metropolis m

Met een vertraging van een half jaar opent in april in Wiels, het nieuwe Brusselse Centrum voor Hedendaagse Kunst, de grote tentoonstelling Mike Kelley Educational Complex Onwards: 1995-2008. Directeur Dirk Snauwaert licht de positie van het kunstcentrum toe, Mike Kelley en curator Anne Pontégnie vertellen meer over de tentoonstelling.

In mei 2007 ging Wiels, nog steeds wat prematuur, maar niettemin officieel van start in de gelijknamige voormalige bierbrouwerij in Brussel. Als kunstplatform neemt het centrum in Brussel een vrij unieke plaats in. Een hedendaags kunstcentrum van een dergelijke omvang is er verder niet in de hoofdstad. Het initiatief wordt naast de officiële kanalen ook door industriëlen en verzamelaars ondersteund.

De renovatie van het gebouw van Wiels liep jaren vertraging op, en door een uitzonderlijk trage regeringsformatie kreeg Wiels tijdelijk geen subsidie. Toch is er al vrij vroeg begonnen met de lancering van een tentoonstellingsprogramma en de bijbehorende pers. Waarom? Directeur Dirk Snauwaert licht toe: ‘Het is waar dat we wat te vroeg begonnen zijn met de promotie van Wiels, maar in 2004 dachten we dat we in 2006 volledig open zouden zijn. Hoewel Wiels nog niet volledig van start kon gaan zijn er al wel een aantal projecten gerealiseerd, zoals de groepstentoonstelling Expats/Clandestines en de grote installatie Dots Obsession van Yayoi Kusama.’

Wordt Wiels een Belgische Witte de With? ‘Nee, bij Witte de With of De Appel wordt een jongere, opkomende generatie getoond. Wij richten ons meer op het feit dat er in Belgische musea grote hiaten bestaan in de informatie over cruciale kunstenaars of over de ontwikkelingen in de hedendaagse kunst. We willen niet per se werken met gevestigde namen, maar tonen aspecten die onderbelicht zijn gebleven. Na Mike Kelley staat bijvoorbeeld de Amerikaanse Kelley Walker op het programma. Tegelijkertijd besteden we in een tentoonstelling aandacht aan de opkomende Belgische scene, ongeveer de generatie van 25 tot 40 jaar. Er gaat ook een artist-in-residenceprogramma van start met negen ateliers: twee voor Belgische en zeven voor internationale kunstenaars. De Belgen zullen gemiddeld drie tot vier maanden in een residence verblijven om een nieuw werk of project te ontwikkelen en produceren. De buitenlanders blijven maximaal een jaar en koppelen aan hun verblijf een tentoonstellingsproject.’

Na de moeizame start van afgelopen jaar moet Mike Kelley Educational Complex Onwards: 1995-2008 bewijzen dat Wiels als kunstplatform iets te betekenen heeft. Educational Complex is een grootschalig work in process van Mike Kelley waarmee hij in 1995 begon. Centraal uitgangspunt is Educational Complex, een omvangrijke maquette van de gebouwen van alle scholen waar Mike Kelley (Detroit, 1954, woont en werkt in Los Angeles) ooit les kreeg, inclusief het huis waarin hij opgroeide. Er is een replica van de kleuterschool, de lagere school, de junior high school, et cetera. Tot en met de lagere en hogere kunstopleidingen die Kelley volgde.

Tijdens het ontstaansproces van Educational Complex ontdekte Kelley dat hij zich heel veel dingen niet meer kon herinneren. Hij gebruikte voor de maquette foto’s en plattegronden van de scholen maar hield zich toch vooral aan de beelden uit zijn geheugen, inclusief de gaten en vergeten ruimtes. Hij wilde, zo vertelt hij me, van Educational Complex een ‘superstructuur maken die in verband kon worden gebracht met een utopische architectuur’. Niettemin werd Educational Complex daar ‘een perversie van’, aldus Kelley. Zijn maquette mondde uit in het omgekeerde van een utopie: een ‘dystopie waarin de architectuur reële, chaotische, sociale condities weerspiegelt, eerder dan een geïdealiseerde droom van eenheid.’

