metropolis m

Het Sandberg Instituut vertegenwoordigt eerder een mentaliteit dan een programma. Deeenminuten dienen als voorbeeld.

Voor in het kader staat een ouderwets koffiezetapparaat. Een broek, een uitsnede ter hoogte van het kruis, vult het beeld op. Er steekt een piemel uit. De piemel plast in het waterreservoir van het koffiezetapparaat, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Stoom en gespetter. Urine loopt door het armatuur en druipt langs een cactus op de warmhoudplaat. De video duurt exact een minuut. Het is een werk van Helmut Dick: een van deeenminuten van het eerste uur. Dick’s werkstuk toert langs verschillende internationale podia, samen met een selectie van eenminuten van academiestudenten van over de hele wereld. Sandbergstudenten organiseren per toerbeurt deeenminuten – op dit moment Ineke Bakker – en schrijven vele kunstacademies uit alle windstreken aan met de vraag hun studenten te attenderen op de mogelijkheid eenminuten in te zenden. Uitwisseling vormt een belangrijke drijfveer, tussen verschillende opvattingen, stijlen, achtergronden. Begin dit jaar werden de highlights van deeenminuten uitgezonden op de Chinese televisie, prime time, voor een publiek van honderden miljoenen kijkers. Eerder al vond de tweede editie van de oneminute award ceremony plaats in een uitverkocht Paradiso. En onlangs (van 30 mei tot 2 juni) presenteerde het Sandberg Instituut een grootse biënnale van deeenminuten in het Centraal Museum Utrecht. Geen ellenlange opeenstapeling van monitoren, maar een levendige happening, die de hoogtijdagen van de Kunstvlaai in herinnering riep.

Deeenminuten is een uiterst slim en genereus onderwijsmodel. Juist omdat het niet eerst werd stuk gedacht om vervolgens van bovenaf in het onderwijsprogramma te worden geplant. Het is van oorsprong een initiatief van twee Sandbergstudenten, Katja van Stiphout en Michal Butink, die het vaste televisieprogramma van het Sandberg Instituut op de Amsterdamse kabel van nieuwe input wilden voorzien. Hun vondst werd door Sandberg Instituut directeur Jos Houweling vertaald in een format dat staat en doorbeweegt. De lijn tussen productie en presentatie is kort en actief. Het format fungeert als een platform, dat banden legt met institutionele tentoonstellingsplekken en mengt met populaire podia in de mainstream. Met als gevolg dat het netwerk zich vertakt en vertakt, op de stroom van een mentaliteit. deeenminuten bieden een kader op basis van een helder pedagogisch beginsel. Een minuut is een minuut, video is video, wereldwijd. En dan begint het. Stel, je schrijft en krijgt een plek aangeboden in een tijdschrift, met een aanzienlijk publiek en alle ruimte om te schrijven wat je wilt, met dien verstande dat je je hebt te houden aan een lengte van precies drie regels. Het beperkte bestek genereert een uitdagende focus. Je zult moeten komen tot de kern en dus oppassen voor nodeloze sidelines. Of je nu gaat voor een korte vertelling, een compact gedicht, een rap of een slogan of een beeld van letters – de idee dient kernachtig te zijn, de verbeelding eenvoudig, de werking direct en tegelijk een beetje onwaarachtig. eenminuut biedt houvast én werpt de student terug op zijn naakte verantwoordelijkheid.

De eerste eenminuut die ik ooit zag, was die van Dick. Ik bekeek hem uitvoerig achter de schermen in het Stedelijk Museum Amsterdam, om hem op te nemen in het videoarchief van het museum. En terwijl ik dat deed, kreeg ik onverwacht bezoek. In luttele seconden vormde de videoroom het toneel voor een rollenspel onder drie belangrijke heren. In volgorde van natuurlijk gezag maakten zij hun entree. Drie directoraten op rij (in hun schaduw volgde een man van de technische dienst, die zich haastte een meegenomen tape, waar het de heren blijkbaar om draaide, scherp te zetten). De eerste heer stelde zich direct aan me voor: De Wilde, formeel doch charmant. De tweede, Beeren, wist de situatie geestig te relativeren, al kon ik niet goed verstaan wat hij zei. Beiden namen plaats voor de grote monitor. Intussen trachtte gastheer Fuchs de besloten vertoning van wat bleek de eerste SMA-televisiecommercial te zijn, te omlijsten met pikanterieën van budgettaire aard. Geen van de aanwezigen kon echter de zuigende werking van het beeld op mijn monitor weerstaan: deeenminuut van Helmut Dick. Schrapende kelen en regelmatig neusophalen begeleidden even later de viewing van de commercial. Het was alsof de verduisterde videoroom almaar meer stonk naar warme urine.

Dick’s werk communiceert direct. Onomwonden. Een shot, vast camerastandpunt, eenheid van handeling, plaats en tijd, van beeld en geluid. Hoewel vele malen eenvoudiger (en talloze malen goedkoper) doet deeenminuut qua impact allerminst voor de commercial onder. Sterker nog: waar deeenminuut de waarneming collectief kleurde, daar leek de commercial de oud-directeuren weinig te doen. Zelfs na herhaalde herhaling sprak de schreeuwerige commercial nauwelijks tot de verbeelding. De uitgesproken vorm leek niet te stroken met de veelledige inhoud; de structuur bleef chaotisch, de strekking vaag. Vragen betroffen het tonnenhoge budget, en daar bleef het bij. Het contrast mag duidelijk zijn. Niet enkel in budgettair opzicht.

Graag had ik de heren ook nog deeenminuut van Alexandra Rouppe van der Voort laten zien. Om de lucht te klaren, misschien. Een man zit met zijn gezicht naar de camera, met zijn rug naar de zee. De omgeving doet denken aan de Mediterrannee. De man geniet en droomt langzaam weg. Het tafereel ademt rust en lijkt los te komen van een specifieke plaats en tijd. De man is overigens niet zomaar een man. Hij is kleiner dan de gemiddelde mens, een dwerg. En dat doet er wel toe, en dat doet er niet toe. De werking moet je ervaren. En dat kan. Want deeenminuten zijn ook te koop, voor een klein aantal euro’s (uitgegeven ter gelegenheid van deeenminutenbiënnale bij wijze van catalogus).