metropolis m

De Rotterdamse organisatie Stad in de Maak (Si/dM) werd in 2013 voornamelijk opgericht om onnodige stedelijke leegstand tegen te gaan. Leegstand leidt immers niet alleen tot verpaupering, maar is gezien de groeiende behoefte aan betaalbare woon- en werkruimte in de stad ook nog eens maatschappelijk onverantwoord. Daarnaast ontstond bij Si/dM de wens om stadsbewoners op een meer directe manier te betrekken bij de ontwikkeling van hun straat, wijk en stad. Een analyse van een ambitieus lokaal initiatief, dat eind vorig jaar nog de Job Dura Prijs in ontvangst mocht nemen.

In de zoektocht naar onverantwoorde leegstand vond Si/dM haar eerste uitdaging in een dubbelpand van woningcorporatie Havensteder aan de Pieter de Raadtstraat in de Rotterdamse Provenierswijk. Deze voormalige zeepfabriek en waterstokerij werd ooit aangekocht in het kader van nieuwbouwontwikkeling, maar stond vanwege de crisis al een tijdje leeg. De initiatiefnemers van Si/dM, kunstenaar Erik Jutten, architect en auteur Piet Vollaard, de curatoren Ana Džokić en Marc Neelen (STEALTH.unlimited) en kunstenaar Daan den Houter (Bcademie), stelden de Rotterdamse woningcorporatie een simpele vraag: wat kost het om dit dichtgetimmerde pand tien jaar lang staande te houden? Voor het bedrag, dat bedoeld was voor leegstandsbeheer, zou Si/dM het pand een decennium lang onderhouden en openstellen voor publiek. Havensteder ging akkoord. Een win-winsituatie.

Inmiddels is het dubbele pand een levendige plek geworden. Een deel wordt voor betaalbare prijzen verhuurd aan kunstenaars, ontwerpers, stagiairs en zelfs enkele vluchtelingen die veelal zelf aan komen waaien of worden voorgedragen door het eigen netwerk. Door verhuur wordt een kasstroom op gang gehouden waarmee noodzakelijk onderhoud kan worden gepleegd. Een ander deel van het pand dient als werkplek voor de initiatiefnemers. De begane grond fungeert als ruimte voor workshops, seminars en presentaties, als publieke plek om te werken, samen te komen en te discussiëren.

Het eerste pand in de Provenierswijk wordt gekenmerkt door een scheiding in een privaat en een publiek deel, tussen wonen en werken. Si/dM noemt het publieke benedendeel een meent (in het Engels commons); een term die vroeger gebruikt werd voor een onverdeelde gemeenschappelijke weide. Een ruimte vrij van huur die aan niemand toebehoort, maar tegelijkertijd een plek is voor iedereen. De meent werd een uitgangspunt voor elk pand dat ze daarna op dezelfde wijze in (tijdelijk) bezit hebben gekregen; zeven in totaal nu, verspreid over Rotterdam-Noord.

De programmering in de gemeenschappelijke ruimtes verschilt en hangt grotendeels af van de samenstelling en behoeftes van de bewoners. In de Pieter de Raadtstraat vind je een microwasserette, een bierbrouwerij en een ruimte waar regelmatig wordt gedebatteerd over onderwerpen als de nieuwe economie en het basisinkomen. Op de begane grond van een pand aan de Bloklandstraat in de wijk Oude Noorden is er plek voor tentoonstellingen en artist-in-residenceprogramma’s. Si/dM is democratisch georganiseerd; de activiteiten in de meenten liggen grotendeels in handen van de kunstenaars en ontwerpers die er wonen. Er wordt vanuit de organisatie zo min mogelijk gestuurd; regels zijn er vrijwel niet.

De economische structuur van Si/dM is in beginsel risicoloos en niet afhankelijk van subsidies; een bewuste keuze. Grote investeringen wat betreft onderhoud worden niet gedaan, de panden verbeteren langzaam door gebruik. En ook de programmering in de meenten is geen harde voorwaarde voor het voortbestaan van Si/dM. Als er (tijdelijk) niets wordt georganiseerd heeft het geen negatieve economische gevolgen. Met de onlangs verkregen subsidie van het stimulerings- en onderzoeksprogramma The Art of Impact kon daarentegen wel een flinke impuls gegeven worden aan de reuring in de publieke ruimtes. Onder de noemer Pioniersmeent De Stokerij is met dit bedrag bijvoorbeeld aan twaalf kunstenaars gevraagd een thematisch werk te realiseren in één of meerdere meentruimten.

Als er geen grote investeringen kunnen worden gedaan en de panden bovendien maar tijdelijk onderdak bieden, wat is dan de toekomstvisie van Si/dM? De Rotterdamse organisatie kan twee kanten op: met bewoners als nomaden van plek naar plek hoppen of de panden zelf bemachtigen. Het streven is uiteraard het laatste. Op de lange termijn wil Si/dM collectief kopen en samen huren. In Duitsland staat dit bekend als het Mietshäuser Syndikat en in Nederland komt het VrijCoopmodel in de buurt van dit principe. In een tijd waarin betaalbare woningen schaars zijn, kunnen woningzoekenden coöperatief panden kopen en vervolgens samen gebruiken en delen. Solidaire huisvesting als uitweg voor de moderne woningmarktgekte.

Daarnaast heeft Si/dM nog een langetermijndoel: volledig zelfvoorzienend worden. Initiatiefnemers en bewoners willen een basisinkomen halen uit de activiteiten die ze ondernemen. Het doet denken aan Atelier Van Lieshouts AVL-Ville (2001), de tijdelijke, culturele vrijstaat in de haven van Rotterdam, compleet met een eigen grondwet en zelfvoorzienende economie. Brutaal, duurzaam en krachtig: het blijft altijd gissen naar wat de toekomst brengt, maar Stad in de Maak blaast met haar proeftuinen in ieder geval nieuwe zuurstof in de stedelijke wildernis.

Lindy Kuit

is kunst- en architectuurhistoricus

Recente artikelen