metropolis m

De tentoonstelling I owe you the truth in painting biedt een inzage in een serie werken van Robert Zandvliet (1970) waar hij de afgelopen vijf jaar aan werkte. Ze is gewijd aan een aantal sleutelwerken uit de geschiedenis van de schilderkunst van na 1650, van onder anderen Georgia O’Keeffe, Henri Matisse, Pablo Picasso, Jackson Pollock, Caspar Wolf en Bada Shanren. Hoewel die inspiratiebronnen duidelijk uit de titels spreken, zijn de schilderijen volledig ‘Zandvlietiaans’. De kunstenaar weet met gemak te ontsnappen aan de schaduw die zijn voorgaande meesters vooruit werpen.

De titel van de tentoonstelling is ontleend aan de opmerking die Paul Cézanne maakte in 1905 in een brief aan kunstenaar Émile Bernard. Filosoof Jacques Derrida baseerde hier de publicatie The Truth in Painting (1987) op, een van zijn belangrijkste beschouwingen over de beeldende kunst. De opmerking zweeft als een insinuatie boven de tentoonstelling. Zij verwijst naar het idee van het schilderen als de illustratie van een illustratie, de interpretatie van interpretaties, en vormt tevens een brug naar de gelijknamige publicatie, die bij de tentoonstelling verscheen. Dit opvallend mooie kunstenaarsboek is gemaakt door ontwerper Irma Boom en samengesteld door Louise Schouwenberg, die ook de titel bedacht. Zandvliet zelf heeft niet veel met Derrida en evenmin met Cézanne.

Soms vormen Zandvliets variaties op bestaand werk een spel, een krachtmeting zelfs, zoals bij Lavender Mist (2010). Zandvliet brengt in een chaotisch ogend, grafisch werk haarfijn de opbouw van het gelijknamige meesterwerk van Pollock in kaart. Beheerst structureert hij het oorspronkelijke spontane, abstract-expressionistische werk als een kluwen metrolijnen. Het ziet eruit alsof Zandvliet de wortels van Pollocks werk heeft willen ontcijferen, om zich er uiteindelijk van te kunnen ontwortelen. Op een afstand proef je Pollock, het werk smaakt echter naar Zandvliet.

Das Innere der Bärenhöhle bei Welschenrohr is een prachtig werk van Caspar Wolf. De Zwitser werkte in de traditie van Caspar David Friedrich een nog radicalere Sturm und Drang uit. Wolfs landschappen zijn harder, meedogenlozer, desolater en minder concreet te bevatten dan die van Friedrich. Het enige licht dat toetreedt in het berenhol van Wolf biedt zicht op wat twijgen groen en een troostrijke blauwe lucht. Zandvliet maakt er een waanzinnig mooi, bonkig natuurstilleven van, met een doorkijkje dat neigt naar luchten van de Haagse School. Wolfs abstracte Sturm und Drang dat hieraan voorafging, echoot na in dit meest recente werk uit Zandvliets reeks. De kern van de kracht van het werk van zijn voorganger is door Zandvliet gevangen.

De tentoonstelling in GEM in Den Haag biedt een fijne dwaling door een overwegend sterke serie van Robert Zandvliet. De grove vegen in gitzwart gesso, de lucide opbouw in lagen, het onbewerkte doek dat zich brutaal en naakt naar voren priemt, de vouwen in de vegen die dansende momenten binnen het werk creëren. De indruk van deze tentoonstelling is licht, losjes, volledig vrij. Het lijkt op een zelfrelativerende achteruitkijkspiegel, een uitslaan van de kwasten – met de nodige weging van de klassiekers, alsof Zandvliet een berg heeft bedwongen. Tegelijkertijd heeft de kunstenaar zich er volledig in opgesloten. Hij poogt de geest van de kunsthistorische doeken te verenigen met zijn eigen werk.

Deze vingeroefening van de kunstenaar leest als een gevecht met de meesters. Het intense en eindeloze opzuigen, het hernemen van een exercitie binnen de schilderkunst doet verlangen naar de stap van Zandvliet die hierna gaat komen. Vandaar natuurlijk het doorkijkje in het laatste werk.

Bregje van Woensel, criticus en curator, Rotterdam