rond. Bij mij ligt de nadruk op een interactie met het alledaagse: het zien van een vertrouwd voorwerp in een ongebruikelijke context, een gesprek of meningsverschil met iemand, het aanhoren van de zorgen van iemand, of het lezen van de krant. Het gaat mij niet om de illustratie van een verhaal. Het gaat mij om het zoeken naar een taal en een vorm die de referenties en verbanden al in zich dragen, maar dan niet zodanig dat de beschouwer overstelpt wordt en dit allemaal moet weten om het werk te kunnen begrijpen.’

Trevor Smith

Waarom verkoos je koeienmest boven al die andere beschikbare materialen? Ik ben benieuwd naar het moment waarop je je realiseerde welke mogelijkheden het bood voor je werk.

Sheela Gowda

‘Dat moment was toen ik een crisis in mijn schilderwerk had bereikt.’

Trevor Smith

Schilderen is shit?

Sheela Gowda

[gelach] ‘Dat zou ik niet zeggen, maar het schilderen was wel een te bekende weg geworden voor mij. En dan heb ik het niet over schilderen in het algemeen, maar over hoe het mij geen concrete uitweg meer bood om me uit te drukken. Ik wil mijn werk niet gebruiken als medium voor luidruchtige statements; ik had iets subtielers nodig. Toen ik vanuit Londen terug naar India was verhuisd woonde ik in een dorp waar ik les gaf op een lokale kunstacademie. Ik werkte toen nog min of meer op traditionele wijze in olieverf, maar voelde dat er iets niet meer klopte. In India wordt koeienmest gebruikt in religieuze rituelen, als brandstof, om vloeren en muren mee te bekleden en als materiaal voor folkloristische beeldjes en speelgoed. De koe staat ook symbool voor geweldloosheid. Die uiteenlopende betekenissen spraken me aan. Ik voelde de behoefte om een materiaal te vinden met lokale kenmerken, dat op de een of andere manier relevant was voor het politieke debat en voor het gevoel van angst dat velen van ons toen hadden. Het ging er mij om in de hedendaagse praktijk een werkwijze te vinden die niet reactionair of sentimenteel overkomt. Maar ik heb eerst een heel schetsboek gevuld met allerlei ideeën, bij wijze van oefening in conceptueel denken. Het duurde vervolgens zo’n twee jaar voordat er iets concreets uit kwam.’

Trevor Smith

De beginperiode van dit werk, begin jaren negentig, was de tijd waarin de rechtse hindoe-beweging in opkomst was. Hierdoor veranderde het sociale en politieke landschap in India. Op internationaal niveau waren kunstenaars bezig met allerlei materialen met heel specifieke associaties. Was je je daarvan bewust?

Sheela Gowda

‘Ik was op dat moment meer bezig met de breuk met mijn eerdere werk, dan dat ik gericht was op andere kunstenaars. Het was een drastische stap. Er waren zoveel mogelijkheden in het vertrouwde en het alledaagse. Potentieel subversief materiaal was opwindend genoeg. Bijvoorbeeld het lezen van het godsdienstige ritueel van het stukslaan van de waspompoen, waarin een venster is uitgesneden: de pompoen is gevuld met kurkuma en limoen waardoor de binnenkant bloedrood kleurt. Het is een vervanging van een daadwerkelijk offer van een geit of kip, een goedaardige versie, maar wel met de gewelddadige oorsprong en intentie.’

Trevor Smith

Ik zou jou typeren als een kunstenaar die bezig is met de erfenis van het modernisme. Niet met het op de toekomst gerichte ervan, maar met het kijken naar manieren van leven uit onze eigen tijd die we achter ons laten, of volksgebruiken en streektalen die in onbruik raken. Heeft dat te maken met een ervaring van een overgang van het platteland naar de stad?

Sheela Gowda

‘Ik ben weliswaar niet afkomstig van het platteland, maar ik heb er wel een sterke band mee via mijn ouders. Mijn vader was schrijver en folklorist. Hij heeft een aanzienlijke verzameling volksmuziek en kunstvoorwerpen uit zijn streek aangelegd. En hij organiseerde volksevenementen en optredens. Ik ben er dus mee opgegroeid.’

Trevor Smith

Kan jouw werk in verband gebracht worden met andere stromingen in de kunstgeschiedenis? Vanwege de logische opeenvolging van individuele elementen die fungeren als eenheden, en voorwerpen die in serieverband naast elkaar staan, moet ik denken aan het minimalisme.

Sheela Gowda

‘Ik ben niet bijzonder geïnteresseerd in het minimalisme als zodanig. Ik was er nooit echt door gefascineerd en wilde me ook niet per se in die richting ontwikkelen zoals die uit het manifest spreekt.’

