metropolis m

Het veertigjarige bestaan van Broken Circle/Spiral Hill in Emmen is aanleiding voor meerdere jubileumprojecten. Bas Princen reisde voor Metropolis M naar Emmen om er foto’s te maken.

Robert Smithons Broken Circle/ Spiral Hill, dat op initiatief van Wim Beeren in 1971 in een voormalige zandafgraving nabij Emmen is gerealiseerd ter gelegenheid van het fameuze Sonsbeek buiten de perken, heeft door de onverwachte dood van de kunstenaar in 1973 een mythische status verworven. Het is een van de weinige nog te bezoeken land art-werken van Smithson en geldt als een bedevaartsoord van kunstliefhebbers.

Meerdere partners hebben elkaar gevonden in een poging het jubileum van dit kunstwerk niet ongemerkt voorbij te laten gaan. SKOR werkt samen met kunstenaar Nancy Holt, de vroegere partner van Smithson, aan de afronding van de film die ze er ooit begonnen zijn; Trudy van Riemsdijk-Zandee is samen met Ingrid Commandeur van Alauda Publications bezig aan een boek over Broken Circle/ Spiral Hill; Roel Arkesteijn werkt voor het CBK Emmen aan een jubileumtentoonstelling, waarin onder andere 20 tot 25 ontwerptekeningen zijn te zien die nooit eerder zijn geëxposeerd.

‘Het initiatief tot SKOR’s bemoeienis met Smithsons erfenis kwam tot stand op tweeledige wijze’, vertelt Theo Tegelaers, senior curator bij SKOR, als ik hem vraag om een toelichting. ‘We kwamen via Serge Paul, een kunsthistoricus uit Avignon met een grote kennis van de geschiedenis van earthworks, in contact met Nancy Holt, die op dat moment een retrospectieve tentoonstelling en catalogus van haar werk aan het voorbereiden was en de wens geuit had om de film van het maakproces in Emmen nog eens te willen completeren. Enige tijd later werd SKOR benaderd door de Stichting Land Art Contemporary of we met hen een opdracht wilde ontwikkelen voor een land art project in Drenthe. Ze wisten niet veel van Smithson, wat een reden te meer is om eens uitgebreid bij zijn werk stil te staan. In kleine kring is het werk natuurlijk bekend, maar voor het grote publiek veel minder. Ook lokaal weet men niet waarom het er is, hoe het er gekomen is en of het een bedoeling heeft. Mensen die al wat ouder zijn, hebben wel de herinnering dat ze het als strandje gebruikten wanneer ze gingen zwemmen in de afgraving. Ook zijn er festiviteiten georganiseerd en heeft er ooit een popconcert plaatsgevonden.’

De film wordt afgemaakt volgens een reeds door Smithson aangegeven scenario. Tegelaers: ‘Er zijn indertijd twee 16 mm banden gedraaid van totaal 24 minuten. Wij hebben in mei 100 minuten digitaal beeld bij geschoten op basis van een bestaand scenario en storyboard van Smithson. Dit betrof onder andere enkele luchtopnames en het filmen van hunebedden in de omgeving, en van de kei in Broken Circle. Ook hebben we geluidsopnames gemaakt. Van de oude graafmachines, het opspuiten van zand, het stromen van water. Er is een gedicht van Smithson voorgelezen en een transcript van een interview waarin hij praat over dit werk. Verder zullen er ook nog een aantal documentaire beelden toegevoegd worden van de watersnoodramp in 1953 en beelden van gletsjers.’

Trudy van Riemsdijk-Zandee en Ingrid Commandeur zijn overtuigd van het actuele belang van het boek dat ze maken over Broken Circle/ Spiral Hill, en dat in november zal verschijnen. ‘De thema’s die Smithson bezighielden – het vinden van een positie ten opzichte van andere belangrijke krachtenvelden in de maatschappij zoals economie, politiek, wetenschap, kunstmarkt, zijn nog net zo actueel als in de jaren zeventig.’ Een onderdeel van het boek is ‘het ontwrichten van de mythe dat Smithson vond dat het werk letterlijk moest opgaan in de natuur en de hele inhoudelijke discussie rondom de restauratie van zijn werk. Juist in het begin van de jaren zeventig worden Smithsons opvattingen over de relatie tussen kunst, economie en maatschappij meer sociaalgeëngageerd. De ecologische beweging van die tijd deed hij smalend af als “te romantisch”. Er zou alleen maar iets gaan veranderen als kunstenaars, wetenschap en industrie de handen ineen zouden slaan. Dat hij zijn werk realiseerde in een nog in bedrijf zijnde zandgroeve, was een onderdeel van deze strategie. Ook zijn gebruik van een brede waaier aan verschillende media – zoals fotografie, film en tijdschriften – om de perceptie van de kijker te desoriënteren en zijn werk en gedachtegoed te verspreiden onder een breed publiek.’

Broken Circle/Spiral Hill wordt belicht als een levend archief, een kunstwerk dat niet alleen een voorgeschiedenis kent, maar ook een bestaan achteraf, ook al wil de mythe dat zijn land art slechts tijdelijk had moeten bestaan. Van Riemsdijk-Zandee en Commandeur: ‘Het is onomstotelijk duidelijk geworden uit het onderzoek dat Robert Smithson, en na zijn dood zijn echtgenote Nancy Holt, zich zelf het meest hartstochtelijk beijverden voor het behoud van het kunstwerk.’ Smithson had er een mooie uitspraak over, die is overgenomen in de titel van het boek: ‘A work on this scale doesn’t end with a “show”. It has a way of generating continual movement.’

Domeniek Ruyters is hoofdredacteur van Metropolis M

Ingrid Commandeur, Trudy van Riemsdijk- Zandee (ed.), Robert Smithson. Art in Continual Movement, Alauda Publications, Amsterdam 2011, ISBN: 978-90-815314-8-1. Het boek komt uit in November 2011. Voor meer informatie zie: www.alaudapublications.nl

Parallel aan de tentoonstelling over Robert Smithson – Broken Circle/Spiral Hill wordt door SKOR en Land Art Contemporary een tentoonstelling in CBK Emmen samengesteld met werk van hedendaagse kunstenaars, en er zijn een serie kunsopdrachten gepland onder de titel The Ultraperiferic.

De tentoonstelling over Smithson bij het CBK Emmen is te zien van 17 september – 27 november. In diezelfde periode loopt de tentoonstelling The Ultraperiferic, met werk van jongen kunstenaars die werken in de geest van Smithson, onder meer met Lara Almarcequi, Cyprien Gaillard, Cinthia Marcelle en Tacita Dean.