Het gebeurt niet zo vaak dat kunstenaars exact kunnen uitleggen wat ten grondslag ligt aan een bepaald werk. Kelley kan dat wel. ‘De aanleiding voor het maken van Educational Complex vloeide voort uit mijn fascinatie voor het zogenaamde Repressed Memory Syndrome, een conditie waardoor traumatische ervaringen (vooral bij kinderen en in gevallen van seksueel misbruik) worden verdrongen. Dit leidde weer tot een nieuwe term: False Memory Syndrome, waarbij er eigenlijk geen sprake is van verdringing maar waarbij therapeuten zélf valse herinneringen bij hun patiënten inplanten.’ Kelley verwijst ook naar de McMartin kleuterschool, een Californische school waar kinderen systematisch door het schoolpersoneel zouden zijn misbruikt. Dit incident bracht wereldwijd een reeks van vergelijkbare klachten op gang, van ouders en kinderen die leerkrachten betichtten van seksueel misbruik. De beschuldigingen begonnen in 1983, waarna een juridische uitputtingsslag volgde die duurde tot 1990. Uiteindelijk werd iedereen vrijgesproken, maar het voorval bleef Kelley intrigeren. ‘Kinderen bleken zich verborgen tunnels en kamers onder de school te herinneren, maar een bewijs voor zulke tunnels werd nooit gevonden.’

Aan het sleutelwerk Educational Complex worden in Wiels andere installaties toegevoegd, die samen een beeld schetsen van ruim tien jaar werk van Kelley. De tentoonstelling is dus geen echt retrospectief overzicht, maar omspant wel een volledig decennium. Zo wordt Sublevel (1998) verwacht, een tunnel die naar een afgesloten kamer leidt en die aan een ondergrondse ruimte van de Californische kunstschool CalArts refereert, en de Memory Ware Flat Series (2001), een reeks schilderijen gemaakt met knopen, juwelen en ander hobbymateriaal. De video’s en decors uit de Day is Done Series (2004-2005) zijn op komst en ook de film Rose Hobart II (2006), de laatste Educational Complex spin-off en tevens een hommage aan de film Porky.

Curator Anne Pontégnie werkte al vaker met Kelley. Ze nodigde hem samen met Paul McCarthy uit op de Biënnale van Lyon in 2003 (C’est arrivé demain), waar ze de installatie in de vorm van het militaire kamp Sod and Sodie Sock presenteerden. Het concept van een school is voor haar een structuur en een metafoor.

Pontégnie: ‘Iedereen is naar school geweest, het werk spreekt dus in principe iedereen aan. Onderwerpen als school, trauma, misbruik en sciencefiction worden allemaal gebruikt door Kelley, zij het op een ernstige manier. Zonder bij de pop-art of het minimalisme aan te sluiten slaagt hij erin een taal te formuleren die bijzonder en complex is, en die een passend antwoord geeft op de tijd waarin we leven. Toch is zijn werk nooit transparant. Het blijft altijd een mysterie.’

Ook de verhalen van de arbeidersklasse zijn een bron van inspiratie. Pontégnie ziet het belang van Kelley als kunstenaar in het gelaagd samensmelten van hoge en lage cultuurvormen: ‘Kelley was één van de eerste kunstenaars die lage vormen van cultuur in een complexe kunstpraktijk kon integreren. Hij keek ernaar met dezelfde ernst als waarmee je naar de hoogste culturele uitingen kijkt. Hij is origineel omdat hij intellectuele complexiteit koppelt aan formele inventiviteit. Met andere woorden, iets moet een ernstige vorm hebben, het gaat niet alleen om de fun.’

De Kelley die we in Brussel te zien krijgen belooft poëtischer te zijn dan voorheen. ‘We willen aantonen dat de herinnering en de autobiografie de belangrijkste aspecten zijn uit zijn werk van de laatste tien jaar. Sinds Educational Complex uit 1995 richtte Kelley zich steeds meer op zijn persoonlijke voorgeschiedenis en op de factor tijd. De innerlijke evolutie is hoe langer hoe wezenlijker voor zijn werk. Kelley gaat steeds meer uit van de analyse van een bestaand werk om een volgend te creëren. Zo ontwikkelt zijn werk zich als een labyrint of een netwerk van referenties en interpretaties, waarin alles met alles samenhangt. Mike Kelley. Educational Onwards: 1995-2008 zal tonen dat Kelleys kunst van de laatste tien jaar fungeert als een roman met hoofdstukken, dat net als zijn hele oeuvre alsmaar meer tot een groot kunstwerk lijkt uit te groeien.’

Mike Kelley. Educational Complex Onwards: 1995-2008Wiels, Centrum voor Hedendaagse Kunst

Van Volxemlaan 354, Brussel

12 april t/m 27 juli

www.wiels.org