Trevor Smith

En hoe zit het met je werk met naalden en draad? Toen ik van mijn moeder leerde een knoop aan te zetten, leerde ze me hoe ik de draad door de naald moest voeren zodat de draad dubbel zat. Dat was heel handig want daarmee was elke steek eigenlijk dubbel. Voor mij heeft jouw project dit soort associaties met het pragmatische van huishoudelijk werk.

Sheela Gowda

‘Ik had hier een heel duidelijk beeld bij: een werk van naalden en draad dat omlaag hangt als een zuil, waarbij de draad de vorm en de kleur definieert en de naalden een stalen band vormen. Toen ik dat probeerde te realiseren bleek het onmogelijk om ze in een zuilvorm bij elkaar te houden. Dus toen heb ik ze ingesmeerd met kurkuma en ze samengetrokken. Het werd een beeldhouwwerk van draad. Van belang is dat de naalden niet zomaar aan het uiteinde zijn vastgemaakt, maar dat ze door de hele draad heen zijn gegaan. Als er ook maar een enkel knoopje in de draad zat, keurde ik de hele kluwen garen af. De draden werden daarna samengebonden tot een touw. Dat touw is niet alleen een vorm maar ook een proces. Zodra het touw klaar was, kon ik daar van alles mee doen. Ik kon er mee tekenen en beeldhouwen. Dit werk is op een heel verraderlijke manier gewelddadig. De naalden hangen bijna passief aan het einde maar ze hebben de potentie om ons pijn te doen.’

Trevor Smith

Tekenen is blijkbaar erg belangrijk voor je. Zelfs in je vroege schilderwerk kun je zien dat je visuele antwoorden ontwikkelt die lineair zijn.

Sheela Gowda

‘Lineair en doorlopend, en zo de schildering tekenend. Voor mij vormt de lijn een abstractie van het oppervlak.’

Trevor Smith

Is je installatie met naalden en draad een voortzetting van deze obsessie met lijnen?

Sheela Gowda

‘De zaal is dan die ruimtelijke inhoud en tegelijkertijd het harde oppervlak.’

Trevor Smith

Kan je werk met wierook ook gezien worden als een vorm van tekenen met materie?

Sheela Gowda

‘De wierook maak ik zelf door tot poeder gestampte boomschors en houtskool met elkaar te vermengen. Ik maak het in allerlei soorten en maten. In plaats van de traditionele wierookstaafjes ging ik draad gebruiken, zodat ik er een touw van kon maken. Zo kan ik een doorlopende lijn maken die eindeloos lang blijft branden en een bruingrijs spoor van as achterlaat. Eigenlijk wilde ik de wierook op de grond leggen maar om te branden moet het zuurstof kunnen aantrekken van boven en onder. Ik moest dus een constructie bedenken, zodat er ook van onderaf lucht bij kon. Ik heb toen eenvoudige frames gemaakt en deze overtrokken met roestvrijstalen gaas. De wierook wordt aangestoken en terwijl het opbrandt, trekt het een spoor in de uitgezette vorm. Dat levert mooie verrassingen op, zoals patronen in de vorm van een spinnenweb, afhankelijk van hoe de as zich vormt. Wierook kan heel grillig opbranden.’

Trevor Smith

Speelt de vergankelijkheid van het materiaal een rol in dit werk?

Sheela Gowda

‘Dat is erg belangrijk voor me. Het werk heeft alles te maken met tijd.’

Trevor Smith

Hoe lang ben je met zo’n project bezig?

Sheela Gowda

‘Dat hangt ervan af, maar ik denk een of twee dagen. Soms laat ik de stukken wierook overlappen, maar meestal gebruik ik een klein stukje als bruggetje. Als ik het brandproces dan wil onderbreken, dan maak ik geen brug en dan brandt het stuk gewoon op. Ik kan dan weer verder gaan met het volgende stuk wanneer ik dat wil.’

Trevor Smith

En de geur?

Sheela Gowda

‘Ik wil niet dat de geur deel uitmaakt van het kunstwerk. Het gaat om de as, de verbrande resten, en het minimale van de tafel en de frames. Samen worden ze gevormd in verschillende grijstinten.’

Trevow Smith

En het ontwerp is dan rechtstreeks gerelateerd aan hoe de stukken wierook zijn neergelegd?

Sheela Gowda

‘Ja, in hoeverre ik ze uitgespreid heb en hoeveel stukjes ik op een frame plaats. Ik heb frames met een lengte van dertig, zestig en negentig centimeter, die net zo breed zijn als de tafel waar ze op liggen. Dan variëren ze nog in diepte zodat ik ook met verschillende hoogten kan werken.’

Trevor Smith

Net als een landschap?

Sheela Gowda

‘Ja, alleen de tafelhoogte staat vast.’

Trevor Smith

Soms werk je ook met beelden in het ‘aslandschap’.

