metropolis m

‘Het is zoiets als het luisteren naar radio in het openbaar. We nodigen mensen uit om met een kleine, draagbare radio en een koptelefoon naar een bepaalde plek te komen. Vervolgens zenden we dan via de radio een choreografie uit met voorstellen voor bepaalde bewegingen en gebaren. Bij het radioballet in het station van Hamburg was het de bedoeling om via die gebaren verdrongen gebeurtenissen op die plek aan het licht te brengen en massaal doch verstrooid iets te laten verschijnen wat daar normaalgesproken niet gebeurt.’

‘Dat is heel verschillend en het hangt sterk af van de ruimte en het daar heersende regime. Binnensteden zijn bijvoorbeeld meer en meer gewijd aan het consumeren. Er vindt daar een normering van de ruimte plaats. Het is er normaal om een plastic boodschappentas te dragen, naar etalages te kijken en altijd rechtdoor te lopen. Maar het zou abnormaal zijn om achteruit te lopen of met een plastic tas te zwaaien. In het station is de situatie nog strenger geregeld omdat dit een geprivatiseerde openbare ruimte is. Daar bestaat nu al een situatie, die ook zal gaan heersen in de consumptiezones in de binnenstad. Er is een verordening die gebaren zoals het ophouden van een hand om te bedelen, of het zitten op de grond afkeurt en dit wordt streng gehandhaafd door een beveiligingsdienst.’

‘Elk gebaar heeft op het moment waarop ze collectief en gelijktijdig op een plek wordt uitgevoerd iets spookachtigs. Het is al een spookachtige situatie wanneer er in het station een aantal mensen alleen maar wat rondhangen en naar de radio luisteren. Dat zie je direct. In de binnenstad hebben we de mensen verzocht om tegelijkertijd te blijven staan en verder te lopen. En als honderd mensen dat doen, ontstaat er meteen een heel merkwaardige situatie.’

‘Verstrooiing is tegengesteld aan demonstratie, wat een verzameling is. Het gaat erom de situatie die altijd al bestaat wanneer er radio wordt gemaakt, op een bepaalde plek zichtbaar te maken, de regulering van ruimtes te tonen en te infiltreren.’

‘We verwijzen daarbij naar een opmerking van Siegfried Kracauer, die in een essay uit de vroege jaren dertig vaststelt dat de massa, die op een verkiezingsdag naar de aanplakborden met de verkiezingsuitslagen tuurt, is verdwenen. Hij vermoedt dat het door de radio komt en beschrijft zo het bestaan van de versnipperde gemeenschap van luisteraars, thuis bij de apparaten. Daarmee is te werken, dachten wij. Natuurlijk is de massa niet volledig van de straat verdwenen. Er vinden nog steeds demonstraties en andere vormen van massale politieke expressie plaats. Op plekken als stations is echter een demonstratie een onmogelijkheid, omdat ze verboden is. Daarom was onze gedachte dat de verstrooiing een middel van politieke articulatie zou kunnen zijn, die in zo’n ruimte beter functioneert dan de klassieke middelen.’

‘Het is eerder zo dat wij de machteloos van de staat zouden willen tonen. In de stationssituatie wilden we op z’n minst een vorm vinden waartegen de staatsmacht niets kan doen. Iets waarin de ruimte volledig vijandig blijft. Deze vijandelijkheid is geen confronterende vijandelijkheid, maar eerder een vreemdheid die niet te assimileren valt. Ze is er eenvoudigweg. We geven ook geen ruimte voor identificatie, voor een moment dat je je kan vergewissen van waar je voor staat, zoals bij een demonstratie, in de zin van: “Wij staan aan de goede kant en dat daar zijn de foute smerissen.” Dat geldt ook voor de politie.’

‘Bij een demonstratie worden normaalgesproken flyers uitgedeeld om de eigen wensen duidelijk te maken. Wij geven geen uitleg bij het radioballet. Het moet in de eerste plaats als uitvoering werken, als een totaal vreemd ding, en zo een onzekerheid in een bewaakte en beveiligde ruimte brengen. Een belangrijk procédé van de confrontatie is voor ons dat de performance niet wordt uitgelegd maar simpelweg plaatsvindt. De mensen moeten er zelf wijs uit zien te worden.’

‘We willen geen bewustwording opwekken of een bewustzijn veranderen. Wij zijn geïnteresseerd in praktijken. We hebben het ook graag over oefeningen, waarmee we bedoelen dat de mensen die met ons meedoen iets kunnen instuderen wat ze in hun eentje nooit zouden kunnen doen en zo een andere ervaring van de ruimte krijgen. We hopen dat dit na afloop van de performance in de herinnering van de mensen blijft hangen. In de binnenstad van Hamburg deden drie- tot vierhonderd mensen mee aan een performance. Die zijn gewoon achteruit gaan lopen. Dat was een behoorlijk massieve beweging in de ruimte, waar men nogal agressief op reageerde. Het kan als irritant gedrag worden opgevat, maar vervolgens vraagt men zich wellicht af wat eigenlijk gepast gedrag is.’

‘Het eerste radioballet vond een jaar voor de eerste flashmobs plaats. Wij hebben ons inderdaad afgevraagd wat nu het verschil is. De overeenkomst is in de eerste plaats dat er op een plek iets ongepast wordt gedaan. Maar vervolgens is er de vraag of het ongepaste alleen lachwekkend is, of dat het ook iets met de ruimte doet? Wij hebben met ons werk de pretentie dat er een doelbewust onderzoek van de ruimte en haar regulering plaatsvindt.’

‘Wij staan ook sceptisch tegenover het wij-gevoel van de mobs. Het gaat bij ons veel meer om de individuele luisteraar, die wij ook als individu aanspreken en niet als massa. Wat de mensen dan horen, ligt volledig bij henzelf.’

‘De gebeurtenis is belangrijk omdat pas daardoor iets plaatsvindt dat we niet meer onder controle hebben. Ons werk wordt pas interessant op het moment waarop de mensen iets doen – “actief luisteren” om eens een brechtiaans begrip te gebruiken – iets in praktijk brengen, en een situatie produceren waarvoor wij verantwoordelijk zijn, maar die wij niet volledig onder controle kunnen hebben.’

‘Het verschil ligt alleen al in het feit dat ze niet stilzwijgend zijn. De normering van de openbare ruimte is immers onuitgesproken in de praktijk en wordt pas zichtbaar door excessen, bijvoorbeeld als de ordedienst ten tonele verschijnt. Bij het radioballet wordt bovendien de choreografie onderbroken door een reflectief stuk, waarin onze gedachtes over de ruimte en de vorm van de choreografie duidelijk worden gemaakt, waardoor het geheel niet een voortdurende keten van aanwijzingen is.’

‘Bovendien is er geen controle-instantie. Dat is een belangrijk verschil. Wij lopen immers niet rond en zeggen: “Hier, armen goed omhoog!” (Lacht). Ik geloof echter ook dat de onderwerping aan de radiostem door de meesten wordt ervaren als een uitbreiding van hun handelingsmogelijkheden, en alleen maar omdat het uit vrije wil is.’

(Lachen). ‘Ja, precies. Radio is wel een paranoïde medium.’

‘Maar die laag bestaat er eigenlijk alleen uit dat de mensen gelijktijdig iets doen. Het allerbelangrijkste blijft dat zelfs het miniemste gebaar een totale verandering van de ruimte tot stand kan brengen. Ons standpunt is dat radio de praktijk direct verandert.’