Sheela Gowda

‘Ik heb aquarellen gemaakt van voorstellingen uit de natuur, foto’s uit een familiealbum, maar ook van afbeeldingen uit de media. Die schilder ik in dezelfde monochrome tinten als de as van de wierook. Vervolgens worden ze gescand, uitgeprint en onder glas gelegd. Het zijn aquarellen van foto’s van momenten: generaties verwijderd van het oorspronkelijke moment van waarneming. In die zin bevatten de aquarellen, net als de as, sporen van de tijd.’

Trevor Smith

Je ziet jezelf weliswaar niet meer als schilder, maar toch schilder je nog.

Sheela Gowda

‘Ja, dat klopt. Om een voorbeeld te noemen, in recente presentaties van mijn werk breng ik twee schilderijen, 2/7 (2006) en Agneepath (2006), met elkaar in verband ook al zijn ze heel verschillend. Het eerste is gemaakt van een krantenfotootje van een studentenprotest in Kerala dat gesteund werd door de linkse partij. Ik heb eerst een scan gemaakt voor de contouren en die heb ik dan ingevuld met de details. Het ging mij oorspronkelijk om de mensen, hun gezichten en hun houding. Ik kon dit alleen verwerken als een realistische afbeelding. Langzamerhand komen andere elementen naar voren, zoals het Hotel Ayodhya op de achtergrond, een naam die doet denken aan de moskee die door de rechtervleugel van de hindoebeweging verwoest is aan het begin van de jaren negentig. De voet van een protestant die uit een modderpoel wordt getrokken, de hoogspanningsmast — ze dragen allemaal een potentiële betekenis binnen het beeld. Het andere schilderij is een filmfoto uit de film Agneepath. Agnee betekent vuur, path is de weg. Ik heb van het beeld met opzet een digitale vergroting gemaakt. De afdruk is daardoor erg vaag, maar ik heb niet geprobeerd de oorsprong van het beeld weg te halen. Je ziet nog steeds dat de ondergrond een afdruk is.’

Trevor Smith

Wie wordt hier afgebeeld?

Sheela Gowda

‘Amitabh Bachchan, de grootste Hindi filmster van de afgelopen dertig jaar. In de foto sterft hij in de schoot van een vrouw, een typische moeder uit de Hindi film, gekleed in witte khadi sari en blouse met lange mouwen. Het artistieke van dit schilderij heeft niet zozeer te maken met mijn kwaliteiten als schilder, ook al was dit voor mij veel moeilijker te schilderen dan de andere, veel nauwkeurigere en realistische afbeelding.’

Trevor Smith

Maar het zal toch wel iets te maken hebben met het aanbrengen van de verf?

Sheela Gowda

‘Ja, voor het grootste deel volgt het de vaagheid van de afbeelding omdat ik mijn eigen aanwezigheid niet te sterk wilde maken. Wel heb ik het bloed wat dramatischer gemaakt en zo een wisselwerking gecreëerd tussen de rode verf en het lichamelijke van het bloed op het overhemd. Beide schilderijen spelen met het idee van grootse historieschilderkunst.’

Trevor Smith

In de westerse kunst zouden we dit als een piëta beschouwen.

Sheela Gowda

‘Alleen oppervlakkig. Op mijn computer heb ik de afbeelding ook als ‘piëta’ opgeslagen. Maar Amitabh is hier zeker geen Jezus.’

Trevor Smith

De vrouw lijkt iets af te wijzen?

Sheela Gowda

‘Dat is een heel relevante kwestie omdat er meerdere interpretaties zijn. Een daarvan is dat de moeder het twijfelachtige martelaarschap van haar zoon afwijst, zijn enig vermogen.’

Trevor Smith

De twee schilderijen zijn niet echt twee kanten van dezelfde medaille.

Sheela Gowda

‘Ja, ze zijn erg verschillend. Maar het symbolisme van deze voorstellingen leidt wel tot een beschouwing op de werkelijkheid, en daarmee terug naar de wereld buiten.’

Dit is een geactualiseerde versie van een interview dat recentelijk werd gepubliceerd in het kader van Gowda’s eerste solotentoonstelling in Bose Pacia Gallery in New York. Het oorspronkelijke gesprek is gepubliceerd in het boek Sheela Gowda (Steidl en Bose Pacia Gallery, 2007). Met dank aan Nivedita Magar, Galleryske, Bangalore.

Dit is een geactualiseerde versie van een interview dat recentelijk werd gepubliceerd in het kader van Gowda’s eerste solotentoonstelling in Bose Pacia Gallery in New York. Het oorspronkelijke gesprek is gepubliceerd in het boek Sheela Gowda (Steidl en Bose Pacia Gallery, 2007). Met dank aan Nivedita Magar, Galleryske, Bangalore.

Trevor Smith

Recente artikelen